Virtuele kinderporno; verbieden of laten begaan?

Ofschoon de gemiddelde Nederlander niet het flauwste benul heeft van Second Life (SL) bracht een tv-programma het alsof dit het dagelijks leven van velen bepaalt. De uitzending van Netwerk (0-10 minuten) van 20 februari 2007, gemaakt door de Evangelische Omroep (EO) ging immers over kinderporno. Schot in de roos, ook bij Uitzending Gemist waar het in de week na vertoning relatief heel hoog scoorde met meer dan 30.000 kijkers.

Het nieuws in de uitzending: hoofd zedenzaken bij het Openbaar Ministerie Kitty Nooij wil één of meer proefprocessen voeren om jurisprudentie te verkrijgen over de strafbaarheid van virtuele kinderporno.

Tweede nieuwsfeit: mocht de huidige wetgeving het spelen (op onder meer SL) met afbeeldingen en fantasie van kinderporno niet kunnen stuiten op grond van de huidige zedenwetgeving, dan moet er een verbod op komen. De EO vond woordvoerders van CDA, PvdA, SP en SGP bereid om dat alvast te zeggen.

In de uitzending kwamen de parlementsleden Arda Gerkens van de SP en Samira Bouchibti van de PvdA aan het woord. De laatste vindt klip en klaar: "Of het nu echt is of driedimensionaal maakt niet uit. Dit is een spel waarin kinderen worden misbruikt en dat moet verboden worden." Arda Gerkens: "We moeten op geen enkele manier kinderporno tolereren."

Ronkend, scheef beeld

De toon van presentator Thijs van den Brink was nuchter, wat niet gold voor de teneur van de uitzending. Die speelde in op de, in Nederland momenteel zo welig florerende, emotie van verontwaardiging. De ronkende aankondiging: "Netwerk duikt onder in de virtuele sekswereld en ontdekt kinderporno."

Dat is niet waar: je duikt niet onder in SL. Iedereen heeft toegang en neemt deel met een aangenomen identiteit. De echte identiteit komt ook nauwelijks ter sprake, zo geldt een ongeschreven regel van deze namaakwereld.

EO-tekst onder meer over SL: "Regels zijn er niet. Alles is maakbaar. Doel van het spel: geld verdienen en mensen ontmoeten. Alles is virtueel, alleen het geld is echt."

Ook dat is niet waar: er zijn wel degelijk regels voor Second Life. Dus de EO jokte. Of in haar termen, overtreding van het negende van de tien geboden: "Gij zult geen valse getuigenis spreken tegen uw naaste."

Het doel van SL is spelen, de fantasie botvieren. Het geld, de Linden Dollars, zijn niet echt. Ze zijn wel inwisselbaar tegen echt geld, met een creditcard te betalen. De meeste deelnemers doen (nog) niets met geld. Dat laat onverlet dat winstbejag een groeiende rol speelt in SL.

Met voorbeelden in de uitzending van 'virtueel paaldansen' en het 'kopen van een geslachtsdeel' trad wederom het geld naar voren. Dit moest de oneliner in de Netkwerk-uitzending ondersteunen: "De andere kant van de seksindustrie."

De climax van de tekst luidt: "Kinderen die zich voor anderhalve euro verhuren als prostituee." Hiermee heeft de EO de toon gezet voor haar kijkers in Kapelle, Nunspeet en Rijssen.

Reële waarschuwingen

Maar dat was de, kennelijk noodzakelijke, verkeerde aankleding van de kwestie die op zich wel hout snijdt. Centraal stond Jos Buschman. Hij werkt bij de Van Mesdagkliniek en behandelt onder meer veroordeelde pedofielen. De kliniek is er voor tbs-verpleging, staat in Groningen en is onderdeel van het ministerie van Justitie.

Buschman: "Het is slechts een kwestie van tijd vóór de eerste dader is aangezet door Second Life. Omdat elke vorm van medium waar je fantasie kunt blijven uitvoeren, de daad stimuleert. Dit is bovendien de ultieme vorm, vanuit de huiskamer en je kunt interacteren. Het is ook nog eens een groepsproces."

Kortom, aldus Buschman over Second Life "Per definitie een leerschool voor pedofielen". En deze uitspraak heeft ook internationaal haar weg gevonden. Buschman kreeg geen weerwoord in Netwerk. Dat paste niet in de teneur van de uitzending, die gericht was op het bewerkstelligen van een verbod en niet op discussie.

Elders ontstond de discussie wel. Onder meer bij The Register, een Britse IT-publicatie, en op Second Life Herald, een weblog over SL, kwam het tot grensoverschrijdend debat.

Nationaal leidden de uitzending van Netwerk over kinderporno in Second Life en de berichten erover vooral bij NRC.nl tot een levendig debat met zinvolle argumenten.

