Eerst iets grappigs over die reacties: nogal wat personen, vooral bij Nu.nl, stellen dat ze “niets te verbergen” hebben. Ze reageren echter niet onder hun eigen naam. Die verbergen ze liever.

De meeste publicaties over Palantir afgelopen weken gingen overigens over de koers van het bedrijf op de beurs: er zijn veel meer mensen geïnteresseerd in geld verdienen met Palantir dan in de aard van het bedrijf, laat staan de werking van de software.

Dan kwam er kritiek op het Palantir-artikel van vorige week. Zoals: Peter Thiel heeft maar 3 procent van de aandelen. Hoezo dan controle? Antwoord: de structuur van Palantir geeft de oprichters, Peter Thiel (1967 geboren in Duitsland uit Christelijke ouders), Alex Karp en Stephen Cohen effectieve controle via speciale aandelen, met samen 49,99% van de stemrechten. Thiel heeft 28 procent van de stemrechten. (Van de gewone aandelen bezit Vanguard Group ruim 9 procent en BlackRock ruim 8 procent.)

Dan is de vraag of Palantir wel zo kwaadaardig is. Het bedrijf zelf bestrijdt dit in een serie blogposten. De portee: Palantir verzamelt zelf geen data, zeker niet van alle klanten samen, maar biedt software voor het combineren van bestanden van klanten die deze vervolgens analyseren. De uitkomsten zijn bijvoorbeeld verdenkingen van individuen en criminele verbanden. De kracht is het combineren van databanken van heel verschillende structuur.

Een klein deel van de ex-werknemers uitten daar recent kritiek op. Interessanter zijn de uitingen van Thiel over Palantir en IDF. Palantir gebruikt dat geheimzinnige imago, want het ligt goed bij inlichtingen- en opsporingsdiensten met wie het bedrijf zich vereenzelvigt. Zo zei CEO Alexander Karp recent in een praatje voor aandeelhouders dat zijn software “als het nodig is vijanden angst inboezemt en bij gelegenheid ook kan doden.” In interne communicatie worden militaire codes gebruikt en veel terminologie van Lord of the Rings.

Extern predikt het bedrijf steeds “transparantie”, ook in gevraagd wederhoor afgelopen week, wat nog meer gevoel voor humor verraadt. Wat belangrijk is te onderkennen, denk ik, is de kern van het succes: samenlevingen worden steeds banger, leggen accent op veiligheid en een sterke staat en politie en bewaking, en de platforms van Palantir voorzien daarin. Zo was bij de Navo-top in juni 2025 Nederland tijdelijk een politiestaat. (Dat de Navo onder Mark Rutte twee maanden eerder Palantir-platform Maven kocht was ‘natuurlijk toeval’, maar past in de trend.)

Jansen & Janssen wint rechtszaken

Ik beloofde een apart verhaal over Palantir in Nederland in een artikel vorige week over de “Palantir-maffia”, een geuzennaam die vooral ex-Palantirs hanteren. Dat Nederlandse verhaal werd onthullend en wilde de Volkskrant graag grotendeels publiceren. Het verscheen op vrijdag 22 augustus 2025.

Ik vat dat verhaal hier samen aan de hand van de openbare bronnen, bied wat aanvullingen en wil vervolgens ingaan op de reacties op dit verhaal bij Nu.nl en Tweakers.

Eerste bronnen vormen twee belangrijke vonnissen in zaken aangespannen door Rick van Amersfoort namens Buro Jansen & Janssen, de onvolprezen onderzoekers van staatsgeheimen. De Stichting Argus in Utrecht, die eveneens onderzoek doet naar inlichtingendiensten, deed de juridische bijstand.

1. Het vonnis van de rechtbank Amsterdam van augustus 2024, van een zaak aangespannen door Jansen & Janssen in december 2022. De uitspraak is pas deze week online gezet, op mijn verzoek. De zaak behelst een niet gehonoreerd verzoek bij de politie over informatie over de inzet van Palantir inzake de Wob. Deze wet is in 2022 opgevolgd door de Wet open overheid (Woo). Het Wob-verzoek over Palantir dateert al van augustus 2019, maar de politie had geen haast met beantwoording.
2. Het vonnis van 23 juni 2025 dat nog niet op rechtspraak.nl staat, maar u hier kunt lezen. Janssen & Janssen wint ook dit proces, aangespannen om de politie te dwingen tot minder geheimhouding met de eerder afgedwongen publicatie van documenten aangaande het gebruik van Palantir. De rechtbank oordeelt dat de politie te veel weglakte.

