Recent schreven we over de politieke – en AI-dreigingen voor Wikipedia. Precies deze kunstmatige intelligentie en “cultuuroorlogen” vormden onderwerp voor de ‘keynote’ voordracht van Maxim Februari voor het jaarlijkse congres Wikicon, gehouden in het Wereldmuseum in Leiden op zaterdag 22 november 2025.

Volgens de filosoof en auteur staat de waarheid zoals geclaimd en bezorgd door wetenschap, journalistiek en (dus) ook Wikipedia, ter discussie. Hij verwees naar de brandbrief van Nederlandse media aan de informateur. Februari deelt de zorg van de media, en dus niet de kritiek vanwege eenzijdig slachtofferschap.

Wat is waarheid?

“De kranten denken dat er door democratische waarden gedreven Nederlands digitaal ecosysteem moet komen. Nu zou je hier tevreden kunnen vaststellen dat Wikipedia al veel langer werkt via zo'n publiek ecosysteem. En dat Wikipedia heel lang vooruitgelopen heeft op de andere media. Toch bevindt Wikipedia zich ook behoorlijk in de frontlijn van de strijd met Big Tech.”

Wikipedia gebruikt bronnen van allerlei snit en geniet wereldwijd het hoogste vertrouwen als bron voor feitenkennis. Maar is nu een belangrijke bron voor AI-bots die de informatie van Wikipedia in nieuwe contexten bij elkaar redeneert, veelal zonder bronvermelding. En radicaal-rechts beticht Wikipedia van vooroordelen.

“Dus ik denk als filosoof dat we elkaar opnieuw moeten bevragen: wat is waar? En wat is goed? Je zult moeten overleggen en vaststellen welke conclusies je kunt trekken en delen uit de grote hoeveelheden informatie. Welke instellingen, methoden en systemen kun je autoriteit toedichten?”

Van uitdager tot uitgedaagde

De traditionele top-down structuur voor informatie van bovenaf, vanuit een zeker gezag geloofd door het volk, werkt niet meer. En het bottom-up systeem dat online is ontstaan, draagt beperkt bij aan waarheidsvinding.

Wikipedia laveerde daar handig tussendoor met een systeem voor samenwerking aan geloofwaardige artikelen, op een wijze die oude papieren encyclopedieën als Brittannica met succes uitdaagden. “Nu is Wikipedia zelf de uitgedaagde. En moet zich net als de oude kranten en oude universiteiten herijken."

Neutraal noch foutloos

Februari sluit in Leiden aan op een recente bekentenis van Jimmy Wales, oprichter van Wikimedia Foundation, uitgever van Wikipedia, die zich in een nieuw boek en interviews (zoals met Time, en met Channel 4) uit over de vertrouwenscrisis: “Ik zou kunnen zeggen dat het allemaal ongelooflijk perfect is. Dat we bij Wikipedia echt neutraal zijn zoals we claimen. Maar eigenlijk zeg ik dat niet. Ik zeg: "We hebben hulp nodig.” Februari: “Dat kom ik vandaag doen, helpen.”

Dat Wikipedianen pretenderen de waarheid te brengen, is per definitie discutabel want het selecteren en boekstaven van feiten is altijd normatief geladen. Februari: “Altijd subjectief. Neem iets eenvoudigs als de biografie van Roy Porter, volgens Wikipedia vijf keer getrouwd, en bij zijn dood staan drie voetnoten. Iedereen bij Wikipedia heeft echt een fascinatie voor opmerkelijke feiten, die aan elkaar worden geplakt waardoor een sterk vertekend beeld ontstaat. Soms lijkt het de Privé of Story wel.”

LHBTQ-vooroordeel

Dat was nog grappig, maar vervolgens pakte Februari het eigen lemma op Wikipedia erbij en werd de kritiek behalve geestig ook grimmig, ondanks de milde toon. (Overigens werden de aangestipte fouten bijna real-time verbeterd in de zaal!)

