Krasznahorkai is de auteur van negen romans, talrijke bundels met verhalen en essays, en een aantal film- en toneelscenario’s. De fraaie bio-bibliografie van de auteur door het Nobelcomité deelt hem in bij de grote “Centraal-Europese traditie die zich uitstrekt van Kafka tot Thomas Bernhard”.

In zijn eerste reactie bepleit de laureaat (vanuit Frankfurt) dat mensen ruimte geven aan hun fantasie en zich door literatuur laten inspireren om zich door deze duistere tijden te laten leiden. Over zijn belangrijkste grond:

“De bitterheid. Ik ben erg verdrietig over de stand van de huidige wereld. Die biedt mijn diepste inspiratie. Dit kan ook een inspiratie zijn voor de volgende generaties in de literatuur. Want dit zijn zeer, zeer donkere tijden en we hebben veel meer kracht nodig om deze te overleven dan voorheen.”

Melancholie als overleving

De toekenning aan Krasznahorkai heeft m’n belangstelling, want spreek Hongaars, ofschoon ik geen romans goed in deze taal kan lezen. Hongaarse literatuur koester ik, te beginnen met György Konrád (interview voor Trouw); de andere Nobelprijswinnaar (2002) Imre Kertész, evenals Sándor Márai. En niet te vergeten Péter Nádas en Péter Esterházy en Dezso Kosztolányi (verhalen van Kornel Esti).

En wie de Hongaarse ziel wil vatten kan niet om de dichters Sándor Petofi en Attila József heen. Allemaal mannen, besef ik nu. Maar op de Nederlandse vertalingen prijkt doorgaans de naam van een vrouw, Mari Alföldy die, zoals de meeste andere fantastische vertalers die Nederland kent, liever in de schaduw blijft.

Voor wie melancholie en ironie als wapens neemt om zich door het barre leven te ploegen is de Hongaarse literatuur de beste vriend. En je thuis voelen in Hongarije, en dan bedoel ik niet het inmiddels te luxueuze centrum van Budapest, is zo anders dan je thuis voelen in Holland.

De rijkdom van de Hongaarse cultuur (ook muziek natuurlijk) staat haaks op de politieke worstelingen die het land tot op de dag van vandaag kenmerken. Politieke geschiedenis beter te begrijpen vanuit de tradities van literatuur en muziek.

Krasznahorkai woont behalve in Budapest en Duitsland af en toe in Wenen of Triëst. Over de inhoud van zijn boeken praat hij liever niet, die moeten voor zichzelf spreken. Hier staat een interview met Krasznahorkai, sprekend in de prachtige moedertaal, met ondertiteling.

Films van Tarr

Stilistisch kenmerk van Krasznahorkai vormen de lange zinnen, veelal over enkele pagina’s reikend. Herscht 07769 bevat in 400 pagina's slechts één punt. Je moet in de cadans van het ritme komen. Inhoudelijk zijn de geweldige verhalen vervreemdend, of zeg gerust deprimerend, als gevolg van diepgaande verbittering van de auteur over de samenleving. Er is weleens gezegd dat zijn debuut, Satanstango, de ideale motivatie biedt om dit aardse paradijs vrijwillig te verlaten. Het boek vertelt het verhaal van een smerig, door regen geteisterd dorp dat wordt bezocht door een mysterieuze man. Hij is wellicht een profeet, maar kan zich ook als duivel of oplichter manifesteren.

Bij publicatie in 1985 was Krasznahorkai al 61 jaar. Satanstango is in 1994 verfilmd door Béla Tarr, een zeven uur durend meesterwerk. Krasnhahorkai schreef ook mee aan het scenario voor een volgende film van Tarr, Werckmeister harmóniák (2000). De trailers geven een snelle blik op het karakter van de films en onderliggende literatuur.

Bedrieglijke verlossers

Hier volgen (vertaalde) passages uit artikelen over Krasznahorkai na het winnen van de Nobelprijs. Te beginnen met Bran Nicol die Hoogleraar Engels is aan de Universiteit van Surrey met zijn artikel bij The Conversation. (Nederlandse links zijn toegevoegd.)

De thuiskomst van baron Wenckheim (2016) gaat over een excentrieke aristocraat die terugkeert naar Hongarije na een ballingschap in Argentinië. Hij wordt door de inwoners begroet als een grote weldoener die de stad zal verrijken. Ze weten echter niet dat hij is teruggekeerd met een verlammende gokschuld.

