Op 27 juni 2025 gaf de Autoriteit Concurrentie en markt (ACM) groen licht voor de overname van video- en audiobedrijf RTL Nederland. De ACM vaardigde, na overleg met onder meer de Stichting Democratie en Media, de nodige voorwaarden uit. We menen dat die ‘remedies’ niet zo veel betekenen.

De redenen, samenvattend: de voorwaarden zijn ouderwets, stammend uit de vorige eeuw; onnodig want ze eerst commercie en later internet maakten het media-aanbod veel diverser. Bovendien is de door ACM aan stichtingen toebedeelde macht allerminst democratisch en nogal elitair.

Vara en KRO

De waakhond voor concurrentie ACM vindt dat het onze democratie moet bewaken inzake ‘pluriformiteit’. Dit woord wordt vrijwel enkel nog in verband met media gebruikt. Het betekent verscheidenheid, veelvormigheid en, boeiend, ‘diversiteit’.

De traditionele opvatting luidt dat een veelvormig aanbod aan traditionele media noodzakelijk is om verschillende stemmen uit de samenleving te representeren, noodzakelijk voor ondersteuning van de democratie.

In de vorige eeuw stond pluriformiteit gelijk aan ‘zuilen’: Vara voor socialisten, Avro voor liberalen, KRO voor katholieken en NCRV voor protestanten. Zo ook met kranten. Dat was goed voor de pluriformiteit, heette het, maar burgers kregen binnen de eigen zuil vooral bevestiging van meningen. Een ‘filter bubbel’ oude stijl. Dit veranderde. Burgers keken gaandeweg naar alle programma’s, die zich minder ‘verzuild’ toonden. Vanaf 1989 kwam daar commerciële televisie bij, eerst RTL en later SBS (Talpa) en vele buitenlandse kanalen.

Commercie brengt verscheidenheid

Maar huishoudens bleven bij één krantenabonnement. Bovendien slecht juist het (eveneens) commerciële DPG de grenzen van titels: Trouw.nl is nu toegankelijk voor Volkskrant-abonnees, al is – bijvoorbeeld – AD-recensente Angela de Jong bij hen het populairst. Lezers van AD en regionale titels laven zich aan de diepgang van de Volkskrant, etc. Dus juist commercieel aanbod van omroepen en ‘kranten’ vergrootte de pluriformiteit.

Bovendien heeft de komst van internet toegang tot talloze nieuwe bronnen gebracht, voor nieuws maar vooral verdieping. DPG heeft in de top 50-websites met AD en Nu.nl al de nummer 1 en 4 positie en met RTL komt daar nr 3 bij. Ze brengen voornamelijk hetzelfde politieke nieuws met dezelfde invalshoeken.

Elitaire stichtingen?

Laten we echter aannemen dat ze perse gescheiden moeten blijven. ACM eist, als garantie, bewaking door nieuwe stichtingen voor RTL Nieuws en Nu.nl, met zeggenschap over hun veelvormige onafhankelijkheid. Die constructie, ‘bewakende’ stichtingen, is al actief voor Parool, Trouw en Volkskrant.

Helpt dat? De geschiedenis leert anders. Ondanks die stichtingen kon Apax Partners uitgeverij PCM, voorloper van DPG, saneren en uithollen, nadat de stichting SDM het bedrijf had laten verpieteren door het toenmalige management. En in 2003 was Het Parool zo verlieslatend dat louter een overname door DPG redding bracht. Ook PCM (Volkskrant, Trouw) en tijdschriftuitgever Sanoma zochten hun toevlucht bij DPG. Dat stroomlijnde diverse mediabedrijven commercieel, en hield pluriformiteit overeind.

Stichting Democratie en Media bezit ruim 14 procent aandeel in DPG, zonder recht op dividend maar met ideële rechten, zeggenschap over continuïteit van Volkskrant, Trouw en Parool. De aparte stichtingen voor Volkskrant, Trouw en (Nieuwe) Parool hebben elk 0,5 procent prioriteitsaandeel in DPG, waarmee ze verkoop of opheffing kunnen tegenhouden en een stem in de benoeming van hoofdredacteuren hebben.

De stichtingen zijn nogal elitaire clubjes van invloedrijke ouderen die elkaar kennen uit ‘het circuit’. Lezers hebben nul inbreng. Bestuursleden worden benoemd op voordracht van de raad zelf. SDM publiceert veel online maar de drie stichtingen leggen niet of nauwelijks verantwoording af.