Hoe zit het met de wet?

Dat je nu even met 'googelen' vindt hoe het wettelijk nu precies zit, blijkt niet het geval. Uiteindelijk op Wetten.overheid.nl, ook niet eenvoudig, staat de actuele tekst na de laatste wijziging van 2002:

Artikel 240b: "Met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vijfde categorie wordt gestraft degene die een afbeelding - of een gegevensdrager, bevattende een afbeelding - van een seksuele gedraging, waarbij iemand die kennelijk de leeftijd van achttien jaar nog niet heeft bereikt, is betrokken of schijnbaar is betrokken, verspreidt, openlijk tentoonstelt, vervaardigt, invoert, doorvoert, uitvoert of in bezit heeft.

Met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vijfde categorie wordt gestraft degene die van het plegen van een van de misdrijven, omschreven in het eerste lid, een beroep of een gewoonte maakt."

"Artikel 248c: "Hij die opzettelijk aanwezig is bij het plegen van ontuchtige handelingen door een persoon waarvan hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat deze de leeftijd van achttien jaren nog niet heeft bereikt dan wel bij het vertonen van afbeeldingen van dergelijke handelingen in een daarvoor bestemde gelegenheid, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vierde categorie."

De NVSH - wie kent die nog? - heeft een heldere uiteenzetting over de wijziging van 2002:

"Ook het bezit van virtuele kinderpornografie is strafbaar. Onder virtuele pornografie worden afbeeldingen verstaan die niet op echte kinderen zijn gebaseerd, maar wel die indruk wekken. Wat betreft tekeningen en schilderijen, die zijn strafbaar als ze 'levensecht' zijn. De politie kan dus altijd optreden, behalve misschien tegen abstracte kunst. Geschreven teksten blijven (voorlopig?) niet strafbaar. Het argument van de politiek om ook dergelijke afbeeldingen strafbaar te stellen is dat ze schade kunnen veroorzaken 'omdat ze misbruik suggereren'."

Ook gefotoshopt beeldmateriaal is strafbaar sinds 2002, het maken van nieuwe beelden op basis van foto's, dus afbeeldingen van de realiteit. De desbetreffende wet is gemaakt als reactie op de praktijk dat mensen bestaand foto- en filmmateriaal bewerken, waardoor 'nieuwe' beelden gemaakt worden. En alle vraag die de productie van kinderporno, dus misbruik van kinderen, (indirect) stimuleert is strafbaar.

Op de site van het Meldpunt Kinderporno staat nu: "Kan ik verhalen op het Internet over kinderporno melden? Nee, alleen kinderpornografische afbeeldingen zijn strafbaar. Verhalen en teksten die over seks met kinderen gaan, zijn niet strafbaar. Alleen wanneer aantoonbaar is dat een verhaal/tekst non-fictief is, bijvoorbeeld door namen van personen, valt er wettelijk iets tegen te doen."

Gerkens: vóór verbieden

Arda Gerkens van de SP, felste bestrijder van kinderporno in het parlement, vroegen we om argumenten voor haar standpunt.

"Het is al verboden om foto's te veranderen voor kinderporno. Onduidelijk of je daarmee ook in Second Life kinderporno kunt aanpakken. Het lijkt me praktisch moeilijk want dan zou Justitie iets met of in de Verenigde Staten moeten ondernemen."

Gerkens ziet nog meer in druk van grote bedrijven die momenteel massaal naar SL trekken, meestal uit angst dat ze een belangrijke trend missen. "Ik kan me niet voorstellen dat die bedrijven het prettig vinden dat hun ondernemingen staan in een omgeving met kinderporno."

Opent dit niet de deur voor fantasiepolitie, zeker als bedrijven het virtueel fatsoen gaan bepalen uit commerciële motieven? Gerkens: "Dit heeft weinig met fantasie te maken. Het is misbruik maken van beeldmateriaal om verwerpelijke zaken uit te beelden. Onderzoek toont aan dat er een dunne lijn is tussen de gedachte en de daad bij kinderporno. Hoe meer je toestaat dat dit soort dingen virtueel wordt beoefend, des te meer legitimeer je het. Het moet van alle kanten gestopt worden."

Gerkens gebruikt een vergelijking om haar argument kracht bij te zetten: "Stel dat er in de winkels een echt spel komt te liggen met kinderporno, bij Free Record bijvoorbeeld. Dan zou Nederland toch op de achterste benen staan van verontwaardiging? Omdat het internet is wordt ineens het argument van censuur erbij gehaald met de vraag: waar houdt het op?

Maar het lezen van een bomrecept stimuleert niet de productie van bommen en bij kinderporno ligt die relatie er wel. Ik heb bij de KLPD hele nare beelden gezien en ik vind: hier trekken we de grens; kinderporno verbieden waar mogelijk en nodig."