In De melancholie van het verzet (2019) maakt wederom een mysterieuze, charismatische figuur de entree in een kleine gemeenschap die vervolgens wordt verscheurd. Het jongste werk, Herscht 07769 uit 2023, gaat over een bakker in een verwaarloosd Oost-Duits stadje, die wordt meegetrokken in de wereld van een schoonmaakbedrijf, dat een dekmantel is voor een neonazistische bende.

Krasznahorkai's werk begon vanaf het jaar 2000 breder gelezen te worden, na Engelse vertalingen en het winnen van de International Booker Prize in 2015, gevolgd door de National Book Award for Translated Literature in 2019.

Zijn fictie wordt als “hopeloos”, “obsessief”, “verontrustend” en “intens” gekenschetst. Krasznahorkai heeft het vermogen om sociale desintegratie weer te geven aan de hand van duistere invloeden van mysterieuze individuen of bedrijven op een gemeenschap. En weet een sfeer te schetsen van angst om onder een autoritair regime te leven, zonder direct allegorisch te worden.

Duistere boosaardigheid

En Julian Murphet , hoogleraar English and Language and Literature aan de University of Adelaide schrijft op The Conversation onder de kop “Een groot pessimist en een onverbloemde traditionalist” over zijn “alomtegenwoordige somberheid en ethische wanhoop. Zijn taal is de waanzinnige schreeuw vanuit een goddeloos universum.”

In zijn grote werken schuilt steeds een duistere boosaardigheid, in de samenkomst van mannen, vreemde graffiti, pamfletten, charismatische sprekers, ineenstorting van openbare diensten en tenslotte uitbraken van vernietiging en geweld. Tegenwicht verliest het van angst en boosaardigheid.

Krasznahorkai gebruikt zowel het uiteindelijk ineengestorte Oost-Europese communisme als de daaropvolgende opkomst van het anarcho-kapitalistische klepto-nihilisme. Hij schijnt nu licht op de wereldwijde trend van autoritaire, naar fascisme neigende regimes zoals in zijn eigen Hongarije met premier Viktor Orbán.

László Krasznahorkai in 1990. Lenke Szilágyi, via Wikimedia Commons, CC BY-SA

Schoonheid van hogere orde

Krasznahorkai zit op de voorste rij van dit theater van verval als de beste kunstenaar om de geestelijke gevolgen hiervan te schetsen. Orbán's felicitatie op X met zijn Nobelprijs is er een van de bitterste ironie. De laureaat kraakte het Orbán-regime eerder in 2025 nog in een vraaggesprek met Yale Review, waarvoor hij - nu opvallend - werd ingeleid als “kandidaat voor een Nobelprijs”.

Over de steun voor Poetin in de invasie in Oekraïne, en gebrek aan steun voor het Oekraïense buurvolk zei de schrijver: “Dit Hongaarse regime is een psychiatrisch geval. Er zit een onmenselijke berekening achter: Misschien hebben ze [Poetin] mijn dochter al vermoord, maar dat accepteer ik liever zodat ze mijn moeder geen kwaad doen. Maar ze zullen haar wel iets aandoen. Ze zullen uiteindelijk beiden doden.”

En nog harder: “Een smerige, verrotte oorlog ontvouwt zich voor mijn ogen. De wereld begint eraan te wennen. Ik kan er niet aan wennen. Ik kan niet accepteren dat mensen mensen vermoorden. Misschien ben ik wel een psychiatrisch geval.”

Kunst vormt onze beste bron om te voorkomen dat we afglijden naar barbarij. “Kunst is het antwoord van de mensheid op het gevoel van verlorenheid dat ons lot is. Schoonheid bestaat. Ze ligt voorbij een grens waar we voortdurend moeten stoppen; we kunnen niet verder gaan om schoonheid te grijpen of aan te raken - we kunnen er alleen maar naar kijken vanaf deze grens en erkennen dat er inderdaad iets is daar in de verte.”

Poetin met Musk en Bezos naar Mars

Bekende cultuurcriticus Susan Sontag prees Krasznahorkai als “hedendaagse Hongaarse meester van de apocalyps”. Dat is boeiend in het licht van de opkomst van AI met de bespiegelingen dat deze een einde zal maken aan het leven zoals we dat nu kennen.