SDM mag bovendien vanuit 165 miljoen Euro (!) vermogen jaarlijks strooien met miljoenen aan bijdragen. Niets ten nadele van de (linkse?) oriëntatie, maar ‘pluriform’ is SDM op zichzelf allerminst, noch de andere stichtingen. Gaan twee nieuwe zelfbenoemde clubjes voor RTL Nieuws en Nu.nl en straks werkelijk de zogeheten pluriforme democratie redden?

SDM kwam in 2024 plotseling, onverwacht, met openlijke steunverlening voor de overname van RTL door DPG: De overname van RTL door DPG is een goed idee). Ze heeft een eigen belang, voorbij ‘pluriformiteit’, want krijgt nu dankzij de ACM méér zeggenschap. Dat lijkt op koehandel. Transparant was dit allerminst.

Effect beperkt

De ‘strenge voorwaarden’ van de ACM zijn papieren tijgers. Wat als, net als met Het Parool in 2003, zware verliezen optreden? Kan RTL Nieuws op dezelfde voet doorgaan met verliezen onder het strakke, succesvolle commerciële bewind van DPG? Moet dan niet juist samenwerking van redacties efficiency brengen, zoals onder DPG-eigenaar Van Thillo al jaren consequent gebeurt? Zou juist bij samenvoeging van AD, Nu.nl (die al samenwerken) met RTL Nieuws, bij behoud van redactiesterkte, de journalistiek meer diepgang krijgen als niet 17 microfoons onder de neus van Wilders worden geduwd voor hetzelfde ‘kwootje’? Gaan ze bijvoorbeeld belangrijke debatten volgen? Dat gebeurt nu zelden in Den Haag, maar is toch essentieel voor de democratie. Wat hebben we dan aan de stichtingen?

De voorgestelde remedies zijn bovendien zacht als boter, hebben een halfwaardetijd van enige jaren en zijn niet meetbaar, of handhaafbaar. Kijk naar maatschappelijke voorwaarden bij andere overnames. Nederlandse kabelbedrijven moesten, na verkoop door gemeentes, een betaalbaar ‘basispakket’ blijven bieden. Ingehaald door tijd en markt. Internetprovider Xs4all zou na overname door KPN zelfstandig blijven, maar bestaat niet meer. Of neem ijsmaker Ben & Jerry’s versus eigenaar Unilever. Commercie wint uiteindelijk. Voor media betekent dit aanpassen aan de markt, wat de ACM en SDM ook aan fraaie beginselen belijden.

Verscheidenheid gaat wellicht niet meer om het aanbod. Erger voor het democratisch debat is versplintering, zoals het verruilen van X door de meer linkse mensen voor Bluesky en radicaal-rechts voor TruthSocial (Trump), hoe oprecht ook hun beweegredenen.

Praten we nog met elkaar? Moet DPG niet juist een breed debatmedium voor klanten van alle titels faciliteren? Wel verontwaardiging uiten over Twitter en Facebook, maar zelf niets ondernemen met sociale media.

Olifant: data en AI

Dit miskent de ACM in het samenvattend besluit, net als andere grote uitdagingen die de journalistiek tarten: na eerder amusement (tv) en digitalisering zijn dat nu AI en data. ACM stelt dat de redacties van DPG-dochters geen artikelen noch data van voorkeuren van kijkers/lezers mogen delen. Maar voor reclame mag datadelen wel van ACM, moet zelfs want RTL Nieuws en Nu.nl moeten perse ‘gratis’ blijven.

En wat betreft de eigen karakters van titels nog dit: “Maak van dit Nu.nl artikel een artikel in RTL-stijl… Produceer uit deze videoreportage van RTL een korte video voor Nu.nl!” Je raadt het al, dit gaat natuurlijk weer over kunstmatige intelligentie, de olifant in de kamer. Die de ACM niet eens benoemt.

De overname van RTL lijkt ons commercieel goed verdedigbaar tegenover Meta en Google, maar maatschappelijk letterlijk discutabel gezien de grote (data)macht in het Nederlandse taalgebied, terecht gelaakt door de NVJ.

Kortom: met het afdwingen van volkomen achterhaalde pluriformiteit, het optuigen daarvan met elitaire stichtingen en miskennen van de modernste uitdagingen redt ACM de democratie niet. Als wil ze zich daar nog zo graag op laten voorstaan…

*) Een versie van deze opinie stond op woensdag 2 juli 2025 in de Volkskrant. Met name het laatste deel viel weg vanwege het noodzakelijk inkorten.

**) Beeld: ondergaande zon Noordzee 18 juni 2025