Gerkens heeft zich erin verdiept. Ze onderscheidt de daders die vanuit hun aard sterk van tot kinderporno zijn geneigd en een groep die latente gevoelens heeft: "Voor mensen uit die laatste groep zijn prikkels gevaarlijk. Dus moet je die bestrijden." Ze vindt de vergelijking met drank- of drugsverslaving evenmin hout snijden: "De stap van het zien van voedsel, drank of softdrugs tot een verslaving is veel groter dan die tussen virtuele en echte kinderporno."

Grens: aanzetten tot misbruik

Een belangrijke stem heeft in Nederland het genoemde Meldpunt Kinderporno als 'ervaringsdeskundige'. Woordvoerster Liesbeth Groeneveld: "Afbeeldingen van seksueel misbruik, of het nou tekeningen zijn of echt, zijn wat ons betreft niet toelaatbaar. Ik zou zeggen dat er dus inderdaad wetgeving moet komen. Dat kan van toepassing zijn op Second Life en andere fantasiewerelden die mensen al dan niet online scheppen.

In andere landen als België en Duitsland bijvoorbeeld is het ook verboden, maar daar hanteren ze een lagere strafmaat dan met afbeeldingen van seksueel misbruik met 'echte' kinderen."

Maar waar ligt de grens? Over kinderporno schrijven mag nog, in (vooral Scandinavische) films (Festen bijvoorbeeld; Ingmar Bergman ook) en toneelstukken (Ibsen) kun je het ook moeilijk meer verbieden. De politieke pedo-partij bracht Nederland nog meer buitenlandse aandachtdan het appèl om fantasiebeelden van kinderporno te kunnen bestrijden, maar was toegestaan.

Groeneveld: "Dat gaat voorbij deze discussie. Het aanzetten tot misbruik van kinderen is niet in de haak. Je kunt niet verbieden over seksueel misbruik met kinderen te praten, maar uitlokking is natuurlijk niet goed. Je moet ook nadenken wat de teksten en verhalen waarin kinderen worden misbruikt op bulletinboards doen met potentiële daders."

Glijdende schaal

Gerkens opmerking over de dunne lijn tussen beeld en daad werd toevallig bevestigd met een relaas van een pornoverslaafde 'Alex (36)' in NRC Zaterdag Bijvoegsel van 24 februari 2007:

"Internet is een jungle. Voor je er erg in hebt, bevind je je in een wereld waar je eigenlijk niet wilt zijn. Een jaar of zes geleden las ik in een tijdschrift dat kinderporno op internet steeds grotere vormen aannam. En hoewel ik geen pedoseksuele gevoelens heb of heb gehad, werd ik daar nieuwsgierig naar. Wat was dat precies, wat moest ik me erbij voorstellen, en was het eigenlijk moeilijk te vinden? Na heel lang zoeken kwam ik inderdaad op sites en forums waar dit soort porno te vinden was...

...Steeds weer keerde ik terug naar die forums op internet, vond daar weer linkjes. Het zit vaak goed verborgen, je moet de trucjes weten om de bestanden te decoderen en passwords kennen om ze te openen. Het geeft een kick als dat lukt. Zo word je een junk die steeds weer op zoek moet naar zijn stuff."

Echter, daarop volgend: "Na verloop van tijd kreeg ik last van mijn geweten. Ik zou op seksueel gebied nooit iemand iets kunnen aandoen, en kinderen al helemaal niet, waarom deed ik dit dan? Soms werd ik gillend van angst wakker, stel je voor dat iemand erachter zou komen."

Dit citaat zegt: internet verlaagt de drempel tot consumptie van kinderpornobeelden en stimuleert dus de uitwisseling. Maar, louter in dit geval, zet het niet aan tot daden. Echter wel tot consumptie, tot toename van de vraag naar beelden, dus naar meer commercieel misbruik.

Interrealiteit

De vragen naar aanleiding van de uitingen van psycholoog Buschman in de Netkwerk-uitzending: leiden virtuele stimuli tot misbruik van kinderen? Of moet je al zeggen: leiden virtuele stimuli tot het verzamelen en uitwisselen van foto's, ook een wetsovertreding?

Het gaat dan over interrealiteit, de vermenging van de werkelijke wereld en een virtuele (schijnbare) wereld die met behulp van computers wordt gecreëerd. PC-omgevingen krijgen meer en meer fysieke en emotionele betekenis, en meer en meer verbinden hard- en software de beide werelden, of het nu om World of Warcraft gaat of Habbo Hotel. Reëel en virtueel leven zijn steeds vaker aanvullingen van elkaar, maar ook substituten.