Zo werd er maar één, onbelangrijke lezing van Februari genoemd en niet de vele prominente lezingen die hij hield. “Ik heb ik op mijn eigen website die wel genoteerd in de hoop dat er een Wikipediaan langskomt die het lemma corrigeert. Maar dat gebeurt nooit.”

Die ene minder belangrijke lezing ging over LHBTQ-kwesties. “En je ziet dat mijn lemma heel duidelijk geschreven is vanuit LHBT-perspectief.” Het woord ‘woke’ werd vermeden. Binnen Wikimedia Nederland zijn LHBTI+ en gender werkgroepen actief, met de beste bedoelingen. Niet eenvoudig, in de cultuuroorlog die ook Wikipedia treft.

Februari: “Die gekleurdheid van zo’n lemma tegenover de claim van neutraliteit of objectiviteit brengt mee dat ik de critici van Wikipedia gelijk moet geven. Dat geldt ook voor Jimmy Wales’ zorgen. Jullie zullen veel bredere perspectieven moeten kiezen om een nauwgezette weergave van biografieën te krijgen. Er zit een rare modieuze bias in, een vreemde fascinatie in de levensbeschrijvingen.”

Feitenbrij tast stijl aan

Het collectief schrijven is bedoeld om fouten in Wikipedia te verbeteren en voorkomen, maar leidt volgens Februari tot risico op stilistische zwakte of “bureaucratisch proza” van alsmaar opgetelde en uitgekauwde feiten die opeen worden gestapeld. “Teksten in Wikipedia worden niet beheerst door één geest. Dat geldt ook voor AI, de afwezigheid van geest in de tekst, waardoor het evenzeer vlak wordt.”

Februari gaf een klein voorbeeld over het slot van het lemma Hermine de Graaf: “Hermine de Graaf werd gedurende haar carrière belemmerd door een oogkwaal, waardoor ze fel licht slecht verdroeg. Ze hield van het buitenleven en onttrok zich aan het literaire wereldje en de grachtengordel. In 2013 overleed ze in Buinen aan kanker.”

In plaats van feitenbergen zou er meer coherente tekst moeten komen over bijvoorbeeld de betekenis van Hermine de Graaf in het literaire landschap. “Dit is als de wat belegen mop: als je een paard door een commissie laat ontwerpen, dan wordt het een kameel. Dat gevaar loopt Wikipedia sterk. En hoe ouder Wikipedia wordt, hoe meer dit zich voordoet. Dat er steeds meer bij elkaar geschraapt wordt.”

Dreigende woestijn

De derde zorg van Februari is inhoud op Wikipedia waar zelden of nooit een schrijver nog naar omkijkt. En dus veroudert. Dat is het geval met het lemma over Klont, de uitstekende roman van Februari. Genoemde nominaties voor literaire prijzen voor Klont kloppen niet, want die waren voor een ander boek.

“Dus al die onzin die daar staat worden spooksteden. Veel actualisering houdt op in 2015. Zo staat bij mij nog een relatie met mijn voormalige vriendin, die is overleden in 2000.” en met een glimlach: “Op dat vlak is het nodige gebeurd sedertdien, kan ik zeggen."

Heel vervelend vindt Februari het gebrek aan kennis op Wikipedia over het onderwerp transitie van geslacht waarvoor ze een boegbeeld is gezien z’n bekendheid. “Omdat Wikipedia gezien wordt als een betrouwbare bron voor informatie geef ik af en toe tegengas. Daar wordt over het algemeen vanuit Wikipedia helaas verstoord op gereageerd.”

En Februari toonde een bedenkelijke e-mail van een Wikipediaan op het grote scherm. De persoon die daar verantwoordelijk voor was, zat gisteren in de zaal en bood direct overleg aan voor verbetering. Zo charmant was het Wikicon-congres wel. (Zie ook m’n Lofzang op de Wikipediaan van 2013).

Hoe vertrouwen terug te winnen?

Het waren nabije illustraties van onbetrouwbare kennis, dus de vraag is volgens Februari voor de hele samenleving hoe het mogelijk is “om terug te keren naar plekken waar betrouwbare kennis te vinden is. Dat is de kans voor de politiek, voor de universiteit en de journalistiek.”

