‘We leren kinderen goed op te passen in het verkeer. Is dat normaal?’, vragen Thalia Verkade en Marco te Brömmelstroet zich af in NRC. Mij vielen een aantal opvallende overeenkomsten op met de macht op de digitale snelweg, waar we ook voortdurend beducht moeten zijn op ongelukken.

Teksten op de website van Veilig Verkeer Nederland (VVN) klinken welwillend, ‘maar erachter gaat een wereldbeeld schuil, waarin vaststaat dat de straat ongeschikt is voor kinderen’, schrijven de auteurs. Waar in 1908 de ethiek rond deelname aan het verkeer nog uitging van het recht van de langzaamste, te weten voetgangers, hebben in de loop van de tijd de snelsten meer en meer voorrang gekregen terwijl voetgangers en met name (school-)kinderen verantwoordelijkheid het vege lijf maar moesten zien te redden. Samengevat: ‘Kinderen moeten oppassen voor auto’s, en dat is niet normaal!’

Ik zie er een analogie met internet. Daar werd op vergelijkbare wijze in Amerika al in 1996, met de ‘Comunications Decency Act’ de digitale snelweg voor Big Tech geëffend: communicatieplatformen zijn niet verantwoordelijk voor de uitingen die mensen daar posten. Met als gevolg dat we 25 jaar later massaal klikken sensationeel- en fake news, voorzien van reclame als verdienmodel.

Weg terug vinden…

Er is een krachtige roep om een kentering, in het Nederlandse verkeer en met internet. Actiecomité Stop De Kindermoord is terug, er is een actie geefdestraatterug.nl en het ministerie benoemde een ‘programmamanager Voetgangersbeleid. Volgens de NRC-auteurs gaat het over ‘hoe we ons tot elkaar verhouden in de publieke ruimte’.

En daar zie ik een overeenkomst met de steeds krachtiger roep in het afgelopen halfjaar om met een sterke overheid en regulering Big Tech terug te dringen. Te beginnen in Europa, maar belangrijker is hoe Amerikaanse volksvertegenwoordigers (met name Republikeinse) het aangekondigde, zeer kritische rapport van hun Antitrust Commissie zullen appreciëren. Durven de Verenigde Staten hun parels van de mondiale economie werkelijk een kopje kleiner te maken?

Voor ons houding tegenover Big Tech zouden we ons moeten verlaten op Bernard Stiegler, de Franse techniekfilosoof die ons helaas op 5 augustus 2020 is ontvallen. De bovenstaande voorbeelden van afschuiven van verantwoordelijkheid typeerde hij als gebrek aan zorg voor de collectieven waar we vanaf onze geboorte allemaal deel van uitmaken. Het huidige economisch systeem gebaseerd op digitale media ruïneert volgens Stiegler dan ook vooral sociale relaties.

De voorwaarde voor zorg is aandacht, zo redeneerde Stiegler, en precies daar mankeert het volgens hem aan in ons huidige economisch systeem. Die aandacht hebben marketeers met behulp van digitale technologie grootschalig gekaapt. Door overmatig beeldschermgebruik blijft er geen tijd meer over voor onze directe omgeving (‘attention deficit’). We laten ons door het snelverkeer van de digitale grootmachten ons sociale leven ontnemen.

…met aandacht

 Digitale marketing reduceerde burgers tot consumenten, de digitale economie maakte van vakmensen in veel sectoren lopende-band medewerkers. We dragen steeds minder betekenisvolle kennis aan elkaar over en het culturele ontwikkelingsproces, voorwaarde voor vorming van sociale- en politieke gemeenschappen, strandt op de wetten van de digitale markt.

‘De economie is een diseconomie geworden’, citeerde Pieter Lemmens hem. We lieten investeerders hun gang gaan. Op de digitale snelweg kregen de snelsten niet alleen voorrang, maar bepalen ze inmiddels de toegang tot grote delen van de infrastructuur. De digitale snelweg werd volledig ‘geasfalteerd’, geholpen door falend mededingingsbeleid. Zo is Big Tech zelf infrastructuur  geworden en ‘too big to fail’. En een snelweg zonder afritten, je komt er niet makkelijk vanaf.

Die mondiale economie gebaseerd op digitale grootmachten is destructie en we lopen erin vast. Stiegler testte een verbeterde kapitalistisch systeem (‘contributieve economie’) in Parijs met zijn Plaine Commune: werkgevers houden in de ruimste zin rekening met belangen van (de lokale gemeenschappen van) hun werknemers. Kennis en zorg zijn volgens Stiegler nou éénmaal altijd lokaal gebonden.

Aan de barre door digitale grootmachten gedirigeerde economie kan volgens Stiegler alleen duurzaam een einde worden gemaakt, wanneer ‘de snellen’ worden ingeperkt ten  faveure van de rechten van ‘de langzamen’. Net als in het verkeer…

*) Photo by Dikaseva on Unsplash