Eerst even dit grapje: zowel Tom-Jan Meeus als Maurice de Hond hebben conform de moderne criteria weinig recht van spreken: beide witte mannen op leeftijd. Ofschoon Tom-Jan Meeus nog zo’n 14 jaar jonger is dan Maurice de Hond.

Beide heren respecteer ik. Tom-Jan Meeus vind ik een van de beste politieke journalisten omdat hij voor zijn meningen in columns veelal grondig onderzoekt, bijvoorbeeld in tegenstelling tot de belangrijkste politieke columnist van de Volkskrant, Sheila Sitalsing. Maurice de Hond is omstreden vanwege zijn uitingen en vasthouden aan eigen opvattingen, maar hij onderzoekt tenminste kwesties.

De Hond is stellig, Meeus minder: “Ik ben zelf een twijfelaar. En ik vind het boeiend om die twijfel ook in mijn stukken over te brengen. Maar ik stel vast dat in de hoofdartikelen van NRC steeds meer de prompte mening opduikt. ‘Het zit zo.’ Dat vind ik niet zo boeiend.” Of hij zich hieraan houdt, kan ieder zelf beoordelen.

‘PVV stuitte op tegenkrachten’

Dit artikel gaat over de nieuwsbrief van Meeus van 14 juni 2025 – die op 16 juni in de krant verschijnt - onder de titel: “De PVV is tegengewerkt’: maar klopt dat ook?” Meeus wil onderzoeken of de beschuldigingen van ‘tegenwerking’ en ‘tegenkrachten’ gedurende de uitvoering van met name asielplannen gedurende de afgelopen regeerperiode, geuit door Geert Wilders en PVV-aanhangers, op feiten berusten. Citaat:

“Je had al in een vroeg stadium aanwijzingen dat het die kant opging. Twee dagen vóór de val het kabinet trad opiniepeiler Maurice de Hond op in een podcast van De Nieuwe Wereld. De Hond deed het opinieonderzoek voor Geert Wilders’ tienpuntenplan voor minder asielzoekers, dat de week ervoor was gepresenteerd en de basis voor de kabinetsval werd.

In de podcast zei de opiniepeiler dat de PVV te maken had met „tegenkrachten”. Hij noemde zonder veel onderbouwing „de ambtenarij”, de „Raad van State” en „de rechtelijke macht”. En hij zei: „Ik kan me goed voorstellen dat Wilders gefrustreerd is.”

De Nieuwe Wereld

Eerst even: De Nieuwe Wereld is niet op de eerste plaats een videokanaal, met inmiddels 130.000 abonnees. Ad Verbrugge heerst. Tegenspraak krijgt hij volgens mij zelf te weinig, de gasten evenzeer. Goede interviewers zijn advocaten van de duivel, dus allesbehalve behaagziek, wat je in alle media te vaak wel ziet. Dit is een mening van mij

Voor de volledigheid volgt het hele citaat van Maurice de Hond zoals aangevallen door Meeus, want een complete tekst citeren bij tegenspraak is wel zo netjes, ondanks de evident kromme zinnen. Al na zes minuten van het videogesprek van 1 juni 2025 zegt De Hond:

 “Nou ja wat je gewoon eigenlijk ziet maar dat is eigenlijk vanaf dag één natuurlijk met het kabinet, en dat was ook van tevoren te verwachten, dat het kabinet waar de PVV in zit dat er allerlei tegenkrachten zullen zijn om de dingen die ze willen in dat kabinet om dat gedaan te krijgen.

 En er zijn natuurlijk hele grote tegenkrachten mogelijk in Nederland. Je hebt de ambtenarij die waarschijnlijk niet staat te trappelen om al die dingen te doen. Je hebt de Raad van State die in de adviezen, laat ik zeggen, meer de lijn volgt van, laat ik zeggen, als D66 in de regering zit, dan zullen er minder zulke adviezen zijn.