Palantir zelf gaf een zienswijze, op verzoek van de rechtbank. Hierbij ook het pleidooi van advocatenkantoor Freshfields namens Palantir, voor de laatste zitting die diende bij de rechtbank Amsterdam op 14 mei 2025.

Palantir verzet zich tegen openbaarmaking wegens “onevenredige benadeling” omdat geheime “bedrijfs- of fabricagegegevens” openbaar dreigen te worden. Daarvoor geldt een uitzonderingsgrond in de Woo, onderdeel van de reeks uitzonderingen die staan opgesomd in Hoofdstuk 5 van de Woo. Discussiepunt vormen onder meer de offertes en licentieovereenkomsten tussen de Nationale Politie en Palantir.

Lekker lakken

Na het eerste vonnis heeft de politie weliswaar in 2024 documenten online gezet, maar die zijn summier inzichtelijk. Het gaat om ruim twintig documenten, elk samengesteld uit tientallen bestanden. Van de ruim 1.500 pagina’s tekst is – naar schatting - meer dan 99 procent gelakt, onzichtbaar gemaakt voor de buitenwereld, met een beroep op uitzonderingen in de Woo.

De stukken behelzen de inzet van Palantir vanaf 2011 tot het vervolgtraject in 2018/19. In 2011 heeft de politie (KLPD) onder een Geheimhoudings- en Veiligheidsverklaring (GHV) gewerkt voor aanschaf van Palantir, “ondertekend door de KB van het KLPD, H.W.M.Schoof, namens het Ministerie van V&J”. Korpschef Gerard Bouman tekende in 2015 weer zo’n GHV voor verlenging van het contract met Palantir, en zijn opvolgers deden dat waarschijnlijk ook.

TNO heeft in 2017, na een periode van testen, onderzoek gedaan naar de vorming van het systeem voor data-analyse Raffinaderij en de rol daarin van Palantir. Ook de inhoud van het TNO-rapport is geheim verklaard en weggelakt in de Woo-stukken. De uitkomst was positief, want er volgde een Plan van Aanpak voor de definitieve realisering van het dataplatform.

De mailwisseling tussen Palantir en Nationale Politie over Raffinaderij voor data-analyse voor opsporing betreft vooral de projectovereenkomst (SOW). Medewerkers van Palantir gaan helpen met de bouw van het dataplatform waarvoor ze naar Nederland komen. Er is iets van een overeenkomst zichtbaar:

“Palantir en de Politie hebben op 5 oktober 2015 een master license agreement gesloten welke geldig is tot 31 december 2017. Deze is in de afgelopen periode verlengd tot 1 juni 2018. Vanuit het programma Raffinaderij is aangegeven een uitbreiding van de door Palantir te leveren producten en diensten wenselijk is.”

Er is communicatie over inbreng van Palantir voor wat heet de “proeftuin Raffinaderij” beschikbaar tot juli 2019, maar specificaties ontbreken. In 2018 moest een contract met Palantir worden verlengd. Daarover overlegt de politie met het Openbaar Ministerie en NCTV.

In de onderwerpregels van enkele mails is niet weggelakt:

“Aanvraag heimelijke aanschaf software Raffinaderij v.01” en later “Heimelijke verwerving analysesoftware”.

Ook staat er nog:

“…verzoek ik u toestemming te verlenen om de verwerving van Palantir onder geheimhouding te laten plaatsvinden”.

Op 10 juli 2018 krijgt Pieter-Jaap Aalbersberg, dan baas van de politie, de mededeling van overeenstemming over het definitieve contract vanaf 2018. Akkoord begon bij Willem Woelders als voorzitter van de stuurgroep van Raffinaderij en toen Hoofd Operatien van de Nationale Politie. Een tweede sleutelrol is er voor topambtenaar Koos Veefkind, destijds de IT-directeur van de Nationale Politie.

Beperkt al bekend

In Nederland is één concrete, officiële en publieke vermelding bekend van Palantirs activiteiten, voor het Fieldlab Zuid6 project voor detectie van coronarisico’s, in een contract met zes zuidelijke Veiligheidsregio’s. Dit haalde de media nauwelijks.