Krasznahorkai had in het interview met Yale Review iets op te merken over de digitale wereld als aanjager van de autoritaire regimes die ons teisteren: “Dit gebeurt allemaal terwijl zich in de digitale ruimte een toekomstvisie ontvouwt van een prachtige nieuwe wereld dankzij de angstaanjagend snelle vooruitgang van de technologie. Dit is complete waanzin.”

En met humor over de ruimtevaartplannen van mannen als Bezos en Musk: “Terwijl er een fundamenteel twintigste-eeuwse oorlog woedt, beloven ze ons dat we binnenkort naar Mars gaan. Ik hoop dat Poetin en zijn sympathisanten de eerste passagiers zullen zijn.”

Apocalyps van Krasznahorkai versus Peter Thiel

De apocalyps is actueel in het denken van deze gewraakte technische voorlopers en investeerders. Ze hinten op mogelijkheden voor het eeuwige. Juist degenen die zich verzetten brengen het einde van de wereld naderbij volgens deze heren. Het meest in het oog springend zijn de uitingen van tech-investeerder Peter Thiel.

Recent bracht The Guardian een onthullend artikel over vier geheime lezingen van Thiel in september 2025 over het gevaar van “de antichrist”, waarin ook zijn opvoeding als Duitse Gereformeerde doorklonk. Als de antichrist beschouwt Thiel degenen die doemscenario’s verkondigen om macht te verwerven en technologische vooruitgang te ondermijnen. Hij denkt vooral aan klimaatactivisten die volgens hem de dictatuur naderbij brengen. Thiel grijpt naar literatuur (Bacon, Swift) als illustratie van controlerende, anti-wetenschappelijke en -technologische machten van de controlerende staat.

Dus de apocalyps ziet hij niet zozeer als de ondergang die door technologie naderbij komt maar juist het verzet tegen technologische vooruitgang. Angst om macht te centraliseren ziet hij als de grote misleiding. Angst voor technologie (zoals AI of genetische manipulatie) leidt tot stagnatie en vervolgens tot de “echte apocalyps”. Hij waarschuwt dat elites een “apocalyptische retoriek” kunnen gebruiken om innovatie te remmen en macht te behouden.

De wereld moet juist snelheid, rijkdom en jeugd omarmen om te voorkomen dat de krachten van de antichrist vat op de wereld krijgen. Thiel beschouwt de Verenigde Staten, en met name Silicon Valley, als het nieuwe Romeinse Rijk. De VN, Wereldbank en klimaatorganisaties beweren de mensheid te redden maar ze houden juist een “Nieuw Rome” gedragen door menselijke autonomie tegen.

Thiel is geen groot filosoof gezien zijn hoogst speculatieve prietpraat van politieke, theologische en technologische elementen, maar hij is wel een factor van betekenis in het hedendaags Amerikaanse regime waarvan de supporters naarstig zoeken naar een filosofische onderbouwing als schaamlap voor het opportunisme van de handelaar dat het wezenskenmerk vormt.

Het is niet zo moeilijk om de tegenstelling te zien met Krasznahorkai die de apocalyps in traditionele existentiële, metafysische zin beziet, het einde van de wereld zoals we die kennen. Zijn literatuur staat haaks op het technokapitalisme van Thiel, maar Krasznahorkai ziet - net als Thiel - dat de apocalyps zich voor onze ogen ontvouwt, ofschoon bijna tegengesteld aan diens analyse. Het woord “antichrist” komt in het vocabulaire van de schrijver niet voor, maar schemert door: 

“De apocalyps is geen eenmalige gebeurtenis, zoals de profetie van het Nieuwe Testament over het Laatste Oordeel. De apocalyps is een proces dat al heel lang aan de gang is en nog heel lang zal doorgaan. De apocalyps is nu. De apocalyps is een voortdurend oordeel.

We kunnen onszelf alleen maar voor de gek houden met de toekomst; hoop hoort altijd bij de toekomst. En de toekomst komt nooit. Ze staat altijd op het punt te komen. Alleen wat nu is bestaat… De hel en de hemel zijn allebei op aarde, en ze zijn er nu. We hoeven er niet op te wachten. Toch doen we dat, onszelf troostend met de score van hoop.”

*) Tekening: Niklas Elmehed © Nobel Prize Outreach