Gisteren publiceerde de Volkskrant een uitstekende column van hoofdredacteur Philippe Remarque over grote journalistieke verantwoordelijkheid. Die de rechter kan toetsen. Wat anderzijds ook tot onoorbare juridische druk kan leiden van vermogende partijen en personen. Hij noemde Pretium Telecom met haar enorme serie rechtszaken (zie de lijst van nu 126 procedures) als voorbeeld, naar aanleiding van het jongste vonnis. Hier helpt het Persvrijheidsfonds.

Je hebt behalve de rechter overigens ook nog een Raad voor de Journalistiek die juist deze week tot een beperkte veroordeling kwam van de Volkskrant zelf inzake een artikel over Demmink. De krant publiceerde een ruimhartige rechtzetting onder de kop: ‘Raad voor de Journalistiek tikt de Volkskrant op vingers over zaak-Demmink: ten onrechte geen wederhoor’.

Zoomin.tv

Vanaf begin 2016 deed ik, met tussenpozen, gedurende anderhalf jaar onderzoek naar videobedrijf Zoomin van Jan Riemens en Bram Bloemberg. Waarvan zusterbedrijf Novum Nieuws destijds voor diefstal van artikelen bij ANP strafrechtelijk en civiel veroordeeld is. Twee nieuwe series rechtszaken vormden de aanleiding.

Dit onderzoek resulteerde in negen artikelen over Zoomin met onderwerpen als: afwaardering door Zweeds moederbedrijf; online reclamefraude; zwaar overdreven projecties en cijfers; conflicten met werknemers; flagrante wanbetaling; series rechtszaken met partners en tenslotte over een mislukte joint-venture met Telegraaf Media Groep.

Die laatste samenwerking werd ronkend aangekondigd op de vele persberichten overnemende  tech- en business-sites die we rijk zijn. Maar toen de joint-venture voor online video reeds na 14 maanden op de klippen liep, zocht niemand uit hoe het zat met de TMG-Zoomin mislukking. Want veel journalisten – of wat er voor door moet gaan - verwerken gehaast de volgende serie niet te missen (pers)berichten.

De betonrot van Bas Haan

Ze zijn, zoals een hoofdredacteur van de meest lucratieve en bekroonde succesvolle zakentitel het tegenover me verwoordt, ‘een businessplatform’ dat samen met partners – zoals Zoomin – geld verdient met vooral seminars. Journalistiek is bij het overgrote deel van de Nederlandse tijdschrift- en lokale titels marketing en allesbehalve onderzoek. De ‘betonrot’ (van Bas Haan) is diep doorgedrongen tot deze ‘platforms’, om den brode. ‘Met onthullingen en negatieve verhalen kan ons publiek niets verdienen’, zo wees deze hoofdredacteur m’n verhalen af. Hij had overigens zelf ook net Zoomin op het schild gehesen.

Ook voor dagbladen is de publicatie van een samenvattend verhaal over Zoomin van een freelancer geen noodzaak: ‘not invented here’ weegt bij dagbladredacties steeds meer, in combinatie met de begrijpelijke wens om de vaste redactie op sterkte te houden. Maar ook is controle van freelance werk tijdrovend en lastig.

En soms komt het slecht uit. Zo had het Financieele Dagblad net wederom grootspraak van de intelligente Zoomin-directeur Riemens (‘Wij zijn de RTL van binnenkort') gepubliceerd. Of Riemens in Het Parool met de kop: 'Ik wil van Endemol een kleine jongen maken'. Zijn vlotte babbel en strategische inzicht in de videomarkt vullen al jaren kritiekloze vraaggesprekken. Mijn feiten weerleggen de sprookjes, maar met samen 40 miljoen op de bank kunnen Riemens en Bloemberg zich verzetten. Wie zou dat niet doen?