En je hebt de rechterlijke macht die ook in die lijn zit. Dus als je, ja ik kan me goed voorstellen dat Wilders op zichzelf gefrustreerd is ten opzichte van de dingen die die gedaan wil krijgen.”

D66-rechtstaat?

De eerste zin is kromtaal. De tweede zin is ook slecht geformuleerd, maar de inhoud duidelijk. De derde zin his het meest helder: de rechterlijke macht heeft de politieke oriëntatie van D66. Ik heb dat ook opgeworpen is het vraaggesprek met eminente jurist Egbert Dommering, die de vraagstelling onzinnig vond. Hij stemde altijd D66. (Ik noem ook NRC een uitgave met een D66-snit.) Samengevat: De Hond vindt dat de ambtenarij, de Raad van State en de rechterlijke macht (linkse) tegenkrachten vormden voor de uitvoering van het beleid van Wilders’ PVV.

De Nieuwe Wereld verzuimt om De Hond te vragen om zijn stelling te onderbouwen. Integendeel, Ad Verbrugge zelf spreekt (na 16 minuten) over een “oude orde die vraagt om een fundamentele herziening, terwijl die orde wordt gehandhaafd door “allerlei bestuurders en ook in de rechterlijke macht en wereldwijde netwerken en Europese wetgeving en netwerken” waar je niet kunt “uitbreken”. En het kraakt meer en meer in heel Europa, met conflicten tot gevolg. Verbrugge stelt het recht als vastgeroest aan de kaak. Opnieuw: geen vragen, geen twijfel.

Tom-Jan Meeus

Meeus formuleert zijn factcheck op de uitlating van De Hond over “tegenkrachten” als volgt: “Opereerden rechters, de Raad van State (als adviseur) en ambtenaren tijdens het kabinet-Schoof anders dan tijdens kabinetten zonder de PVV?” En komt,  direct met het antwoord: “Met de kennis van nu is dat aantoonbaar onjuist.” Zijn argumenten:

Hij noemt als voorbeeld het stikstofvonnis van 2019 dat kabinet Rutte-III trof als meest vergaande tegenspraak van de rechterlijke macht. Ook kreeg dat vorige kabinet ‘tegenwerking’ van de Raad van State, namelijk met de Spreidingswet. En eventueel dwarse ambtenarij? Vooral de schuld van minister Faber, vindt Meeus, die daarvoor zelfs steun zoekt bij in een column van Wouter de Winther van De Telegraaf over het amateurisme van PVV-ministers. Conclusie: “Als iemand haar tegenwerkte, dan was ze het zelf.” En ook hier: voorganger Mark Harbers vond met asielbeleid net zozeer ambtenaren tegenover zich, en nam zelfs ontslag.

Volgens Meeus staat of valt democratische politiek met tegenspraak, wat iets anders is dan tegenwerking. Zo overleggen minister met ‘de sector’ waarover ze gaan, krijgen tegenspraak, ook van ambtenaren onder wie juristen, van coalitiepartijen en soms Kamerleden van de eigen partij. Dat neem je mee in afwegingen voor wetgeving.

Grunberg en Timmermans

Netjes om wederhoor gevraagd bij Maurice de Hond. Hij verwijst me naar een gesprek met Arnon Grunberg in Buitenhof van 15 september 2024 die zijn stelling van ambtelijke tegenkrachten voor Wilders zou onderschrijven. Grunberg zegt, na 9 minuten:

“Ik heb een lezing gegeven voor ambtenaren het ministerie van Justitie en Veiligheid die zich bezighouden met asielzaken en daar hebben die hoge ambtenaren mij toegezegd: “…wij als ambtenaren - ik hoop niet dat ze me kwalijk nemen dat ik dat nu vertel – zullen er alles aan doen om zand in de machine te strooien en daarvoor zijn wij er ook. Daarvoor is die vierde macht daar om die democratie wat stroperig te maken.”

