Zoekmachines in het parlement, zeven jaar later

Als zelfstandig Internetadviseur maakte ik me in 1999 wel eens druk over misbruik door 'conculega's' van het trefwoordensysteem van zoekmachines ('spamdexing'). Dit tast de kwaliteit van zoekdiensten immers aan. Ik onderzocht ook de mogelijkheid van regulering. Geen aandacht nodig, vond de politiek, de Europese Commissie in Brussel en het ministerie van Verkeer & Waterstaat. De correspondentie van toen is na te lezen.

Dat is nu anders. Het kabinet reageert op Focus op functies: uitdagingen voor een toekomstbestendig mediabeleid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) over onder meer de rol van zoekmachines in onze maatschappij.

Ik ben het helemaal eens met de conclusies van het WRR rapport Focus op functies. In 1999 stelde ik het in een artikel voor Planet Commerce zelf zo: "Zoekdiensten zijn uitgegroeid tot de poortwachters van cyberspace. [...] Het lijkt mij echter niet gewenst dat deze bevoegdheid tot excommunicatie, vroeger voorbehouden aan de paus, ongecontroleerd blijft door autoriteiten 'in real life'".

Ik vond in 1999 en vind nog steeds dat er concrete maatregelen moeten komen. Gelukkig sta ik niet meer alleen. Professor Nico van Eijk wijdde er zelfs een oratie (pdf) aan. De bevindingen over de stand van zake stellen echter toch niet helemaal gerust.

Zo voert professor van Eijk ons uitgebreid langs de (open) deur van de echo-kamer, bewoond door oude koeien die maar blijven loeien dat regulering op nationaal niveau weinig zinvol is. Het is de meesten denk ik toch anno 2006 wel duidelijk dat buitenlandse zoekdiensten zich waarschijnlijk niet zonder slag of stoot zullen onderwerpen aan Nederlands recht. Schiet nou eens op!

Hoewel ik zijn conclusies van harte deel ben ik het niet eens met zijn overwegingen over het 'business model' van advertentiedragende zoekmachines. In zijn optiek zouden deze ondernemingen het manipuleren van zoekresultaten zelfs tot hoofddoelstelling hebben verheven. Marten Hofstede wijst er elders op dat de professor zijn voornaamste bron verkeerd zou hebben hebben geïnterpreteerd.

De professor adviseert om naast 'enige mate van regulering' vooral ook voldoende aandacht te besteden aan media-educatie. Jammer dat hij aan het eind van zijn betoog nou net de organisatie afzeikt, die in veel gemeenten goed werk verricht op dit gebied, de Openbare Bibliotheek. Het gaat niet om de door de professor zo flauw bejegende website van de openbare bibliotheek maar om de functie op het gebied van de door de professor zo belangrijk geachte media-educatie.

In mijn woonplaats biedt de Openbare Bibliotheek momenteel voor 18 Euro Internet workshops aan. Naast de workshop 'Goed zoeken met Google' kan men gelukkig ook een cursus 'Zoeken voor gevorderden' volgen. Het gaat er namelijk niet om of iedereen alle knopjes van Google kent, maar of men een goede zoekstrategie kan bepalen. Ik vind dat dit soort cursussen gratis toegankelijk moeten worden.

Want wat 'media-educatie' betreft ben ik van harte met prof. van Eijk eens dat enkel een kritisch publiek ons zal kunnen behoeden voor achteruitgang van de kwaliteit van zoekmachines (om welke reden dan ook). De professor stelt uit eigen ervaring te weten hoe naïef velen, zijn eigen studenten inbegrepen, zich opstellen ten opzichte van de werking van populaire zoekmachines.

Testen Consumentenbond

Wat zelfregulering betreft denk ik dat Nederland in de ogen van Google, op gelijke wijze als bij regulering wat aan de kleine kant is. Voorzover men dit al van plan is, zou ik dus ook wat dit betreft niet aansturen op een regeling op nationale schaal. De nieuw in te stellen toezichthoudende organisatie, waar de WRR voor pleit, moet zich op Europese richtlijnen richten. Vervelend detail is dat die nagenoeg ontbreken.

Geef dan de Consumentenbond uit de algemene middelen een budget waarmee ze naast wasmachines voortaan ook zoekmachines kan testen. Deze organisatie heeft een goede reputatie waar het gaat om consumentenbelangen. Waar het technisch te ingewikkeld wordt kan TNO eventueel assisteren.

Eerst moet er een geschikte maatstaf ('benchmark') voor zoekdiensten komen. Daar moeten deskundigen zich over buigen. Vast staat dat de zoektermen "aap", "noot" en "mies" niet alle zoekresultaten dienen op te leveren die momenteel kunnen worden aangetroffen. De Consumentenbond heeft ervaring met het effectief communiceren van 'benchmarks'.

Duitsland loopt voorop met een initiatief voor zelfregulering. Naar aanleiding van vragen in de Bundestag zijn daar gedragsregels opgesteld voor vrijwillige zelfcontrole door zoekmachines: de 'Verhaltenssubkodex'. Misschien is aanhaken bij genoemd Duits initiatief wel zo praktisch voor Nederland. 'Spamdex', misbruik van zoekdiensten door de technische werking te beïnvloeden, zou juridisch aangepakt moeten worden.

*) Dieter van Werkum is sinds 1995 zelfstandig internetadviseur, onderbroken door een uitstapje naar een onderdeel van Wolters Kluwer als online manager. Voor 'Planet Commerce', voorheen een uitgave van Planet Internet, schreef hij regelmatig artikelen over internetmarketing.