Het is onmiskenbaar dat de band sterker wordt tussen virtueel en 'echt' leven en die ook meer en meer met elkaar verward worden. Als is 'verward' wellicht een verkeerd begrip daar de lijn, al is die nog zo dun, vaak voor betrokkenen wel helder is. In een recent artikel in Intermediair wordt dit uitgebreid uit de doeken gedaan, onder meer door Jacob van Kokswijk. Hij zegt: "Het is eigenlijk een vorm van dagdromen". En haalt de Homo Ludens van Johan Huizinga erbij.

"Juist dat kunnen uitleven van 'een klein verhaal' maakt het medium geschikt als playground. Je kunt er dingen uitproberen, vindt Van Kokswijk: flirten in een virtuele homobar als je twijfelt over je geaardheid; zomaar mensen aanspreken als je verlegen bent. En als je in Second Life succes hebt, is het makkelijker dat andere gedrag ook in het echt te proberen."

En kinderporno testen voor de praktijk? Van Kokswijk is wil er niets over zeggen voor dit artikel over virtuele kinderporno vanwege de complexiteit. Ook Bamber Delver, directeur van de Stichting Kinderconsument doet niet mee: e-mail blijft onbeantwoord en een kantoorgenoot vraagt hem tevergeefs om aan de telefoon te komen.

Kind- en mediadeskundigen verdeeld

Uit het beeld van Van Kokswijk over 'interrealiteit' zou je kunnen afleiden dat gedrag dat je in werkelijkheid verbiedt je ook virtueel niet moet toestaan. Dat lijkt evident voor een delict als diefstal, maar ligt al een stuk moeilijker met doodslag. En hoe dan met verkrachting? En, voor dit artikel, voor beelden tot en met daden bij kinderporno?

Patti Valkenburg, cheffin van het Center of Research on Children, Adolescents and the Media(CAM) aan de universiteit van Amsterdam, hoeft er niet zo lang over na te denken:

"Het is een moeilijk geval, want je zou kunnen stellen het gaat hier om spel, om fantasieën die mensen samen uitwerken. Als mensen dat in de privésfeer doen, heb ik daar geen probleem mee. Dat is hun zaak. Maar Second life is publiek domein. Hoewel leden zich moeten registreren, is de site voor iedereen toegankelijk. En daarom heb ik een probleem met kinderporno op deze site."

Om te concluderen: "Ik vind dat virtuele kinderporno op plaatsen zoals Second Life verboden moet worden. "

Valkenburg ventileert daarmee een andere mening dan een vrouw waarmee ze vaak samen optrekt als het om kinderen in de online wereld gaat, Justine Pardoen van Ouders Online. Zij publiceerde een column over SL en kinderporno.

"Arda Gerkens (SP) zei in Netwerk dat we seks met kinderen in Second Life wel móeten verbieden, omdat we er anders mee instemmen dat het gebeurt. Maar dat is natuurlijk onzin. Er gebeurt heel veel in de virtuele wereld van Second Life (en trouwens ook in de echte wereld), waar grote groepen mensen niet mee instemmen, maar wat toch niet verboden kan worden om die reden.

Moeten we de toneelstukken van Shakespeare verbieden omdat we anders instemmen met alle gruwelen die daarin verbeeld worden? In fantasie en spel kan en mag nu eenmaal meer dan in het echte leven. Daar is het fantasie en spel voor.

Ik vind het moeilijk hoor. Welk paard van Troje haal je in huis als je verwerpelijk gedrag in fantasiewerelden strafbaar gaat stellen volgens regels uit de gewone wereld. Waarom wel kinderporno vervolgen en niet moord, verkrachtingen, diefstal en verkeersovertredingen?

Waarom wel kinderporno vervolgen die zich afspeelt in de fantasiewereld van Second Life en niet in de fantasiewereld in iemands hoofd? Waar ligt de grens? Als mensen elkaar over hun fantasieën gaan vertellen? Als ze het op papier zetten en het met nog meer mensen gaan delen? Of als ze hun fantasieën gaan uitspelen in Second Life?

Collega Eelco Kraefft houdt het schip in het midden: "Ik vind het onwenselijk dat mensen zich bezighouden met virtuele kinderporno en ook dat kinderen er mee in aanraking komen. Maar een wettelijk verbod vind ik een heel zwaar middel en ik zou ook niet goed kunnen zeggen waar je de grens dan moet leggen. Er zijn denk ik wel dingen waarvan vrijwel ieder weldenkend mens vindt dat het niet kan maar kun je een verbod zo vastleggen dat het goed werkt? Vóór een verbod pleit louter dat je mogelijk w het verkeerde signaal afgeeft als je virtuele kinderporno niet verbiedt. In hoeverre is dat een signaal dat je het dus eigenlijk gewoon toestaat?"

