Medialogica is een NPO-programma van Omroep Human dat een fraai archief aan mediakritiek heeft opgebouwd, maar in de doorwrochte poging om onjuiste beeldvorming aan de kaak te stellen soms verzandt in betweterigheid en bevestiging van tevoren bepaalde invalshoeken. Het redactiestatuut beoogt “waarborgen voor redactionele onafhankelijkheid ten opzichte van adverteerders, sponsors, co-financiers..” te bieden. Journalisten tekenen voor de missie van Human en “evenwichtigheid, betrouwbaarheid en deskundigheid”.

Zwagerman was directeur digitaal bij De Telegraaf en werd schrijfster en adviseur alsmede publicist met Dwarsnieuws, met eigen invalshoeken en een obstinate, gelijkhebberige toon. Over haar politieke oriëntatie, over het huidige kabinet-Schoof: “Toen de formatie rond was, heb ik gehuild van blijdschap.  De Telegraaf-columns van Zwagerman zijn toegankelijk, bondig en redactioneel ingebed.

Haar column van donderdag 24 juli 2025, veroorzaakte hier rode oortjes. Immers, omroep Human en het mediakritische programma Medialogica werden nu zelf hard aangevallen. Wat blijft hangen: Medialogica betitelt kritisch nieuws van De Telegraaf op het linkse lobby- en subsidiecircuit van de Europese Commissie als onjuist, maar eet uit diezelfde EU-ruif. Kortom: corrupte journalistiek.

Ik neem beide partijen serieus, zoals in een eerder verhaal op Netkwesties over Tom-Jan Meeus, die een beschuldiging van Maurice de Hond weerlegde. Onderliggend probleem was dat De Nieuwe Wereld De Hond beweringen liet doen zonder enige tegenspraak te biden. Dit YouTube-kanaal boeit velen met een karrevracht aan meningen, maar onderzoekt zelden of ze gefundeerd zijn.

Heldere confrontatie

Dit conflict is een stuk concreter dan dat van Meeus en De Hond . Het valt terug op een journalistiek verhaal in De Telegraaf van januari 2025 dat heel Europa doorging: de Europese Commissie gaf klimaatgroepen (ngo’s) subsidie met als expliciete voorwaarde dat ze zouden lobbyen voor Europese wetgeving zoals The Green Deal. Medialogica komt tot de slotsom dat het nieuws onjuist is en onheuse voeding geeft aan negatieve opvattingen over ngo’s.

Zwagerman verwijt “de Nederlandse media” dat ze dit belangrijke “subsidieschandaal” van de EU geen aandacht gaven. Dus besteed ik er een paar onbezoldigde dagen aan. Ik onderzoek:

1. Heeft Zwagerman gelijk met de verdediging van de Telegraaf-primeur of stelt Medialogica terecht dat die niet deugt?
2. In hoeverre beschuldigt Zwagerman Medialogica terecht van bevooroordeeld of zelfs corrupt handelen?

In de column van van 24 juli 2025 (pdf) uit Zwagerman de volgende aantijgingen:

• De Medialogica-uitzending was een “witwasoperatie”, waarin De Telegraaf en de onderzoekende EU-politici Gotink (NSC) en Ruissen (SGP) in diskrediet worden gebracht, want ze doen nog onderzoek “naar de 9000 (!) geheime contracten”;
• Medialogica verzwijgt de officiële verklaring van de Europese Commissie zélf, waarin zij erkent dat er sprake is van ontoelaatbare lobbypraktijken;
• “Ze vreten zélf mee uit de Brusselse subsidieruif. De omroep krijgt tienduizenden euro’s per jaar via een EU-mediafonds, dat weer onderdeel is van een ngo die miljoenen aan Brusselse subsidie krijgt om de EU te promoten. Van die ngo is Human, de omroep die Medialogica maakt, een van de initiatiefnemers.”