Bits of Freedom publiceerde een privacy-analyse van de politie over Raffinaderij van februari 2019, maar gaf geen context. In de analyse ligt de nadruk op Privacy & Security by Design (PSbD). Daarin staat dat Raffinaderij op proef is toegepast en wordt voortgezet.

“De Raffinaderij wordt nu ingezet binnen thema's…De raffinaderij heeft nu bijna 170 gebruikers en maximaal 40 gelijktijdige gebruikers.”

De politie is afgelopen woensdag gevraagd om wederhoor. Later die dag verwees de politie daartoe naar beantwoording van Kamervragen over Palantir van Forum voor Democratie. Die waren gesteld op grond van een publicatie bij NieuwRechts (soms omstreden) na onderzoek van onafhankelijk Woo-onderzoeker Cees van den Bos.

Demissionair minister van Justitie en Veiligheid David van Weel (VVD) bevestigt het gebruik van Palantir, tot nu toe:

“De politie gebruikt de software van Palantir enkel binnen de zogenaamde Raffinaderij. De Raffinaderij is een analyseomgeving waar Palantir onderdeel van uitmaakt. Deze wordt alleen aangewend voor de bestrijding van zware en georganiseerde criminaliteit en het voorkomen van aanslagen.”

Ofschoon de NCTV en OM in de stukken voorkomen, maken ze volgens Van Weel niet rechtstreeks gebruik van (de) Raffinaderij, noch andere instellingen voor opsporing. Resultaten worden wel gedeeld in overleg:

“Wel kan het zijn als op basis van een signaal afkomstig uit een informatieproduct vanuit de analyseomgeving de Raffinaderij sprake blijkt van hetzij een concrete verdenking van zware en georganiseerde criminaliteit dan wel een hoge kans op aanslagen dat de politie op basis van dit signaal op casuïstiek niveau contact legt met haar ketenpartners.”

Er vond geen openbare aanbesteding plaats voor Palantir, want het “heimelijk verwerven” was volgens de minister vereist want de inzet van Palantir is “zeer gevoelig” en kent een hoog afbreukrisico”. Boeven zouden anders achter de werking kunnen komen.

Overigens blijken – na wat zoeken met AI-bots – er al eerder signalen te zijn geweest over Raffinaderij en Palantir. Zo publiceerde de Vereniging Nederlandse gemeenten (VNG) in 2017 een stuk over verbeteringen bij de politie en beschreef Raffinaderij als snelle big data-analyse voor rechercheurs vanuit een groot aantal bronnen. En er zijn nog wat lekjes die ik wil onderzoeken.

Politie mag openheid verschaffen

Bovendien hoop ik dat de politie zelf openheid wil verschaffen over platform Raffinaderij en de rol van Palentir software. Juist die geheimhouding is een probleem (NPO Radio 1 Journaal, 22 augustus 2025, vanaf 3.11 uur). Dat betoogde ook Brenno de Winter bij BNR, dat inging op de Volkskrant-onthulling.

Dat deed ook Nu.nl:

“Nederland heeft jaren geleden stilletjes de omstreden software van Palantir gekocht… Palantir maakt gebruik van AI-software om enorme hoeveelheden data te analyseren. Het bedrijf is controversieel: het kan met zijn software gegevens combineren om verfijnde profielen van personen te maken en hun gedrag in kaart te brengen of zelfs te voorspellen. Zo kan Palantir bijvoorbeeld fraudeurs of terroristen opsporen. Amnesty International waarschuwt regelmatig dat de inzet van deze software mensenrechten schendt.”

Uit de reacties op Nu.nl

“In Nederland wordt data-analyse binnen de overheid en politie ernstig beperkt door verouderd beleid en bureaucratische structuren. Verschillende afdelingen gebruiken eigen systemen die niet goed samenwerken, waardoor data versnipperd en onbetrouwbaar is.”

“Hoezo schendt dit de mensenrechten? Je wordt heus niet op grond van Palantir veroordeeld. Het is een opsporingsgereedschap. Ik kan het alleen maar toejuichen dat mensen eerder kunnen worden opgespoord en opgepakt. Daarna moet het bewijs nog kloppend gemaakt zijn om tot een veroordeling te komen.”

“Wanneer tegenwoordig 1 actiegroep stelt dat de software niet mag worden gebruikt dan noemen we het omstreden. Feit is dat de georganiseerde misdaad (en ook de individuele misdaad online) andere opsporingsmethoden vereist. Palantir verschaft opsporingsambtenaren de mogelijkheid in korte tijd door zeer veel data te gaan, waardoor de pakkans wordt vergroot.
Misschien moeten we eens ophouden met al die beroepsklagers een platform te geven. Er is een beslissing genomen, de software werkt en dat is waarvoor de software is aangekocht.”

