Wikileaks en de vrijheid van meningsuiting

Rechtse omroep Powned met een actie en tegenspeler Joop.nl van de Vara met een actie staan in de ' Cablegate' kwestie ineens zij-aan-zij voor Wikileaks en haar voorman van Julian Assange.

De beide media strijden voor de vrijheid van meningsuiting op internet. Wikileaks publiceert nu een enorme hoeveelheid, naar eigen zeggen 250.000 documenten, van de diplomatieke correspondentie van de Verenigde Staten. Het is de correspondentie tussen Washington en ambassades. Dit zijn belangrijke voorposten van de informatievoorziening en mondiale politieke besluitvorming, maar de intensiteit ervan is even verrassend als onthullend.

Wikileaks werd direct het doelwit van de minister van Buitenlandse Zaken van de VS, Hillary Clinton, en Interpol vaardigde een arrestatiebevel tegen Assange uit. Hij wordt ook beschuldigd van verkrachting in Zweden, maar volgens andere bronnen zou het ' louter' gaan om vrijen zonder condoom. Voor de liefhebbers heeft Daily Mail sappige getuigenissen.

De persoonlijke aantijgingen tegen Assange leiden af van de zaak van Wikileaks. Dit werpt vragen op over het actievoeren voor Assange als persoon. Maar het is nog complexer: wordt Assange gearresteerd dan dreigt Wikileaks met publicatie van nog brisanter documenten dan reeds openbaar gemaakt. De arrestatie is met een bom verbonden, wat reden zou zijn dat Assange door Scotland Yard in Engeland, waar hij schijnt te verblijven, met rust wordt gelaten.

Hoe mooi ook de acties van Powned en Joop.nl voor Assange, misschien is het beter dat hij van het firmament verdwijnt, al dan niet met een arrestatie en veroordeling. Wikileaks is een fenomeen van de vrijheid van internet, zoals gewoonlijk door media gepersonificeerd. Wikileaks hoort niet te staan of te vallen met Assange.

Ook het verzet tegen Assange, ondermeer door columnist David Brooks, maakt ons inziens dezelfde fout de persoon van Assange te zien als de kern van Wikileaks. Brooks oordeelt: "Julian Assange is een klassieke anarchist, die gelooft dat de gehele gevestigde orde corrupt is en dat publieke uitspraken leugens zijn. Voor iemand die zo in het leven staat is het lekken van geheimen gemakkelijk."

Het doel van Wikileaks, openbaarmaking van machtsstructuren en kuiperijen, moet niet verward worden met de persoon Assange. In de Volkskrant vandaag maakt de correspondent in de VS ook de fout om persoon en zaak te veel te vermengen. 'Eén vent met een website' luidt de kop en 'Wikileaks De Week van de 'opgeblazen egomaniak met raar haar'. Ook commentator Martin Sommer speelt op de man met 'Assange is een enge informatiefundamentalist'. Daarboven staat een opiniestuk van hoogleraar bestuurskunde Michiel de Vries getiteld: "Assange zou als held moeten worden geëerd."

Maar in de bijlage Het Vervolg toont Alex Burghoorn, de beste journalist in de Volkskrant, met een analyse van de openbaarmaking door Wikileaks dat hij de kern wel vat. Hij schetst met deskundigen als Alisdair Roberts en Henk Dekker van de Universiteit Leiden de dilemma's van openbaarmaking en democratie. En Burghoorn legt een link naar de 'Right to Know Day' die op 28 september ook in Nederland is gehouden.

We benaderden Rop Gonggrijp, expert in ons netwerk, en eerder dit jaar betrokken bij Wikileaks. Maar dat werk voor Wikeleaks was tijdelijk, zo liet hij weten en publiceerde dat ook. Hij verwijst ook naar een artikel in The New Yorker van juni 2010 over Wikileaks waarin de operatie in IJsland, voor de publicatie van Irak-video's en documenten, staat beschreven. Dit verhaal biedt een uitstekend beeld van Wikileaks.

(Overigens presteert weekblad Elsevier het deze week om geen letter aan ' Cablegate' en Wikileaks te wijden. Een pijnlijke vergissing. Bij Vrij Nederland is het een omslagartikel, waarvoor overigens The New Yorker goed gelezen is.)

Veroordeling door New York Times

De kern van de discussie van voor- en tegenstanders van de openbaarheid van Wikileaks is niet de privacy of het gevaar voor militairen en al helemaal niet of Assange al dan niet deugt. Het gaat om de vraag in hoeverre de democratie aanspraak mag maken op geheimhouding en diplomatie in de luwte.

Dat is eenzelfde dilemma als de vraag hoeveel doden een vrijheidsstrijd mag kosten of hoeveel vrijheid je mag opgeven om diezelfde vrijheid te behouden in privacyvraagstukken. In dit geval steun ik Wikileaks en ik weet niet in hoeverre je zonder de publicatie geweld aan te doen namen van een aantal personen kunt schrappen uit de publicatie.

Wikileaks zocht en vond samenwerking met drie gerenommeerde titels: New York Times, The Guardian en Der Spiegel die vooruit documenten ontvingen om uit te publiceren. Maar New York Times keert zich tegen Wikileaks en Assange, ofschoon de krant nog wel uitgebreid en goed gebruikmaakt van de publicaties in haar Wikileaks dossier.

New York Times veroordeelt de schending van privacy van personen en het in gevaar brengen van Amerikanen door de publicatie. De krant maakt een voorbehoud. The Guardian maakt in haar Cables dossier dit voorbehoud niet expliciet. Guardian gaat verder in de steun aan openbaarheid, New York Times werpt zich op voor de (Amerikaanse) democratie.