Human kwam met een persbericht (pdf), met als kern:

• De column is feitelijk onjuist. Medialogica ontvangt geen subsidiegeld uit Brussel en heeft dat ook nooit ontvangen. Wel ontving Human-programma Metropolis via Displayeurope.eu, een Europees mediaplatform subsidie in ruil voor het aanleveren van content.
• De redactie van Medialogica opereert, binnen de kaders van het Human-redactiestatuut, journalistiek onafhankelijk.
• De column werd direct aangepast volgens Human.

Rectificatie

Wat is aangepast? Medialogica-onderzoeker Tjebbe Venema: “In de eerste versie stond dat Medialogica subsidie ontvangt. Dit is onjuist. Dat heeft de Telegraaf-redactie aangepast en die versie is de volgende ochtend ook in print verschenen.”

Dat is een belangrijke aanpassing van een onjuistheid. Marianne Zwagerman geeft de miskleun niet ruiterlijk toe, maar spreekt van een kolderieke verklaring van Human. Ze blijft bij haar aantijging dat Human en Medialogica een grote misstand proberen te verdoezelen omdat ze daar zelf (financieel) belang bij hebben.

In de volgende column voor De Telegraaf, van 31 juli 2025, stelt Zwagerman: “Volgens Human is mijn column aangepast na hun klacht…Gelogen! Mijn column stond en staat als een huis. Ik veranderde één woord ter verduidelijking: omroep Human krijgt belastinggeld uit Brussel om EU-propaganda te produceren. Een persverklaring over 1(!) gewijzigd woord is framing, manipulatie.”

Zwagerman voegt een beschuldiging toe: de hoofdredacteur van omroep Human “is in zijn vrije tijd lid van de commissie die bepaalt welke ngo’s geld krijgen van de Postcodeloterij.”

Inderdaad is Ahmet Polat lid van de Toekenningsraad van Postcode- en Vriendenloterij en verantwoordelijk voor verdeling van grote sommen gelds. Wellicht het journalistieke onderzoeken waard, maar wat heeft dat met deze kwestie te maken? Helemaal niets.

Ook beschuldigingen van Zwagerman over Human en Medialogica als bevooroordeeld vanwege EU-inkomsten zijn behalve inhoudelijk onjuist ook vals. Medialogica heeft niets van doen met de fondsen van het Europese subsidieprogramma LIFE voor klimaat-ngo’s waar het inhoudelijk om gaat. Je kunt ook de redactie van De Telegraaf beschuldigen dat ze wordt beïnvloed door adverteerders. Of Zwagerman zelf betichten van invloed door partijen die haar als adviseur betalen. (Wellicht het uitzoeken waard voor Zwagerman en De Telegraaf en voor alle media: in hoeverre worden bronnen van financiering gespaard?)

Zwagerman hanteert een drogreden of schuld door associatie. In verdere uitingen (podcast) haalt ze Medialogica-redacteur Tjebbe Venema en hoofdredacteur Ahmet Polat door het slijk. Dat is, zo weet ze, voer voor de extreme twitteraars die los gaan op deze mensen.

Ze had het moeten houden bij de inhoud van de Medialogica-uitzending. Immers, daar is wel degelijk de nodige kritiek op te leveren. Heeft Medialogica terecht de staf gebroken over de primeur van De Telegraaf? Of zich zelfs te veel verlaten op een ‘links’ narratief, gretigheid om De Telegraaf te pakken?

Knallende Telegraaf-primeur

Het begint met een artikel in De Telegraaf van 2 januari 2025 (pdf), van Alexander Bakker, al vier jaar correspondent in Brussel (ook op X). De kern: “De Europese Commissie heeft jarenlang milieuclubs gesubsidieerd met de opdracht om te lobbyen voor de groene plannen van ex-Eurocommissaris Frans Timmermans. Dat blijkt uit geheime contracten die De Telegraaf heeft kunnen inzien.”

