Publiek internet bestaat een kwarteeuw. Toch stelt het Nederlandse parlement nu een onderzoekscommissie-Digitalisering in om de ‘razendsnelle’ digitalisering bij de horens te vatten. Goed bedoeld, ongetwijfeld, maar heeft het zin? Deskundigen mogen hun zegje komen doen over de maatschappelijke veranderingen met communicatie en data. En daarop zal het parlement proberen antwoord te geven op de vraag hoe de Nederlandse overheid de mondiale machten zal beteugelen.

De regering kwam vrijdag met voornemens voor betere databescherming, omdat Europese regelgeving tekortschiet, een belangrijke stap. Er zijn ook goede voorbeelden, zoals het verbod op gezichtsherkenning in San Francisco; alleen nog voor overheidsdiensten, maar kun je niet een algeheel verbod instellen?

Brussel en Washington

De aanjager van parlementaire actie is Kees Verhoeven van D66. Zijn collega in het Europarlement, Marietje Schaake, kwam tegelijkertijd met een open brief aan de Europese Commissie en Europese Raad, met het verzoek tot oprichting van een commissie van parlementsleden van de nationale parlementen en het Europees Parlement. Deze commissie zou deskundigen onder ede moeten horen over de aard van de macht van technologieplatforms, met een accent op mogelijke invloed op de democratie en verkiezingen.

Met Marietje Schaake (D66 / ALDE) tekende een bont gezelschap, met twee andere Nederlanders: Agnes Jongerius van de PvdA/S&D en Youri Albrecht, directeur van De Balie. Schaake cs. menen: ‘Zelfregulering is onvoldoende gebleken. Er gaat geen dag voorbij zonder nieuwe informatie over kwaadwillende actoren die met behulp van technologieplatforms de democratie ondermijnen, zonder dat de techplatforms voldoende actie ondernemen.’

De hoorzitting moet leiden tot inzichten en vervolgens tot Europese voorstellen om de macht van de platforms wettelijk in te dammen. Daartoe zoekt Brussel samenwerking met Washington. Daar gaan volgens Washington Post het parlement, De Federal Trade Commission (FTC) en het ministerie van Justitie onderzoek doen naar de dominante platforms Facebook (in communicatie), Amazon (in winkelen), Google (zoeken en Android) en Apple.

De geschiedenis leert dat de Amerikaanse concerns niet werkelijk te vrezen hebben van Washington. Ze vormen de belangrijkste Amerikaanse economische macht die bovendien met data belangrijk is voor de nationale veiligheid.

In Europa ontmoeten Facebook en Google vooral opportunisme van politici terwijl de grondige juridische aanpak vele jaren in beslag neemt en concerns ruimschoots de tijd geeft om zich aan te passen. Al jarenlang blijkt dat problematisch te zijn. Waar liggen de grenzen?

Google kreeg drie Europese boetes:

• in 2017 2,4 miljard euro voor benadelen van concurrentie in Google Shopping
• in 2018 4,3 miljard euro vanwege misbruik van Android-macht op telefoons om de eigen diensten te bevoordelen
• in 2019 1,5 miljard euro boete vanwege misbruik van het dominante AdSense.

Maar het is dweilen met de kraan open. Klein voorbeeld uit de eigen praktijk: elke telefoonnummer dat ik in contacten van de Motorola telefoon (goedkoop ding) inbreng kan niet anders dan door Google worden opgeslagen. Die de nummers ook triomfantelijk toont op de pc als ik op namen zoek. ‘Dat kan toch helemaal niet’, denk je als gebruiker. Maar het gebeurt.

Bits of Freedom zoekt bevrijding

Maar het gaat eerst om de vraag hoe je het open internet terug krijgt. Al zo vaak is op Netkwesties uitgelegd dat niet de aanbodzijde, maar de vraagzijde het probleem is. Kort gezegd: wij. Dat miljoenen kinderen verslaafd zijn aan hun mobiel, vaak niet tegengesproken door hun eveneens verslaafde ouders. Dat de vraag zou kunnen luiden (Pinksteren tenslotte) waartoe we op aarde zijn en hoe we elkaar gelukkig maken. Mischien wel met wat minder digitaal en meer sociaal leven.

Zelfs Bits of Freedom begint te begrijpen dat het alsmaar strijden tegen grootmachten zinloos is. In een krachtig betoog verklaart Rejo Zenger: ‘We moeten ons afvragen hoe we willen dat we online communiceren, los van de al bestaande platforms. Hoe die wereld er idealiter eruitziet. Wat de voorwaarden zijn om op een zinnige manier met vrienden bij te praten, om nieuws tot ons te nemen en om deel te nemen aan het publieke debat. Zodra we dat helder hebben, kunnen we daar slim beleid op formuleren. Dan weten we immers waar we naartoe willen werken.’

Zijn baas bij Bits of Freedom, Hans de Zwart, pleitte eerder in NRC nog voor verplichte eigen schoonmaak door platforms Google en Facebook. Daar gingen we tegenin met een pleidooi dat de verantwoordelijkheid voor digitale dominantie bij ons legt.

‘Google bevredigt onze nieuwsgierigheid, Facebook onze ijdelheid, Twitter ons gebrek aan zelfbeheersing; net als Shell onze zucht naar mobiliteit en Coca-Cola naar zoet vocht. Actievoerders bestrijden graag de aanbodzijde: Shell moet het klimaatprobleem oplossen, Google een nutsbedrijf worden en Facebook nepnieuws voorkomen. Zij maken internet ‘stuk’, wij zijn slachtoffers, vinden ze. Of moeten wij onze ondeugden intomen?’

Wij moeten terug naar een zuiver internet en tegelijkertijd de digitale verslaving bij jeugd en hun ouders proberen in te dammen. Terwijl de parlementariërs pleiten voor aanpak van de dominante diensten zitten ze ondertussen te twitteren, te facebooken en te googelen.

In een apart stuk komen we terug op rechtszaken tegen en over Facebook.