In 2012 publiceerde Anu Bradford, hoogleraar rechten aan Columbia University, The Brussels Effect, een baanbrekend artikel over de geweldige invloed van Europa als een “goedaardige regelgevende hegemonie” die de kastanjes uit het vuur haalde om burgers mondiaal te beschermen tegen het machtige bedrijfsleven: “Weinig Amerikanen zijn zich ervan bewust dat EU-regelgeving bepalend is voor de make-up die ze 's ochtends aanbrengen, de ontbijtgranen die ze eten, de software die ze op hun computer gebruiken en de privacy-instellingen die ze op hun Facebook-pagina aanpassen.”

En zelf was Europa maar wat trots op de AVG in 2018 en de DMA en DSA in 2023 en 2024. Wij zouden Big Tech in Amerika wel even laten voelen wat fatsoenlijke burgerrechten zijn. Miljardenboetes waren het gevolg, terwijl consumenten hun online leven bleven overgeven aan de verslavende platforms. Langzamerhand werd echter duidelijk dat Big Tech braaf aan de regelgeving leek te voldoen maar allerminst ten koste van haar macht over onze manier van leven. Europa was vooral lastig en daar ging Big Tech aan de hand van het autoritaire regime-Trump, eventjes een eind aan maken.

Arrogant of soeverein?

Europa stelt zich, liet Elon Musk de Europese Commissaris Thierry Breton weten, vooral op als een arrogante regelneef. Dat drong niet overal door. Er verschenen reacties van wetenschappers als Reijer Passchier die nog van (inmiddels) ouderwets elan blijk geven: Laten we onbetrouwbare bigtechbedrijven volledig uit Europa weren. Maar roepen en realiteit sluiten niet altijd aan.

Europa wil zelf sterker worden in de bouw van technologie, noemt dat ‘soevereiniteit’. Die term weerspiegelt nog steeds wat van arrogantie: onafhankelijk worden van Big Tech in de Verenigde Staten. Dat blijkt in de praktijk moeilijk te zijn, want het kost vele jaren om op elk niveau concurrerend te worden. Enkel helemaal onderaan de waardeladder, in het maken van chipmachines, doet Europa mee.

Waar Europa niet kan meekomen op de markt, is wetgeving niet de grote gelijkmaker gebleken. De AVG is in de praktijk jarenlang belabberde databescherming geweest, wel opgerekt maar slecht gehandhaafd door toezichthouders. En gebruikt voor winstmaximalisatie door advocaten. Nu is er met wetsvoorstel Digitale Omnibus een afzwakking onder politieke spanningen en opportunisme. De uitkomst is echter ongewis.

Europa staat voor een dilemma: net als voorheen zo strak reguleren dat Europese burgers zich beschermd weten tegen Big Tech, of de teugels laten vieren waarmee ook Europese bedrijven mogelijk hun positie verbeteren.

Naar rechts

Ursula von der Leyen zelf presenteerde woensdag 19 november 2025 als EC-voorzitter de “Digital Omnibus”, de hervorming van digitale wetgeving. Haar centrumrechtse Europese Volkspartij (EPP) staat erachter, zoekt steun van radicaal-rechts want links vindt de herziening onjuist. Net als een week eerder met de eerste “Omnibus” voor afzwakking van klimaatbeleid zijn nieuwe politieke verhoudingen bepalend. Officieel overlegt de EVP niet met radicaal-rechts.

In het Europees Parlement was Kim van Sparrentak van GroenLinks (foto) heel trots op haar grote bijdrage aan de AI Act, maar voor die goed en wel in werking treedt wordt ze herzien. “Het is teleurstellend om te zien dat de Europese Commissie zwicht voor de druk van de regering-Trump en de lobby's van de grote techbedrijven”, laat ze weten als reactie op de Digital Omnibus. En in de actiemodus: "De kurken knallen in Silicon Valley". Ze zal zich in lijn met de krachtige privacylobby verzetten tegen de Omnibus en het redden van de Europese nadruk op gebruikersrechten, maar het parlement heeft een andere samenstelling en prioriteiten.

Behalve het Europees Parlement moeten de nationale regeringen nog met de Digital Omnibus instemmen. Behalve in Straatsburg is in veel lidstaten een rechtser bewind aan de macht dat minder dan links op heeft met databescherming en bestrijding van Big Tech. Een vanouds aan privacy gehecht land als Duitsland is al ‘om’ voor de Digital Omnibus. Lidstaatje Nederland was voorheen voor strenge regels voor databescherming met D66, maar nu ziet werkgeversclub VNO-NCW de kans schoon om de AVG af te zwakken.

Dus zo’n 130 burgerrechtenorganisaties zijn in een gezamenlijke brief aan de Commissie boos en bezorgd. Bits of Freedom, Privacy First, Somo, Vrijschrift.org in Nederland tekenen mee. Actievoerders waren met mobiele billboards en posters actief in Brussel, met oproepen aan Von der Leyen om niet te buigen voor Big Tech en Trump. Barbara Kathmann van GroenLinks-PvdA heeft Kamervragen gesteld met als titel het “slopen van de privacybescherming”.