De milieuorganisaties moesten - van de vorige Europese Commissie met Frans Timmermans - eveneens achteraf aantonen het subsidiegeld goed besteed te hebben aan lobby’s voor wetsvoorstellen. Het European Environmental Bureau (EBB), de Europese koepel van groene organisaties zoals Milieudefensie en Natuurmonumenten, loopt ‘voorop’: het moest volgens De Telegraaf tenminste 16 voorbeelden geven waar het Europarlement wetteksten ambitieuzer heeft gemaakt dankzij de EBB-lobby.

Ook de Natuurherstelwet van voormalig Eurocommissaris Timmermans moest het EBB promoten. Ten derde: “Verder blijkt uit het contract, waar De Telegraaf inzage in heeft gehad, hoe 700.000 euro subsidie moest worden gebruikt om bijvoorbeeld het boerendebat de groene kant op te sturen.”

Dit wordt een Europese primeur met tientallen overnames. Enkele journalisten onderzoeken eerst zelf. Die Welt in Duitsland publiceerde pas vijf maanden later, in juni 2025 een eigen verhaal dat De Telegraaf-primeur onderschrijft:

“Volgens geheime documenten betaalde de EU-Commissie milieuorganisaties stiekem voor dubieus lobbywerk… Dit blijkt uit geheime contracten die Welt am Sonntag voor het eerst volledig kon inzien. Brusselse ambtenaren en activisten coördineerden hun acties tot in de kleinste details. Hun doel was om het publiek te overtuigen van het klimaatbeleid van de EU. Miljoenen aan belastinggeld werd hieraan besteed.”

Ontkenningen en bevestigingen

Die Welt noemt concreet de ngo’s ClientEarth en Friends of the Earth International (Foei) met stiekem door de Europeze Commissie opgedragen lobby’s voor wetgeving bij het Europarlement als voorwaarde voor Life-subsidie. Al lijkt het laatste geval een persoonlijk initiatief van een EU-ambtenaar, en geen officieel decreet. Contracten worden niet getoond. ‘Foei’ reageert met een persbericht: onze subsidiëring is openbaar, geheime contracten zoals genoemd bestaan niet.

De Poolse Eurocommissaris Piotr Serafin had het bestaan van de geheime overeenkomsten aanvankelijk min of meer bevestigd, al in De Telegraaf: “Het is ongepast om overeenkomsten aan te gaan die ngo’s verplichten om leden van het Europees Parlement te belobbyen.”

Echter, Serafin moest deze bevestiging van geheime corruptie in debat met het Europarlement terugnemen op 29 januari 2025 (vanaf 15.40) : de Life-subsidies voor ngo’s verbieden hen niet om te lobbyen voor wetgeving maar dat is nimmer als verplichting opgelegd. Dat de ngo’s lobbyen vindt hij “goed voor het wetgevingsproces”, want anders vernemen politici “alleen de stemmen van de goedbetaalde bedrijfslobby”. Vervolgens kwam er een verdergaande ontkenning van de geld-voor-lobby beschuldiging van Jessika Roswall, de Zweedse EU-commissaris voor Milieuzaken, en wederom van Serrafin.

Beiden zijn politiek conservatief. Ze antwoordden op kritische vragen naar aanleiding van de Telegraaf-onthulling van de Groenen en van D66 (Gerbrandy), dus van links, maar ook van de SGP’er Bert-Jan Ruissen (rechts). Wat heeft dat er nou mee te maken? Heel veel, want niet enkel het debat is gepolitiseerd – zoals het hoort – maar ook de feiten en wat voor waarheid moet doorgaan.

Medialogica contra De Telegraaf

Tijd om over te gaan naar de uitzending van Medialogica van 20 juli 2025. Samengevat stelt de uitzending:

Het Telegraaf-artikel is niet gestoeld op bewijzen en Alexander Bakker wil niet meewerken want zijn artikel “spreekt voor zich”.

