Antwoorden op basale vragen door chatbots zijn in 60 procent van de gevallen (deels) onjuist of speculatief terwijl uit de antwoorden geen enkele twijfel blijkt. Ondertussen zijn Google's eigen AI Overview-experimenten - waarbij AI-gegenereerde samenvattingen bovenaan de zoekresultaten verschijnen - al even onbetrouwbaar. AI schotelt vaak zonder spoor van twijfel onjuiste informatie voor, nog voordat je de zoekresultaten, met verwijzingen naar bronnen, hebt kunnen bekijken

AI-chatbots kunnen live zoeken op het web, maar gebruiken daarvoor verschillende zoekmachines: ChatGPT leunt zwaar op Microsofts Bing, Claude werkt exclusief met Brave Search, Perplexity gebruikt zijn eigen webcrawler en Gemini maakt uiteraard gebruik van zusje Google.

Gemini's directe toegang tot Google biedt het meest. Brave Search is gericht op privacy en indexeert slechts een fractie van wat Google doet. De index van Bing is wel substantieel, maar heeft andere prioriteiten en hiaten dan Google.

De vraag “Wat is er vandaag in het nieuws gebeurd?” levert heel verschillende resultaten, afhankelijk van de chatbot die je bevraagt. Ze putten steeds uit andere bronnen en stellen elke keer als je een vraag stelt nieuwe antwoorden samen. Zo krijg je verschillende versies van dezelfde ‘feiten’.

Microscoop en telescoop

Hier is een eenvoudige basisregel: Gebruik AI als hulpmiddel als je wilt analyseren, verbanden leggen of ideeën genereren. Als je vraag gaat over “hoe”, “waarom” of “wat als”, dan is AI je ideale partner om te onderzoeken, uit te leggen en te creëren. AI blinkt vooral uit in contextuele analyse als je de bestanden of informatie zelf aanlevert, nadat je deze hebt doorgelicht.

Gebruik Google als je feiten, bronnen en actuele informatie nodig hebt. Als je vraag gaat over “wie”, “wat”, “waar” of “wanneer”, blijft het – vooralsnog - onverslaanbaar. 

Zo vragen mensen ChatGPT om winkeltijden en stuiten op gesloten deuren omdat de AI verouderde informatie geeft. Ondertussen vragen studenten aan Google “Hoe schrijf ik een overtuigend essay over…?” en worden bedolven onder resultaten zoals een WikiHow-pagina, drie academische papers over retorische theorie en iemands middelbare schoolopdracht uit 2003.

Mensen gebruiken een microscoop om de maan te onderzoeken en een telescoop om een splinter te bekijken. Bedenk: Google is uw obsessief georganiseerde bibliothecaris die elk boek uit zijn hoofd kent, maar soms de beste antwoorden ondergeschikt maakt aan populaire antwoorden.

AI is je briljante, maar soms misleidende onderzoekspartner, die zonder te blikken of te blozen verbanden legt die er niet zijn

Spectaculaire missers

Probeer “effectieve webonderzoeksstrategieën voor kleine bedrijven” te vinden. Google komt met marketinginformatie, inclusief een oude blogpost over Facebook-algoritmes, een academisch paper over consumentenpsychologie, en zeventien ‘lijstjes’ met titels zoals “47 Geheimen die Social Media Goeroes je Niet Willen Vertellen!”

Zoekresultaten kunnen overweldigend zijn, en door SEO-manipulatie verdringt prut de nuttige informatie. Google vindt informatie achter links doorgaans goed, maar is niet in staat om de verschillende delen samen te voegen tot één samenhangend antwoord. Pogingen om dat te doen, zoals AI Overview, maken vooralsnog weinig indruk

Over AI zijn talrijke missers gepubliceerd, zoals in een BMJ Quality & Safety studie waarin medische experts vaststelden dat twee derde van de antwoorden op vragen over gezondheid potentieel schadelijk waren, met 22 procent risico van ernstige schade of zelfs overlijden bij het opvolgen van het advies. De Galileo AI Hallucinatie Index (2024) toont in ruim 65 procent van de gevallen aan hallucinatie aan na het stellen van open vragen zonder context.

Een paar maanden geleden testten onderzoekers acht grote AI-zoekmachines met eenvoudige feitelijke vragen, zoals “Wat zei deze politicus gisteren?” en “Waar komt deze quote vandaan?”. Wil je raden hoe vaak ze het goed hadden? De platforms hadden de basisfeiten niet in 6, niet in 16 maar in 60 procent van de gevallen fout.

In onderzoek van Columbia Journalism Review uit 2025 varieerden de foutpercentages van 37 procent (Perplexity) tot 94 procent (Grok 3, in wezen nutteloos). Nog verontrustender: Ze gaven geen sjoege van enige twijfel, maar opperden 93 procent van hun foutieve antwoorden met de autoriteit van een universiteitsprofessor.

Google voor snelheid en zuivere bronnen

Google biedt uitgebreide indexering, maar geeft steeds meer voorrang aan populaire bronnen boven gezaghebbende ‘moeilijke’ bronnen. Het algoritme kan de meest geloofwaardige bronnen begraven onder populairdere bronnen.

