Triple play: wie betaalt de rekening?

Laurens Mommers (m.m.v. Gerrit-Jan Zwenne)

Convergentieverschijnselen beginnen serieus te worden in vormen van 'triple play' (telefonie, televisie en internet via één aanbieder). Voor de consument is er de belofte van één leverancier met één factuur en een lagere totaalprijs. Voor de leverancier is er de mogelijkheid om optimaal gebruik te maken van een infrastructuur en de klant te binden. Zo lijkt triple play alle partijen ten voordeel te strekken.

De eerste triple-play-aanbiedingen hebben het licht gezien, met Beau van Erven Dorens in onderbroek voor Scarlet One, UPC met telefonie, kabel en internet, KPN met ADSL, Voice over IP en Digitenne, de beloften van Casema en Essent om met voordelige totaalpakketten te komen, en natuurlijk Versatel, dat met z'n pakket inclusief live eredivisievoetbal hoge ogen denkt te gooien. Er wacht dus een nieuwe slag op de telecommarkt. Dit keer niet relatief overzichtelijk voor één type dienst, maar voor zo'n beetje alle diensten tegelijk.

'Triple play' is een aantrekkelijke, overzichtelijk term. Maar achter de term gaat een groot aantal mogelijke diensten via diverse infrastructuren schuil. De diensten zijn onder meer televisie, video on demand, spraaktelefonie, videotelefonie en internettoegang. De betrokken infrastructuren (voor de verbinding met individuele huishoudens) zijn bijvoorbeeld de KPN-aansluitlijn (koperdraad), de coaxkabel van de kabelmaatschappij, en mobiele netten. Deze diensten en infrastructuren leveren tezamen talloze mogelijke combinaties op. Een voorbeeld is KPN zelf, dat behalve telefonie en internettoegang ook televisie aanbiedt via Digitenne. KPN biedt behalve 'traditionele' telefonie intussen al 'Voice over IP' aan bij consumenten.

De consument lijkt de winnaar. Maar is hij dat ook werkelijk? In de pakketaanbiedingen zijn niet de kosten van een gewone KPN-telefoonaansluiting opgenomen, die je soms wel degelijk nodig hebt. Televisie maakt geen onderdeel uit van veel pakketten, die dus strikt genomen geen triple play inhouden. Daarnaast laten twee bestaande abonnementen die een verschillende opzegdatum kennen, zich niet gemakkelijk omzetten in een pakketaanbieding van één aanbieder. Veel aanbieders kennen naast een minimum contractduur van een jaar ook een verlengingsperiode van een jaar. Dat is een duidelijke achteruitgang ten opzichte van de traditionele telefoonaansluiting van KPN.

Omgekeerd krijgt een consument die in de toekomst zijn triple-play-pakket wil opzeggen, mogelijk te maken met lastige migraties (op dezelfde infrastructuur, of van kabel naar KPN-aansluitlijn, of omgekeerd). En, hoewel de abonnee de mogelijkheid heeft om zijn abonnement kosteloos op te zeggen als de aanbieder de voorwaarden verandert, blijkt dat de telecomaanbieders hun klanten daarover niet altijd informeren. Dat zou volgens de wet wel moeten, maar gebeurt om begrijpelijke redenen vaak toch niet.

Maar er is een veel lastiger punt: wat te doen als een consument voor één van de aangeboden diensten naar een andere aanbieder wil overstappen? Wie zich bindt aan één aanbieder, heeft behalve de lusten (een lagere prijs, één factuur) ook de lasten: geen uitwijkmogelijkheden als de diensten niet bevallen of slecht werken. Bovendien kunnen de prijzen van losse diensten dalen. Hetzelfde gebeurt bij ADSL-abonnementen. Bestaande abonnees kunnen meestal pas profiteren van de lagere prijs als zij een nieuw abonnement afsluiten. Zo kan het voordeel van een pakketaanbieding al snel omslaan in een nadeel.

Wat kan Opta doen om de onvermijdelijke opkomst naar triple-play-aanbiedingen in goede banen te leiden? Opta mag in sommige gevallen regulerend optreden, vooral als de aanbieder in kwestie aanmerkelijke marktmacht heeft. Er staan dan drie hoofdwegen open:

• Opta kan de aanbieder dwingen een 'gescheiden boekhouding' te voeren voor de verschillende producten. Dat middel kan effectief zijn om kruissubsidiëring tussen verschillende onderdelen van het pakket te voorkomen;
• Opta kan ook afdwingen dat aanbieders de prijs van het pakket aanpassen;
• En wellicht het belangrijkst in dit verband: Opta kan de aanbieder dwingen de pakketdiensten los aan te bieden. In dat geval kan de afnemer van een totaalpakket in een later stadium altijd nog besluiten voor één of meer van de aangeboden diensten over te stappen naar een andere aanbieder.

Geen van deze maatregelen is eenvoudig te nemen bij pakketaanbiedingen, vanwege de noodzakelijke aanmerkelijke marktmacht als criterium om te mogen ingrijpen, die van de toezichthouder eist de relevante markt te definiëren. Het uiteenlopende karakter van triple-play-pakketten bemoeilijkt dat, onder meer omdat bijvoorbeeld downloadsnelheden en de selecties televisiezenders sterk van elkaar kunnen afwijken. Een tweede mogelijkheid is dat Opta voorrang geeft aan de marktanalyse van de triple-play-markt en deze vervolgens eenvoudiger kan aanpakken. Maar dat lijkt gezien het aanbod geen korte termijnklus.

Het is dus maar zeer de vraag of de opkomst van triple play wel moet worden toegejuicht. Als triple play werkelijk doorbreekt, ontstaan nog ingewikkelder machtsposities, waarbij op de toezichthouder een zware taak rust. Onderzoek naar de huidige machtspositie van kabelbedrijven is in dat verband dan ook op z'n minst verhelderend, omdat die onherroepelijk gaat doorwerken in hun triple-play-aanbod. De vraag of Opta achter de feiten aanloopt, moet om deze reden dan ook met een volmondig 'nee' worden beantwoord.

Laurens Mommers en Gerrit-Jan Zwenne zijn verbonden aan eLaw@Leiden, centrum voor recht in de informatiemaatschappij. Laurens Mommers werkt daarnaast bij Legal Intelligence in Papendrecht, Gerrit-Jan Zwenne is advocaat bij Bird&Bird.