Hij wordt tegengesproken door een factcheck van Politico van 4 februari 2025. Journaliste Marianne Gros vertelt erover. Ze bekeek 28 contracten tussen de Commissie en ngo’s, openbaar conform het Life-programma (video), het groene subsidieprogramma dat tot nu toe 6.000 projecten hielp financieren. Zo'n 60 pagina's met voorwaarden bij subsidieverlening bevatten regels tegen fraude, corruptie en desinformatie, maar geen instructie om te lobbyen.

NOS-programma Nieuwsuur ging in januari direct aan de slag met de Telegraaf-primeur, maar correspondent Kysia Hekster in Brussel kon er geen chocola van maken. Ze suggereert in de Medialogica-uitzending dat De Telegraaf-onthulling spin is van rechtse politici en lobbyisten die zich verzetten tegen The Green Deal en wat ermee samenhangt.

Echter, wat geheim is, zien Politico en Hekster (uiteraard) niet. Dat is de teneur van uitgebreide tegenspraak in de Medialogica-uitzending door EU-politicus Dirk Gotink (NSC, EVP), waarschijnlijk tevens bron van het Telegraaf-artikel. Hij beweert de contracten onder ogen te hebben gehad, net als in het Telegraaf-artikel.

Echter, waar zijn deze bewijzen? Collega EVP-fractielid Ingeborg ter Laak (CDA) zegt in de uitzending geen bewijzen te kunnen ontdekken van de lobby van ngo’s als voorwaarde voor subsidieverlening.

De kern van het debat over de Telegraaf-onthulling in Medialogica gaat tussen Politico (financiering) die ontkent en Gotink die bevestigt. Medialogica beslecht het dispuut in het nadeel van De Telegraaf, op grond van antwoorden van de Europese Commissie dat de beschuldigingen onjuist zijn. Is die conclusie juist? Is de uitzending evenwichtig? Dat valt te bezien.

Links en rechts

Medialogica neemt vervolgens een afslag naar achtergrond: de tegenwerking die ngo’s meer en meer ondervinden in het huidige, rechtser geworden politieke klimaat in Brussel. Dat is boeiende materie en onderdeel van het debat, maar het wordt in de uitzending vooral ingestoken van links, zoals door Hans van Scharen van Corporate Europe Observatory, die bedrijfslobby’s blootlegt en bestrijdt, en voorheen Groene-journalist. De tweede deskundige, Alberto Allemano, is een vermaarde lobby-onderzoeker van HEC in Parijs, maar eveneens links georiënteerd in politieke activiteit en opiniestukken

Dat leidt tot tendentieuze journalistiek van Medialogica. Immers, de Telegraaf-primeur krijgt een context van een complot tegen ngo’s. De insteek leidt bovendien af van de kernvraag: bestaan er wel of geen schriftelijke bronnen (geheime contractvoorwaarden) voor de onthullingen door De Telegraaf en Die Welt?

Medialogica laat Hekster van Nieuwsuur uitgebreid aan het woord die niets kon vinden. Dat schiet niet op. Waarom niet de Belgische onderzoeksjournalist Lode Goukens geciteerd? Hij schreef twee artikelen over de kwestie, weliswaar op het tendentieus rechtse medium Wynia’s Week, maar het negeren van zijn bevindingen is onjuist:

Op 29 januari 2025 schrijft Goukens een artikel onder de kop “Schandaal: PvdA’er Frans Timmermans subsidieerde in Brussel in het geheim actiegroepen om bij het EU-parlement te lobbyen voor zijn groene plannen”.

De kop wordt niet hard gemaakt, want ontbeert bewijs van een rol van Timmermans. Het verhaal is ook rommelig. Wat niet wegneemt dat Goukens laat zien dat subsidiëring in Brussel gepolitiseerd is. Deels is dat nodig, zoals ook in de Medialogica-uitzending aan bod komt: rechtse lobby (tabak, industrie, landbouw) wordt betaald door het bedrijfsleven, publieke lobby is afhankelijk van subsidies en filantropie.