Dan stuit je op de betekenis van het begrip “waarheid” en toetsing van wat voor waarheid kan doorgaan. Wat zijn de criteria eigenlijk? Februari wist geen antwoord op die kernvragen, maar gaf een pragmatische voorzet: “Wikipedia hoeft niet de hele wereld te beschrijven. Het mag ook minder, en met meer lezen van bronnen en goed onderbouwen in plaats van aan ieder lemma eindeloos fragmentjes toevoegen. En niet iedereen is vanzelf deskundig.”

De vraag is overigens in hoeverre media en wetenschap hun positie terugwinnen met minder fouten en serieuzer verslaggeving. In hoeverre maakt dat het afgehaakte volk dat zich vermaakt op TikTok werkelijk wat uit? Trekt Wikipedia meer publiek als het beter wordt geschreven? Aan dat fudamentele debat kwamen Februari en de Wikipedianen in Leiden niet toe.

AI de vijand en oplossing

Februari uitte zich erg kritisch over AI, maar ook hoopvol vanuit zijn ooghoek: de wal zal het AI-schip keren. Hoe we dit precies moeten zien, legde Februari niet uit, maar ChatGPT geeft hier twee alternatieve, beide uitstekende antwoorden hoe dit keren van het AI-schip gestalte zal krijgen. Samengevat: juridische conflicten, hoge niet terug te verdienen kosten, gebrek aan zelfreinigend vermogen, en bovenal onbetrouwbaarheid die als in een spiraal aan invloed wint, zullen de glans van AI-bots doen verbleken.

Waar Februari een terugkeer maar menselijke regie over informatievoorziening bepleit, bleek tijdens het middagprogramma van deze Wikicon dat Wikimedia op allerlei manieren probeert om juist met behulp van AI beter te worden. Zo kun je AI inzetten bij het actualiseren en corrigeren, als mensen niet meer naar lemma’s omkijken.

Ook wordt beproefd of AI kan helpen bij het bieden van samenvattingen van lange artikelen. En kan helpen vertalen, beeld genereren bij onderwerpen en als mentor nieuwe schrijvers bijstaan. De presentator: “En Wikimedia zou Wikimedia niet zijn als daar niet enorme kritiek op zou komen en er enorme discussie over zou ontstaan.”

Neem kritiek op betrouwbaarheid van de taalmodellen, auteursrechtrisico, verlies aan menselijk contact, gebrek aan inspraak en de dominantie van het Engels bij het vertalen. Weliswaar heeft Wikimedia een de-mens-staat-voorop-strategie maar hoe die in praktijk vorm moet krijgen is niet zo eenvoudig.

Wikipedia lijkt momenteel met huid en haar te worden verslonden door de AI-bots: er komen veel minder mensen en steeds meer grazende AI-bots informatie pikken. Wikipedia beproefde een eigen AI-bot voor het publiek, maar dat werd geen succes.

Deze “kolonisatie” door AI is best gevaarlijk, want dat hele ‘ecosysteem’ van Wikipedia-bijdragen staat of valt bij een zekere waardering en bevestiging van de goedertierenheid van al die noeste onbetaalde schrijvers. Nu al verliest Wikipedia qua consumptie en productie ruimschoots van YouTube, TikTok en Instagram. Gelukkig hebben Wikipedianen gemiddeld niet geen zin om over te stappen naar commerciële ‘socials’, maar het is wel zaak om de lol en motivatie er voor hen in te houden.

De kritische, maar liefdevolle bijdrage van Maxim Februari en zijn luisterend voor de vele geuite ongevraagde persoonlijke zienswijzen werd door de Nederlandse Wikipedianen zeer op prijs gesteld en als positieve stimulans gezien om beter te worden.

Volgens Februari komt de filosofische vraag “wat is goed” pas later aan bod. Maar hangt die wat het altruïsme van Wikipedia betreft wellicht nauw samen met “wat is waarheid?”

*) Foto's: Peter