Kraefft laakt de correctheid, angst en impliciete verdachtmaking die de discussie over dit onderwerp in de weg staan: "De politieke discussie is vaak van zeer matige kwaliteit. Toegankelijk, goed onderzoek is belangrijk Onderzoekers worden vaak ten onrechte verketterd als ze bijvoorbeeld met onderzoek aantonen dat geweld in de media niet (of niet altijd) leidt tot gewelddadig gedrag. Zo is denk ik iemand die met onderzoek zou willen of kunnen aantonen dat het consumeren van virtuele kinderporno niet leidt tot bepaald seksueel gedrag voor velen bij voorbaat al verdacht."

Verleiding weerstaan

Publiciste en internetkenner Karin Spaink liet zich over het verbieden van virtuele kinderporno uit in een column in Het Parool:

"Een verslaggever ziet twee poppetjes mechanisch op het beeldscherm bewegen en het land lijkt subiet in rep en roer: kinderporno in Second Life! In het gedruis vergeet iedereen dat je je alleen met een creditcard kunt aanmelden voor het spel, wat als leeftijdslimiet fungeert, zodat alle kinderen die daar rondlopen een fantasie zijn...

Zoals als het geen moord is wanneer ik in Grand Theft Auto een medespeler overhoop rijd en geen bestialiteit als ik mijn Second Life-poppetje met een furry laat foezelen - een groot deel van Second Lifers zijn een kruising tussen mens en dier - is het geen kinderporno wanneer ik me als kind uitdos en dan mijn poppetje met een ander poppetje laat bewegen. Volgens de definitie die Netwerk in haar uitzending van vorige week hanteerde, valt die oude seksparodie van Sneeuwwitje en de zeven dwergen vermoedelijk ook onder kinderporno.

Second Life is fictie, een verbeelde fantasie van volwassenen, een gedeelde tekenfilm. Wie kinderporno op internet wil vinden, kan beter in Freenet duiken zoals de Nieuwe Revu anderhalf jaar geleden aantoonde: daar wordt vrijelijk kinderporno uitgewisseld, foto's van echte kinderen die echt worden misbruikt."

Buschmann: onmiskenbaar verband

Virtueel en echt hebben wel een nauwe band met elkaar bij daderschap, vindt Jos Buschman die in de EO-uitzending de one-liners mocht debiteren. Hij werkt sinds 14 jaar met daders en slachtoffers van seksueel geweld, en publiceerde ook internationaal over dit onderwerp met een model van factoren die tot seksueel misbruik leiden c.q. erbij komen kijken. Als hoofd diagnostiek in de Mesdagkliniek is hij intensief bezig met behandeling van kinderporno. Buschman interviewt bovendien sinds 2004 stelselmatig kinderpornodownloaders. Daarover verschijnt binnenkort een publicatie. Hij concludeert:

"Beeldmateriaal van kinderen, dat wordt gebruikt voor seksuele doeleinden is een onderdeel van veel van de daders van seksueel geweld tegen kinderen. Internet vergroot de keuze van materiaal en heeft als voordeel dat het in anonimiteit vanuit de huiskamer kan worden gezocht. Dit leidt tot specifieker selectie zodat de fantasie nog meer wordt geprikkeld, dat wil zeggen verzameling van grover materiaal door meer personen."

Dit materiaal is vooral bedoeld om de gevoelde frustratie en/of lust weg te masturberen, zegt Buschman. Die afleiding is niet het enige effect: "Bij een aantal van deze personen neemt de wens om slachtoffertjes te horen, voelen, zien en ruiken toe en die gaan over tot contact zoeken."

Maar Second Life is een speelomgeving? Buschman:

"Met het introduceren van seks tussen kinderen en volwassenen ontstaat de suggestie dat het gewoon is. Heel veel daders, vooral zij die bekende kinderen als slachtoffer hebben, bewerken een kind door het voorstellen van allerlei kleine handelingen die op zich niets met seks te maken hebben te koppelen aan mogelijkheden om het kind te isoleren en te bewerken. Plus dat ze allerlei grensoverschrijdende opmerkingen en standpunten over seks en naakt introduceren. Wanneer je beelden zoals in dit geval van Second Life aan kinderen laat zien, waar een kindpoppetje bijvoorbeeld een lolly krijgt na fellatio te plegen, zal een kind eerder onthouden waar het bijvoorbeeld een lolly kan halen omdat dit in de werkelijkheid van het kind past en de fellatio niet.

Zo wordt het toewerken van seksueel geweld naar kinderen dan ook gedaan: het kind wordt 'overgehaald' mee te gaan en/of mee te doen door in te spelen op de werkelijkheid van het kind: 'wil je een lolly verdienen, help je even mijn konijntje te zoeken, kom je even bij op schoot zitten, het is goed hoor; jouw ouders kennen mij, et cetera?" Pas zodra het kind is geslachtofferd en het een besef van angst heeft gekregen, gaat de dader over tot emotionele chantage om het kind de mond te snoeren over wat er is gebeurd."