Politieke subsidieverlening

Echter, de grenzen tussen EU-wetsvoorstellen, ngo’s en politieke lobby zijn (daardoor) in het Brusselse nogal vloeiend. Vandaar dat de nieuwe – rechtse - Europese Commissie recent met een missive kwam waarin wordt verboden dat subsidie wordt verstrekt voor het plegen van politieke lobby.

In het hele circus van subsidieaanvragen van ngo’s, beoordeling en honorering van aanvragen door de Europese Commissie, uitvoering van activiteiten en uiteindelijk verantwoording afleggen gaat het mis volgens Goukens.

Dat wordt bevestigd in een rapport van de Europese Rekenkamer met als kern dat de 7,4 miljard euro aan EU-financiering voor ngo’s (over drie jaren 2021-2023, onder de vorige Commissie met Timmermans) volstrekt niet transparant genoeg is. (Nederlandstalig persbericht):

 “Lobby- en belangenbehartiging van ngo’s worden niet duidelijk bekendgemaakt… De Europese Commissie heeft bepaalde door de EU gefinancierde activiteiten (bijv. lobbying) niet naar behoren openbaar gemaakt.”

Dit rapport vormt de bodem onder een volgende publicatie van Goukens in april 2025. Er staat boven: “Brussel besteedt miljarden euro’s aan duistere lobby’s voor klimaat- en asielbeleid.” Opnieuw gaat de schreeuwerige kop van Wynia’s Week verder dan de - wel degelijk relevante - inhoud. De Rekenkamer zegt immers niet dat de miljarden aan subsidie voor klimaat-ngo’s geheel of grotendeels naar ‘duistere lobby’s’ gaan. Maar het samenvallen van subsidie en lobby is ongewenst of tenminste niet transparant en moet verbeteren.

De Europese Commissie erkent vervolgens in een verklaring “…dat in sommige gevallen werkprogramma's die door de ngo’s's waren ingediend en als bijlage bij de operationele subsidieovereenkomsten waren gevoegd, specifieke belangenbehartigingsacties en ongepaste lobbyactiviteiten bevatten.” En dat er een eind aan moet komen.

Gebrekkig bewijs Medialogica

Terug naar de kern: was de primeur van Alexander Bakker over stiekeme politieke voorwaarden van de Europese Commissie voor subsidie een klimaatgroepen in De Telegraaf van januari 2025 onjuist, zoals de teneur was van de uitzending van Medialogia?

Nee, vind ik. Medialogica heeft aanvankelijk goed ingezet maar heeft zich op het verkeerde been laten zetten. De herhaaldelijke ontkenningen van gepolitiseerde subsidieverlening door EU-commissaris Serafin blijken maar het halve verhaal te zijn. De Europese Rekenkamer komt tot de slotsom dat er veel mis is met Europese subsidieverlening.

Medialogica koos voor de invalshoek dat ngo’s zwaar in de verdrukking zitten van rechtse politiek en media. Dat kan zijn, maar de redactie had de andere kant van het verhaal, met name het rapport van de Rekenkamer en de verslaglegging door Goukens, niet mogen negeren. Het Europese subsidiecircuit blijkt - voor de zoveelste keer - niet te deugen, in dit geval ten aanzien van ngo’s. Goukens gaat er een boek over publiceren. Hij zegt me dat de uitkomsten “schokkend’ zijn. We gaan het zien.

Daarmee had Medialogica de nuance beter in het oog kunnen houden en dan alsnog de vraag kunnen beantwoorden: is er nu werkelijk een groot “lobbyschandaal”? Nog belangrijker: hoe verhoudt de gepolitiseerde subsidieverlening van de Europese Commissie zich tot zware bedrijvenlobby’s?