Google blinkt niettemin uit met snelle feiten en het laatste nieuws: het laatste werkloosheidscijfer; sportuitslagen; openingstijden, dankzij een uitgebreide dekking van het live web. Daar kunnen AI-modellen alleen van dromen, ofschoon je je bij Google wel door promotielinks moet worstelen.

Bronverificatie is de superkracht van Google. Als iemand beweert dat honing nooit bederft, dan laat Google je precies zien waar die informatie vandaan komt. Zoekmachines bieden directe links naar originele documenten, hoewel het algoritme de meest geloofwaardige bronnen lang niet altijd de plek geeft die ze verdienen, ten opzichte van meer populaire bronnen.

Google is gebouwd voor snelheid op deze beperkte vragen. Vaak verschijnt het antwoord meteen bovenaan zonder dat je ergens op hoeft te klikken. Als je op zoek was naar de openingstijden van een museum gaat Google uit van de tijden op de website van het museum, niet van wat iemand in een forum dacht dat ze waren

AI-chatbots voor complexiteit

AI is als een onderzoekspartner die letterlijk alles heeft gelezen, af en toe dingen verzint (“hallucinaties”) en met het aplomb van een politicus zekerheden debiteert. Maar deze partner is goed in het ontwaren van patronen, verbanden en het uitleggen van complexe ideeën. AI blinkt uit in:

Complexe synthese: Je hebt drie klimaatrapporten, vijf tegenstrijdige studies en een beroerd geschreven witboek van een overheidsinstelling. AI kan hiervan een samenhangend verhaal maken, wat uren zou kosten als je het zelf zou moeten schrijven. 

Tip vraag AI nooit om gewoon “dit samenvatten.” Vraag in plaats daarvan eerst “Wat is een goede prompt om dit samen te vatten?” en gebruik dan die verfijnde aanpak. Academische onderzoekers gebruiken deze methode vaker voor initiële literatuursynthese.

Lastige onderwerpen ontwarren: Toen ik crypto-fraude probeerde te begrijpen, voedde ik Claude met onderzoeksdocumenten en vroeg de kernpunten uit te leggen in begrijpelijke taal. In plaats van te verdrinken in dikke rapporten van de Belastingdienst, kreeg ik een duidelijke uitleg met analogieën die daadwerkelijk zinvol waren. AI blinkt uit in het vertalen van complexiteit zonder hinderlijk versimpelen. Je moet dan wel vertrouwd bronmateriaal voeren.

Creatief probleemoplossen: “Wat zijn enkele onconventionele manieren om de effectiviteit te meten van teams die vanuit huis werken?” AI-chatbots suggereerden door te kijken naar het aantal afgeronde projecten, naar de mate van erkenning van collega’s en naar verschillen in reactietijden door de dag heen.  AI kan suggesties doen en advocaat van de duivel spelen, wat kan helpen om uitgesleten paden en clichés te vermijden.

Documentanalyse: Ik voedde een contract van 30 pagina's aan Claude en vroeg naar risico’s en mogelijke problemen. Niet door er rechtstreeks naar te vragen, maar door eerst te vragen om een prompt die mogelijke problemen aan het licht zou brengen. Het ontdekte inconsistenties in clausules en markeerde ongebruikelijke taal, die mijn advocaat bevestigde. Dat vergde enkele minuten. Je voedt de AI documenten die je vooraf hebt gecontroleerd en vraagt om contextuele analyse.

Google + AI = 3

Samenvattend: het geheim is niet een keuze voor Google of AI - het is om ze te combineren en ieder op de juiste manier in te zetten.

Stap 1: Bronnen zoeken met Search
Gebruik Google om geloofwaardige artikelen, recente studies en primaire bronnen te vinden. Zie dit als het verzamelen van geschikte ingrediënten voor een maaltijd.

Stap 2: Analyseren met AI
Voer de geselecteerde bronnen in AI en vraag het om bevindingen te combineren, argumenten te vergelijken of patronen te ontdekken.

Stap 3: Feitencontrole van de AI
De resultaten van AI kun je bij een betrouwbare bron verifiëren, die je zoekt met Google. Behandel AI-gegenereerde feiten zoals een beleggingsadvies van je zwager: potentieel nuttig, maar vereist onafhankelijke bevestiging.

En indirect prompten helpt: de optimale prompt voor de taak ontwerpen. Dit zogenaamde meta-prompting is bekend als Conversational Prompt Engineering (IBM Research) en Prompt Engineering a Prompt Engineer. Het heeft meetbare verbeteringen opgeleverd en is geïntegreerd in universitaire methodologie..

Voorbeelden

Scenario: Marktonderzoek

• Google: Vind recente industrierapporten, concurrenten, prijsinformatie, nieuws over marktveranderingen
• AI: Analyseer de rapporten die je vond, identificeer patronen over meerdere bronnen, experimenteer met vragen
• Google: Verifieer verrassende statistieken of trends die de AI identificeert

Scenario: Academisch onderzoek

• Google Scholar: Vind peer-reviewed bronnen, controleer citaten, verifieer publicatiedetails
• AI: Combineer bevindingen die je vond
• Google: Dubbel-controleer verrassende beweringen die de AI maakt

*) Dit is is een intensieve bewerking en vertaling van het originele uitgebreide Engelstalige artikel op de uitgave Digital Digging van Henk van Ess

**) Photo by Simon Hurry on Unsplash