Moedige hoofdredacteur

Maar zie, er was nog één moedige hoofdredacteur die publicatie wel aandurfde: Jeroen te Nuijl van Broadcast Magazine die eerder ook een onderzoeksverhaal van me in weerwil van juridische druk publiceerde. Hij steunde me in de maandenlange, nog nimmer ervaren, krankzinnige wederhoor bij Zoomin; met afwisselend vergaande eisen zoals verklaringen moeten tekenen, zelfs ‘off-the-record’ wederhoor.  En voortdurend traineren met trage antwoorden en uitvoerige lappen wederhoortekst van de advocaat. Zoomin bevestigde daarmee ook dat het er eigen mores op na houdt.

De methode slaagde echter uitstekend: Broadcast Magazine stelde publicatie éénmaal uit. Maar Te Nuijl verklaarde eind december 2017 na de zoveelste ronde wederhoor dat ‘dit echt de allerlaatste versie’ is. De volgende stap van de Zoomin-directie en -advocaat kon ik raden, hij nog niet: een kort geding aankondigen.

Ik wist zeker dat deze dreiging bluf was, want daarmee zou Zoomin risico nemen van brede aandacht in de media voor de inhoud van de publicatie. En gezien de te publiceren uitvoerige wederhoor, inclusief een uitgebreide aparte verklaring van Riemens, zou Zoomin juridisch geen schijn van kans maken op een publicatieverbod. Nederlandse rechters zijn godzijdank nog betrouwbaar en niet vatbaar voor censuurpogingen.

Ook uitgever Rob Klap, die ik inmiddels in de correspondentie betrok vanwege de juridische toestanden, dacht en leefde mee met deze ongehoorde gang van zaken. En besloot vooralsnog met Te Nuijl om niet in Broadcast Magazine te publiceren op grond van deze juridische dreiging van Zoomin en de uiterst felle advocaat Renate Stam van Jens.

Ik was het oneens, maar ‘agree to disagree’; alleen al het minste risico dat zijn gedrukte oplage de deur niet uitgaat en zeker 7.000 euro juridische kosten wegen niet op tegen de 600 euro honorarium (voor een inmiddels 4.000 woorden tellend verhaal) van mij. Feiten genoeg en het gaat door: afgelopen week beet het bedrijf van Riemens en Bloemberg nog in het stof voor de rechtbank Amsterdam wegens wanbetaling van een ex-directeur.

Serie rechtszaken

Hoe dan ook balen, maar dat doet niets af aan de moed en inzet van Te Nuijl en Klap. Nu zit ik met een webboek van negen artikelen plus een samenvattend artikel. Natuurlijk zijn Veiligheid & Justitie, Ahold, SNS, SBM en ABN Amro veel belangrijker partijen om te onderzoeken, maar – zie Bas Haan – ook kleinere clubs verdienen soms journalistieke aandacht vanwege hun buitengewoon handelen. Zeker als ze beweren een nieuwe Endemol en RTL te zijn.

Net als lokale onderzoeksjournalistiek nodig is, en ook die is beperkt tot soms prachtig werk in Groningen of Limburg. De meeste journalisten werken niet bij grote en/of publieke media die juridisch een stootje kunnen hebben. Vorig jaar nog weerstond Holland Media Combinatie (TMG) zware juridische druk om m’n onderzoekserie over Noordwijk toch in het Leidsch Dagblad te publiceren. Met 500 miljoen waarde ook genoeg voor advocaten en om lokale krantjes voor hun kar spannen.

Het uurloon van een advocaat staat gelijk aan een maandloon dat met journalistiek onderzoek te verdienen is; zo liggen de verhoudingen momenteel. En je kunt niet de NVJ en Persvrijheidsfonds steeds aanspreken, ook al win je alle zaken dankzij zorgvuldig werken. Nog afgezien van de gemoeide langdurige negatieve energie.

 Ik houd niet van grote woorden over het ondermijnen van maatschappij en democratie, want daar doet journalistiek met alle infotainment – zoals met een Trump-verslaving -  zelf net zo hard aan mee. En media en journalistiek verdienen een strengere meetlat. Maar vrolijk stemt de juridische druk op journalistiek niet…