Wat Frans Timmermans daarmee van doen had is nog niet duidelijk, maar journalistiek en parlementair onderzoek zal dat hopelijk aantonen. Het is jammer dat Alexander Bakker de kwestie niet zelf verder inhoudelijk diepgaand heeft uitgezocht, zoals je van een journalist mag verwachten. Wel had hij eind januari 2025 nog een follow-up: “Europarlement eist opheldering over groen lobbyschandaal: Timmermans ontkent betrokkenheid.”

Het is een keurig artikel. Echter, nog steeds ontbreekt bewijsvoering in hoeverre je kunt spreken van “subsidieschandaal”. En wie van de EU-ambtenaren en Eurocommissarissen waren er precies bij betrokken? Er lopen nog Woo-verzoeken in Brussel.

Zwagerman wacht de bewijzen niet af, maar verstevigt haar campagne in haar video-uitzending van 20 juli 2025 met Maurice de Hond als volgt:

“Waarom eist niemand zijn aftreden als partijleider van Groen Links/Partij van de Arbeid, nu de ware omvang van dit lobbyschandaal zichtbaar wordt? Het ngo-lobbyschandaal waar Timmermans achter zat. Willen we het landsbestuur in handen geven van een man die miljarden belastinggeld gebruikte voor heimelijke beïnvloeding.”

Ze baseert zich op secundaire bronnen zoals Gotink en Ruissen, maar de laatste – die niet mag liegen van God - zegt in de uitzending glashard dat Timmermans zelf verantwoordelijk is voor de de subsidieverlening met lobbyvoorwaarden: “Ik ben lid van de Begrotingscontrolecommissie. Ik behoor tot het selecte gezelschap van Europarlementariërs dat contracten heeft kunnen inzien. Ik kan inderdaad bevestigen dat in die contracten gewoon concrete opdrachten stonden aan die instanties of die ngo’s om actief te lobbyen bij de Raad, maar ook bij het Europees Parlement…

Opdrachten in de zin van gelieve minimaal tien keer bij het Europarlement langs te gaan om te lobbyen voor een groener beleid et cetera. Dat staat gewoon in die contracten…Ik vind zijn opereren [van Timmermans] in de Tweede Kamer ongeloofwaardig als je ziet wat hij gedaan heeft, of wat er onder zijn verantwoordelijkheid gebeurd is richting ngo’s die moesten lobbyen voor zijn groene agenda. Want ik ben erbij betrokken geweest dat die contracten op dit punt gewoon niet deugen.”

En dat kwam niet in Medialogica, wel gelijkluidende uitingen van Gotink (NSC).

Conclusies

Er is een onmiskenbare tweespalt van Zwagerman met aan haar zijde Telegraaf, Die Welt en rechtse Europarlementariërs van NSC en SGP versus Medialogica, Politico, Nieuwsuur en linkse Europarlementariërs van de Groenen en D66.

De beschuldiging van Zwagerman over de corrupte redactie van Medialogica is even dom als onnodig. Immers, inhoudelijk snijdt haar kritiek wel degelijk hout. De uitzending van Medialogica over de publicatie van De Telegraaf van 20 juli 2025 is op z’n minst tendentieus.

We missen bij Medialogica de bevestiging van het ‘schandaal’ door SGP-Europarlementariër Ruissen, die bij Zwagerman vervolgens vol op het orgel gaat.

Daardoor wordt dit debat een bekende ruzie en strijd in polarisatie in plaats van een zinnige discussie over de vraag in hoeverre (linkse?) maatschappelijke organisaties voorheen makkelijk subsidie kregen, juist vanwege hun boodschap die politici welgevallig is.

Een goed inhoudelijk debat verdient de voorkeur boven eigen gelijk voor een ja-knikkend publiek waar zowel Zwagerman als Medialogica zich op richten, in dit geval een rechtse en linkse kerk.

Komt dat ooit nog goed? Volgens een van mijn favoriete opiniemakers Paul Krugman, niet meer: “De media kunnen de afwezigheid van de waarheid niet aan.”