'Internet in gevaar', Google en Amazon

Francisco van Jole beweert dat wanneer Wikileaks de strijd om openbaarmaking verliest het internet 'nooit meer wordt was het was'. Met andere woorden: de bloem wordt in de knop geknakt. Daar is veel voor te zeggen, en hij snapt tenminste het belang. Maar juridisch is de strijd in Europa verrassenderwijs al beslecht.

Technisch lijkt er enerzijds weinig aan de hand te zijn. Weliswaar is Wikileaks.org onbereikbaar, maar op Wikileaks.ch en Wikileaks.nl (geregistreerd maar niet gehost bij e-dot) gaat het publiceren door. En anders ontstaan er elders mirrors.

De Verenigde Staten ontwierpen het internet juist als gedistribueerde structuur om te voorkomen dat 'de Russen' het in één klap onschadelijk zouden kunnen aken. Natuurlijk is het leuk dat dit zich nu juist tegen de Amerikaanse pogingen tot censuur keert. Kwalijk vind ik dat Google niet meedoet om automatisch naar de Wikisites te verwijzen die nog wel toegankelijk zijn

Hoewel, landgenoot Amazon.com staakte de hosting, wat de nodige vragen opwerpt over de omgang met de vrijheid van meningsuiting door bedrijven in de VS. Amazon.com zegt dat deze niet het hoogste goed is in haar voorwaarden. Slappe knieën en drogredenen voeren de boventoon.

Problematischer dan weigering van hosting wordt het als DNS-distributeurs met hun adreswijzers meewerken aan de blokkering. Dan kunnen surfers via hun browsers domweg niet meer bij de domeinen komen waarop de publicaties staan. Zo blijkt EveryDNS botweg Wikileaks.org uit haar 'telefooncentrale' te hebben geschrapt.

Juridisch aanvechtbaar

Of internet een definitieve slag wordt toegebracht met een eventuele geslaagde politieke aanpak van deze Wikileaks-publicatie is ook een juridische kwestie. Heel opvallend is de mening van Christiaan Alberdingk Thijm van Solv:

"WikiLeaks kan in Europa waarschijnlijk geen succesvol beroep kan doen op art. 10 EVRM, dat de vrijheid van meningsuiting beschermt. Van belang daarbij is dat de documenten een vertrouwelijk karakter dragen en schade toebrengen aan de belangen van de VS.
Bovendien worden de documenten door WikiLeaks niet in een bepaalde journalistieke context geplaatst, maar klakkeloos op het internet geplaatst. Bij sommige berichten is het maatschappelijk belang zo groot, dat publicatie geoorloofd moet zijn. Dat geldt echter niet voor de diplomatieke post die eerder als roddel en achterklap kan worden gekwalificeerd."

Alberdingk Thijm verwijst naar het arrest Stoll van het Europese Hof van de Rechten van de Mens, waarin een vergelijkbare kwestie speelde, die de Zwitserse regering won.

Martin Stoll openbaarde faxverkeer van een ambassadeur in de kwestie van het World Jewish Congress en Zwitserse banken aangaande vergoedingen voor afgenomen banktegoeden als gevolg van de Holocaust. De bron had zijn eed op geheimhouding geschonden, zo oordeelde het Hof en de kranten Sonntags-Zeitung en Tages Anzeiger hadden de journalistieke mores met voeten getreden.

Vanuit journalistiek oogpunt en vanuit allen die transparantie voorstaan is het vonnis nogal dubieus. Maar Alberdingk Thijm verwijst er terecht naar, hoewel hij nogal makkelijk 'roddel en achterklap' als etiket voor de 'Cables' op Wikileaks gebruikt.

Het vonnis biedt overigens ook het OM in Nederland een handvat om publicatie van de documenten hier aan te pakken, zoals door Powned. En met dit vonnis in de hand, hoe beroerd wellicht ook, is het formeel niet zo dat een succesvolle politieke blokkade van Wikileaks de toekomst van internet op het spel zet. Maar de zaak-Stoll was van een ander formaat en we zwegen destijds kennelijk.

Maatschappelijke relevantie van 'Cablegate; is er echter wel degelijk, maar niet van de 250.000 documenten als geheel wellicht. Na journalistieke filtering wel dan"? De belangrijke en bizarre onthullingen vullen elkaar snel op, met als hele aardige over internet dat de Amerikanen een nieuwe Spaanse wet voor bescherming van digitaal auteursrecht voor een belangrijk deel bepaalden. Wikileaks geeft complotdenkers gelijk.

Potsierlijk in deze is de uitnodiging die gisteren kwam: "Op 16 december organiseren Xs4all en advocatenkantoor Brinkhof het Symposium Internet en Recht 2010. Het thema is dit jaar 'internet(regulering) in een perfecte wereld'...

In veel discussies over internetregulering gaat het over wat er allemaal niet mag en niet kan. De nadruk ligt op de onmogelijkheden, in plaats van op alles wat wel mogelijk is. Daar willen we verandering in te brengen."

Netkwesties gaat luisteren naar het debat, dat uiteraard gewoon over Wikileaks hoort te gaan, of dat dan nog online is of niet. Ondermeer auteursrechtdeskundige Bernt Hugenholtz (professor Informatierecht aan de UvA), Jan Hoekman (Officier van Justitie gespecialiseerd in cybercrime), Remy Chavannes (advocaat bij Brinkhof) en Marleen Stikker (De Waag) gaan in debat.

Wordt vervolgd...