AI-dreiging van Big Tech

Doel van het voorstel is lastenverlaging voor het bedrijfsleven, vooral voor het MKB. Maar de grote Amerikaanse en wellicht ook Chinese platforms liften mee als ze meer persoonsgegevens mogen verzamelen op grond van een “gerechtvaardigd belang”. Dus als “toestemming” niet langer de dominante ‘grondslag’ vormt om gegevens van consumenten/burgers te mogen verwerken, ook voor hun AI-machines.

Immers, het regime-Trump opteert voor optimale vrijheid voor AI-ontwikkeling. De president heeft zelfs een decreet klaarliggen, zo onthult Wired, voor een verbod voor Amerikaanse staten om AI-wetgeving in te voeren die zijn nationale vrijbrief voor AI-ontwikkeling in de wielen kan rijden.

Grootste actuele probleem is totale onzekerheid over gebruik van data voor AI-training en antwoorden. Netkwesties schreef over kwalijke dataverzameling via AI-browsers, Jeroen Verkroost gaf commentaar dat het meevalt. Maar in aanvullende discussie kwamen we er domweg niet uit welke data de AI-giganten voor welke doeleinden gebruikten. Prompts en interactie van de bots, ook in de browsers, worden uiteraard gebruikt Maar wat ze precies aan persoonsgegevens verwerken, dat blijft ook voor experts gissen.

Browsers en cookies

Eigenlijk is al gekozen voor verruiming van mogelijkheden, zo blijkt uit het persbericht over de beoogde deregulering:

AI-regels worden gebaseerd op de vage term “innovatie” wat een eufemisme is voor “vrije markt”. Ook de in de AI Act omschreven systemen met een hoog risico voor burgers staan even op een glijbaan. De regulering wordt “gekoppeld aan de beschikbaarheid van ondersteunende tools, waaronder de benodigde technische standaarden”. Het wemelt van dergelijke vaagtaal. Wel hard is het uitstel van de AI-regels van augustus 2026 tot december 2027 en augustus 2028

Eveneens kunnen we een “innovatievriendelijk” privacyraamwerk tegemoetzien: aanpassing van de AVG zodat het delen van persoonsgegevens voor organisaties, zowel overheden als bedrijven, niet wordt belemmerd zolang het voor derden maar niet mogelijk is om individuen te identificeren.

Bedrijven mogen vaker het gerechtvaardigd belang aanroepen voor verzameling van persoonsgegevens, en behoeven dan geen toestemming aan gebruikers te vragen. Minder cookiebanners dus. Maar een boeiend alternatief: gebruikers geven hun voorkeuren aan in hun browser en/of besturingssysteem. Op zich kan dit voor burgers juist een aanzienlijke verbetering worden. Want websites zijn nu niet gebonden aan de aangegeven voorkeur in browsers om gevrijwaard te blijven van datagraaien met cookies. Als die plicht er wel komt, zou dat een betere bescherming kunnen inhouden.

Digitale identiteit

Er komt één centraal Europees meldpunt voor datalekken en beveiligingsincidenten, op te richten door het Europese cyberagentschap Enisa. Baat het niet dan schaadt het niet, want de hoeveelheid nationale meldingen is zo omvangrijk dat er toch niets mee gedaan wordt, laat staan dat er sancties worden opgelegd.

Nog meer vernieuwing: Europese Business Wallets bieden bedrijven de mogelijkheid om met een controleerbare digitale identiteit zaken te doen in alle lidstaten. De vraag is uiteraard of de enorme fraude hiermee wordt bestreden. 

Een “Digital Fitness Check” (typisch bureaucratische EU-term)  moet uitwijzen of de beoogde doelen, vereenvoudiging en miljarden aan besparingen inderdaad worden bereikt, zonder dat de databescherming van burgers er al te zeer onder gaat leiden.

Nieuwe wind AP

De Autoriteit Persoonsgegevens reageerde direct, met een woord in de kop waarin het eigen gewicht de afgelopen maanden vaker is opgevijzeld: “Mensenrechten”. Onder meer: Wat op papier soms als een beperkte aanpassing oogt, kan in de praktijk impact hebben op iets heel fundamenteels: het recht van mensen om zelf te bepalen wat er met hun privégegevens gebeurt. Nieuwe toepassingen met data en kunstmatige intelligentie (AI) zijn mogelijk, zolang mensen zelf de regie houden over hun gegevens en de toepassingen veilig zijn.” Over die autonomie heeft Jeroen Terstegge (zie reactie) een negatief oordeel.

De AP meent te weten dat Brussel maar wat bazelt zonder te onderzoeken: “Voordat zulke ingrijpende wijzigingen worden doorgevoerd, moet helder zijn wat de gevolgen zijn voor burgers, bedrijven en toezichthouders. Die gevolgen heeft de Commissie niet onderzocht.”

In 2026 krijgt de AP een nieuwe voorzitter die waarschijnlijk pragmatischer zal optreden dan de huidige voorzitter Aleid Wolfsen. Dat hoeft niet te leiden tot minder bescherming van burgers. Die hebben overigens nog een paar jaar om zelf weerbaarder te worden, om te beginnen door hun leven en communicatie niet volkomen afhankelijk te maken van digitale datadiensten, zoals met e-mail in vroegste tijden, vervolgens sociale media en nu AI. Die toename van de weerbaarheid staat ook in de Digital Omnibus.