Dan zegt Frans Timmermans: “Ik heb vijf jaar in een kabinet gezeten en ik heb dit van ambtenaren nog nooit meegemaakt, wel waarschuwingen: “Minister, dit is niet verstandig; dit kan niet. Dan kan je het alsnog doen [voornemen uitvoeren]. Daar kunnen we in Nederland best trots op zijn.”

Grunberg: “Het was één ambtenaar die het zei, maar het gaat om de stroperigheid in het systeem waardoor tegen de tijd dat die wet door alles heen komt, de Eerste en Tweede kamer, zijn we misschien vier jaar verder en bestaat het kabinet niet meer.”

Tegenspraak en tegenwerking

Maurice de Hond beroept zich onterecht op Arnon Grunberg, want die heeft geen bewijs van ambtelijke tegenwerking van de PVV. Grunberg nuanceert één ambtenaar die dat in het vooruitzicht stelt. En bovendien is dat onderdeel van het systeem, de tegenspraak in combinatie met stroperigheid. In feite is dat:

1. Een bevestiging van wat Tom-Jan Meeus beweert: de noodzakelijke tegenspraak;
2. Die volgens Grunberg onderdeel is van “stroperigheid” (bureaucratie);
3. Die De Hond vertaalt als bewust tegen Wilders gerichte “tegenkrachten”
4. Die Timmermans zo niet heeft ervaren, wel als noodzakelijke tegenspraak die een minister kan meenemen of negeren.
5. Verbrugge ziet een oude orde systeem van de rechtstaat (Vluchtelingenverdrag, Europese Hof etc.)

We zien een typische clash tussen de ‘mainstream media’ en ‘alternatieve media’. De eerste onderzoekt degelijk, maar gaat er voetstoots vanuit dat de bestaande orde in beton gegoten is, ofschoon die ook door politieke keuzes tot stand is gebracht (Aristoteles). Meeus stelt – vooralsnog terecht - dat er geen bewezen extra tegenkrachten waren voor Wilders en Faber. Bij NRC is soms plaats voor twijfel aan de rechtstaat als onwrikbaar bastion, zoals in een interview met Steije Hofhuis.

Daartegenover staat het alternatieve medium De Nieuwe Wereld waarin Maurice de Hond onweersproken verdachtmakingen mag uiten. Er vinden intelligente gesprekken plaats, maar de redactie heeft nauwelijks onderzoekservaring. De basis is filosofie, van Verbrugge en Jelle van Baardewijk (‘Cultuurfilosoof’). De vlotte babbel wint het van de feiten, net als aan de kletstafels op televisie (suikerspinjournalistiek).

Van het parlement zien we in de media het meest van het wekelijkse vragenuurtje en over elkaar struikelende journalisten met microfoons bij deuren, en het gaat zelden over feiten. Het doorwrochte debat of hoorzitting in een commissiekamer vinden journalisten zelden interessant en/of het volgen kost te veel moeite. En ja, ik heb heimwee naar B.C.L. Waanders.

Het gaat tenslotte om de ruimte tussen tegenspraak en tegenwerking. Kortom, De Hond sneed de bocht dusdanig af dat hij in De Nieuwe Wereld tenminste kritische vragen had moeten krijgen. Meeus biedt noodzakelijke tegenspraak, en twijfelt niet aan zijn gelijk. Verbrugge, Meeus, Grunberg en Timmermans verhelderen en brengen nuances. De vraag blijft: in hoevrre blijven ambtenaren en diverse gremia binnen de marge van wat nog tegenspraak is, of kun je soms ook van manipulatie of tegenwerking spreken? (zie zaak-Arib)

Andere stemmen:

• Analyse Koen Vossen in The Guardian.
• Wat humor van Pieter Derks in radiocolumns van 5 juni 2025 en vooral van 12 juni 2025, beter dan zijn oudejaarsconference