Bovendien, vreest Buschman, is SL een ideale omgeving voor pedofielen om beelden te delen en samen te 'oefenen' waardoor ze van elkaar leren. Dat sluit aan op het begrip 'interrealiteit' van onder meer Van Kokswijk. Bovendien kan daaruit een groeiend pedonetwerk ontstaan en dit ondersteunen.

Ten derde sluipt kinderporno gezinnen binnen via SL: "Ouders weten niet dat het suggereren van seks met volwassenen, 'groomen' genaamd, op dat moment aan hun kind wordt geïntroduceerd. Daders leiden via suggesties en grensoverschrijdende momenten kindslachtoffers om de tuin. Kinderen kennen geen argwaan dat wat volwassenen hun vertellen of leren pijn of angst zal veroorzaken."

Is het feit dat daders van kinderporno hun fantasie op internet botvierden een bewijs dat dit fysiek misbruik mede veroorzaakte? Buschman: "De causaliteitsvraag is beter te vervangen door de vraag of ontvankelijkheid voor delictpleging toeneemt. Er is een verband in die zin dat uit bijvoorbeeld mijn onderzoek blijkt dat 99 procent van de downloaders masturbeerden op fantasieën over eigen seks met kinderen en dat de inhoud van hun beeldmateriaal gelijk was aan de inhoud van hun fantasieën. De helft van deze mannen had ook daadwerkelijk seks met kinderen gehad."

Buschman heeft uit onderzoek bij 47 downloaders ook vastgesteld dat de meest voorkomende leeftijden bij reëel misbruik lagen bij 0-, 4- en 8-jarigen. "Dit was in overeenstemming met de top drie van de inhoud van het beeldmateriaal. Het aantal meisjes lag 2 keer zo hoog dan het aantal jongens bij misbruik, ook conform de top drie van het beeldmateriaal en het merendeel van de geweldshandelingen betrof penetratie en fellatio, ook conform de top drie van het beeldmateriaal."

Een oorzakelijk verband is dus moeilijk hard te maken. Maar beeld en daad liggen tenminste in het verlengde van elkaar volgens Buschman: "De drang naar seks met kinderen is geen virus dat iedereen kan op lopen; je hebt die voorkeur of niet. Internet maakt de bereikbaarheid van dit materiaal voor deze mannen echter veel groter. Second Life koppelt daar als extra het medium communicatie over en weer' aan vast. En die combinatie maakt het voorbereidend fantaseren wel heel echt."

Kan ook het tegendeel optreden: internet en masturbatie als bliksemafleider die misbruik voorkomt? Buschman denkt van niet: "Hoe meer men bezig is met een bepaald gedrag om een behoefte te bevredigen, hoe groter en hardnekkiger de behoefte wordt. Beeld en fantasie doven de wens dan ook niet uit, maar wakkeren die nog meer aan. Het daadwerkelijk overgaan tot seksueel geweld met kinderen wordt bepaald door de bereikbaarheid van een kind en door de mate waarin de dader zichzelf heeft kunnen overtuigen dat wat hij doet, niet erg is c.q. hij er recht op heeft. Fantasie en beeld helpen hem erg bij het wegwerken van zijn remmingen."

De duivel zelf

Albert Benschop, bekendste sociologisch onderzoeker van internet, verbaast zich over de snelheid waarmee de paniek zich verspreidde: "Louter vanwege een paar fragmenten in een EO-uitzending staan politici op hun achterste benen, niet alleen van de Christen-Unie maar ook van de SP. En deze week al hoorde ik bezorgde ouders op de EO-radio die menen dat Second Life wordt geregeerd door de duivel zelf. De morele paniek verbreidt zich zonder remming van enige kennis van de feiten."

En die feiten zijn, meent Benschop dat SL een rollenspel biedt voor volwassenen: "Je kunt je ook als slaaf aanbieden en anderen exploiteren die dan. Morbide, maar de menselijke fantasie is onbegrensd. Kinderporno is verboden in de wet, inclusief alles wat tot misbruik kan leiden zoals het bezit van foto's en geproduceerde beelden met misbruik. Dat is terecht want er ligt steeds een initiële misdaad aan ten grondslag, namelijk misbruik van kinderen. In Second Life is dat niet het geval."

Maar, bewijst Buschman, fantasiebeelden brengen daderschap dichterbij. Benschop: "Dat is ook, strikt genomen het enige argument voor een verbod en poging tot vervolging van het OM: de sociaal-psychologische gevolgen van het spelen. Spelen met kinderporno is een prelude op het misbruik van kinderen. Maar als je zo gaat beoordelen dan moet je ook alle schietspelletjes verbieden en meedragen van messen in het openbaar, enzovoort. Dat past niet in ons rechtssysteem."