“Jij begrijpt het niet. Deze software is zo omstreden omdat deze het gedrag van mensen kan voorspellen, waarbij de overheid in een vroegtijdig stadium kan ingrijpen. Als je nu denkt dat als je niets te verbergen hebt je ook geen risico loopt om door de overheid vervolgd te worden dan heb je het mis.”

“Stel je eens voor, vroeger had je in elk dorp of stad een politiekantoor met archiefkasten vol met gegevens en waren ze afhankelijk van fax en dergelijke om die gegevens te delen met elkaar. Nu is dat niet heel veel anders ondanks dat er internet bestaat en gezamenlijke databases. Als je niet weet dat ergens relevante informatie bestaat kun je die ook niet opzoeken. Juist daarom heb je geavanceerde software nodig. Mensenrechten organisaties en privacy waakhonden staan op hun achterste benen, maar de toepassing van dit soort middelen is bittere noodzaak.”

“Voor de mensen die roepen: "Prima, als we maar boeven/fraudeurs pakken" zou ik willen zeggen, verdiep u eens in het bedrijf en de eigenaar. Peter Thiel is een Musk in het kwadraat en één van de engste technocraten die Silicon Valley heeft voortgebracht.”

Samengevat: polarisatie onder de lezers van Nu.nl, want ze benadrukken de noodzaak om effectieve data-analyse van Palantir in te zetten voor bestrijding van criminaliteit; versus de mogelijke schending van privacy plus het profiel van de Amerikaanse eigenaren met ‘enge ‘politieke ideeën.

Reacties Tweakers

De reacties onder een artikel op Tweakers over de Volkskrant-onthulling en antwoorden van Van Weel gaan meer technisch de diepte in.

Zo is er discussie of de inzet van Palantir wel nodig is en of de politie niet beter zelf met Python programma’s voor data-analyse kan schrijven. De ontkenning: “Dat zal je lelijk tegenvallen: je kan weten wat je zoekt, op vlak van inhoud, maar of het dan in een sms, Whatsapp-, Telegram- of Signal-bericht of email staat, dat weet je niet. En elk van die formaten slaat data heel anders op.”

“Software van specialisten zoals Cellebrite, OpenText (Encase) en Palantir geven een veel sneller en completer resultaat. En vooral als het resultaat in de rechtszaal gebruikt gaat worden (of überhaupt gebruikt gaat worden eigenlijk) moet het ook nog gevalideerd kunnen worden. Is toch wat lastiger met zelfgeschreven tools.

Ik heb zelf een lange tijd als digitaal specialist bij de politie gewerkt en vond het altijd geweldig leuk om zelf tooltjes en scripts te maken en de uitzonderingen te vangen maar voor bulk werk of complexere gevallen waren de specialistische tools eigenlijk altijd beter (niet voor niets dat dit soort software niet goedkoop is).”

“Bij elk nieuwsbericht op Tweakers over data/privacy staan reacties van mensen die blijkbaar denken dat de overheid alles verzamelt en analyseert. Dat de politie bij alle mogelijke data kan. Dat alles ook nog opgeslagen en geanalyseerd wordt, sinds het begin der internet-tijden en zelfs daarvoor.

Nee. Data van providers, camerabeelden van bedrijven, etc worden om praktische en financiële redenen maar beperkt bewaard, soms maar een paar dagen en mógen ook niet eindeloos bewaard worden. Bijna alle chat-apps zijn versleuteld dus zelfs als je die data onderschept, heb je er niets aan. Zelfs als je die chats zou kunnen ontcijferen, mag je dat niet zomaar gebruiken als bewijs: Er moet vooraf toestemming gegeven worden door de Officier van Justitie en die doet dat alleen bij de zwaarste zaken. Denk aan moord en doodslag, verkrachtingen, zaken die grote impact hebben op mensenlevens.”

“Een van de oprichters van Palantir, miljonair Peter Thiel, is mentor van de vice president van de VS, JD Vance. Daarnaast groot sponsor van Donald Trump. Tevens medeoprichter van PayPal samen met o.a Elon Musk en een van de eerste investeerders van Facebook.”

*) Foto: RVD, Martijn Beekman