Juristen verdeeld

Is dat zo? Is het juridisch onhaalbaar? Professor Egbert Dommering van het Ivir en collega van Benschop aan de UvA, keurt een proefproces van het OM niet af: "Ik ben niet tegen rechterlijk ingrijpen wanneer op tegenspraak is vastgesteld dat bepaalde openbaargemaakte informatie onrechtmatig is. Het OM kan optreden tegen strafbare feiten die in Nederland worden gepleegd. Als het OM oordeelt dat er in strijd met de Nederlandse zedelijkheidsdelicten porno wordt aangeboden via Second Life, kan zij daders en medeplichtigen vervolgen."

En in speelomgevingen op de pc? Dommering: "Second Life is een apart geval omdat de individuele toegangsvoorwaarden niet afdoende behoorlijk gebruik garanderen en verkeerd gebruik bovendien commercieel wordt aangestuurd want je mag meer als je maar betaalt. De wereld van Second Life is dus fake."

Job Hengeveld van Hengeveld Advocaten in Amsterdam deed al eerder strafzaken met internet. Hij meent: "Een heel lastig verhaal. Ik kan het OM begrijpen dat ze naar manieren zoekt om er een zaak van te maken. Second Life ken ik niet goed, maar ik kan me in het algemeen voorstellen dat het OM de pijlen richt op animatie met kinderporno als er al een verbod bestaat op foto's."

Willem Ausma van Ausma De Jong Advocaten in Nieuwegein is gespecialiseerd in zedenzaken en in internetzaken. Hij deed ondermeer de vermaarde zaak met de toetjesterrorist. Hij is vrij uitgesproken over de kwestie:

"Ik denk dat op grond van de huidige wetsartikelen over kinderporno het niet haalbaar is dat het OM deze zaak rond krijgt. Dat betekent dus dat, wil men dit aanpakken, de wet veranderd zal moeten worden."

Heel wenselijk vindt Ausma dat niet: "Ik heb moeite mee dat met het steeds weer opduiken van een nieuw fenomeen men de wet maar gaan veranderen." Interessante kwestie om te verdedigen tegen het OM? "Dat zou ik zeker boeiend vinden."

Margot Wiertz-Ermers van advocatenkantoor Solv vermoedt juist wel dat de huidige wetgeving aangrijpingspunten kan bieden voor vervolging: "In principe is virtuele kinderporno strafbaar is sinds 2002. Met andere woorden: ook als er geen echte kinderen in het spel zijn, dus er geen misbruik van kinderen aan de afbeelding ten grondslag ligt, is kinderporno verboden. Wel moet het dan gaan om zogenoemde levensechte beelden. Dus het is helemaal niet zo vreemd dat het OM de grenzen verkent van deze wetgeving en de discussie over dit onderwerp losmaakt. Immers het beschermde belang is niet alleen het directe misbruik van kinderen, maar ook worden kinderen beschermd tegen afbeeldingen waarbij misbruik wordt gesuggereerd."

Het volk vraagt veroordeling

Bij Planet Internet hield ik een peiling met de vraag: moet virtuele kinderporno bij wet worden verboden? De uitslag na een kleine 500 stemmen:

• Ja, dit moet met wortel en tak worden uitgeroeid: 48 procent;
• Ja, zo geef je een belangrijk signaal af: 15 procent;
• Nee, we hebben niets aan een fantasiepolitie: 28 procent
• Nee, het is praktisch niet te handhaven: 7 procent

Bijna tweederde vindt het spelen met kinderporno onaanvaardbaar. Het is, zeker in verband met internet, de zwaarst denkbare misdaad. Het gaat puur om kinderporno en niet om lichtere virtuele vergrijpen.

Immers, er zijn nog de nodige claims te verwachten. Zo kan de Partij voor de Vrijheid gaan eisen dat Nederlanders die als moslim hun tweede leven leiden in het echte leven geen staatssecretaris kunnen worden. Een enorm terrein aan 'interrealiteit' ligt nog bloot voor onderzoek en debatten.

Op de Nederlandse commotie kwam al een melding (op weblog Kitten Lulu) dat in Italië virtuele kinderporno verboden is en daar Second Life-achtig spelen met leeftijden ook onder gerekend kan worden. De schrijver beweert dat kinderporno wordt aangegrepen om verdergaande censuur toe te passen op het internet in Italië.

Makers zien geen probleem

Virtuele kinderporno op Second Life is al sinds 2003 aan de kaak gesteld door de Amerikaanse professor Peter Ludlow. Hij strijdt al jaren tegen kinderporno in Second Life, onder meer via de internetkrant Second Life Herard, zo legde BN De Stem haar lezers uit.

En Linden Lab zelf, de producent van Second Life? Aanvankelijk maakte deze er werk van om het aanbieden van virtuele kinderpoppetjes te stoppen. Inmiddels niet meer: ze beschouwt virtuele seks als onderdeel van het rollenspel dat geen verband houdt met werkelijk kindermisbruik.

We belden met de producent van Second Life om een paar antwoorden. Catherine Smith, marketingdirecteur van Linden Lab, wilde alleen per e-mail antwoorden:

"De The terms of service voor Second Life bevatten gedragsvoorschriften en een strict verbod op illegale activiteiten. Second Life vereist van alle inwoners dat ze volwassen zijn, en we treden op met verwijdering van minderjarigen die Second Life binnenkwamen zonder onze autorisatie. Linden Lab heeft nu een apart terrein voor tieners, Teen Second Life."

Maar hoe zit het dan met kinderporno? Het (schriftelijke) antwoord:

"We hebben categorisch geen enkele tolerantie voor de exploitatie van feitelijke kinderen. Waar we kennis nemen van feitelijke kinderporno hebben we die gemeld bij de politie en werken mee aan onderzoek. We zullen die samenwerking met justitie en politie of welke autoriteit ook om het misbruik van kinderen te onderzoeken blijven voortzetten."

Hier staat: we treden op tegen misbruik van kinderen (bijvoorbeeld door uitwisseling van foto's) maar niet tegen verzonnen kinderporno in het spel zelf. De vraag is of Linden Lab hier een kans laat liggen, dat wil zeggen haar verantwoordelijkheid ontwijkt.

Eenvoudiger oplossing?

Want Nederland mag dan vinden dat 'in first life' we 'second life' moeten reguleren, de eerste stap zou toch kunnen zijn dat Linden Lab het bestraffen van kinderporno in Second Life zelf ter hand neemt. En kunnen er virtuele veroordelingen volgen voor virtuele kinderporno, bijvoorbeeld gevangenisstraffen. Dat werkte ook goed in Monopolie, een spel waar vroeger rechtvaardig kapitalisme mee aangeleerd werd.

Er gaan stemmen op om in Second Life een volksvertegenwoordiging te organiseren. Zo is er wellicht ook een rechtssysteem te ontwikkelen, met politie en justitie. Je kunt denken aan een vorm van zelfregulering. De inwoners van Second Life kunnen actie ondernemen binnen de omgeving.

Second Life openbaart steeds meer van dit soort 'first life' elementen. Recent stond een 'bevrijdingsleger' op tegen wat ze noemt het 'autoritaire bewind' van SL en de opkomende commercie. We zien een aanval van het Second Life Liberation Army: poppetjes bewegen met karabijnen. Maar de aangevallen bedrijven voelen er niets van, virtueel in elk geval niet, hooguit door de negatieve publiciteit.

Conclusie en samenvatting

Vele meningen passeerden in dit artikel de revue over het vervolgen en/of strafbaar maken van kinderporno in speelomgevingen:

• Omroep EO vindt aanpak nodig, en had een punt met haar Netwerk-uitzending;
• Het OM sloot zich daarbij aan;
• Politici, aangevoerd door Arda Gerkens (SP), eveneens
• Professor kind en media is pro verbieden
• Vanuit psychiatrisch oogpunt is de roep onderbouwd
• En 'het volk' is voor 63 procent vóór vervolging
• Een internetdeskundige vindt het vraagstuk te complex
• De deskundige in (internet)opvoeding is tegen
• De publiciste/columniste vindt het principieel onzin
• De socioloog vindt het een onnodige paniekreactie
• Juristen zijn gereserveerd

Zelf deden we een duit in het zakje met de opvatting dat je het fantasieleven zelf eerst moet reguleren zodat dit in het 'Eerste Leven' wellicht niet meer nodig is. Bovendien kunnen inwoners in actie komen. Bovenal kan Linden Lab kan dit regelen met 'notice and take down' procedures: een meldpunt stichten, plus ingrijpen tegen deelnemers die kinderpoppetjes aanbieden voor porno en/of zich aan hen vergrijpen. Dat brengt tenminste rust.

Maar Linden Lab antwoordt Netkwesties dat ze in Second Life niet van plan is om het virtuele leven te gaan beknotten. Wellicht dat Linden Lab, als landen (Nederland?) en/of providers het spel zelf gaan verbieden dan wel de toegang blokkeren in het kader van bestrijding van kinderporno, haar mening herziet.

Opname van een expliciet verbod op het spelen met kinderporno in het Wetboek van Strafrecht van Nederland zou een vergaande, maar in het kader van de geuite opvattingen, geen verbazingwekkende stap meer zijn.