Jaarlijks worden zo’n 45.000 kinderen uit huis geplaatst en zitten er zo’n drieduizend in een gesloten instelling. In Nederland zitten er rond 400 kinderen op 5 miljoen inwoners in een gesloten instelling, in Denemarken zijn dat er vijf

De omvang van de groep uithuisgeplaatste kinderen van gedupeerden van de Toeslagenaffaire is bij benadering uitgezocht door het CBS: ruim 1.100 kinderen, niet enkel vanwege onterechte schulden, maar die dragen er veelal wel aan bij.

Cabaretier Peter Pannekoek moest in Dit was het nieuws z’n verontwaardiging uiten over de ‘staatsontvoeringen’, alvorens kennelijk het besef van de ernst hiervan bij politiek en media doordrong. In juli 2021 werd in de documentaire Goede moeders de intensiteit van de ellende voelbaar. En roep maar even ‘privacy’ bij het zien ervan, volslagen irrelevant in het licht van het veel zwaarder leed.

AVG

In een vraaggesprek in NRC mag Arina Kruithof van Jeugdbescherming Rotterdam Rijnmond (JBRR) en Jeugdzorg Nederland proberen uit te leggen hoe het zit met uithuisgeplaatste kinderen, met name de kinderen van ‘Toeslagenouders’.

‘Wat kunt u zeggen over hun situatie?

‘ Vanwege de herleidbaarheid kan ik daar niet al te concreet over zijn…’

Hebben deze gezinnen nog financiële problemen?

‘Dat vind ik een lastige vraag om te beantwoorden. Zo wordt het mogelijk te herleidbaar.’

‘Herleidbaar’ etaleert de AVG-smoes in volle omvang: de privacy van de tien bekende gezinnen zou geschaad kunnen worden. Dan volgt er een pleidooi voor ‘meer samenwerking in het sociale domein: andere vormen van hulpverlening, zoals volwassenen-ggz en huisvesting, moeten onderdeel worden van ons werk.’

Geen datakoppeling

Ze zegt dat van de 1.115 kinderen die het CBS telde, er 230 in de Rijnmond woonden, een optelsom van de jaren 2015-2020. Dat zijn er nu minder. Kruithof kent op het moment van het vraaggesprek tien gezinnen uit de Toeslagenaffaire waarvan haar club 27 kinderen uit huis heeft geplaatst. In de eigen dossiers is dat niet na te gaan, want schulden worden niet gemeld.

De reden? Privacybescherming conform de AVG is een sta-in-de-weg is voor intensieve gegevensuitwisseling. Jeugdbescherming Rijnmond weet niet bij welke uithuisplaatsingen het slachtoffers van de Toeslagenaffaire betreft. Kruithof: ‘Gelukkig is het zo in Nederland dat gegevens niet zomaar tussen instanties gedeeld worden. Wij als jeugdbescherming weten dat een ouder schulden heeft, maar niet waarom en bij wie.’

Dus ‘gelukkig’ staat de AVG in de weg om adequaat kinderen te kunnen beschermen. Gevraagd aan Jeugdzorg Nederland of dat klopt. Wouter van der Galiën, Adviseur Strategie en Communicatie, legt in alle rust uit dat de AVG voortdurend speelt bij het verzamelen van relevante gegevens voor bescherming van kinderen. Hij neemt het woord ‘gelukkig’ niet in de mond, integendeel:

‘Wij worstelen hier ook mee. Natuurlijk zouden we graag over meer gegevens willen beschikken, bijvoorbeeld over schulden als gevolg van de Toeslagenaffaire. Nu moeten we wachten tot degenen zichzelf melden bij het daartoe opgerichte team.’

AVG en armoedebestrijding

De keuze tussen privacy en sociaal noodzakelijke hulp speelt ook in de armoedebestrijding. Onze minister Carola Schouten van Armoedebestrijding wil deels verlost worden van de knellende regels van de AVG, teneinde mensen die in armoede leven beter in beeld te krijgen.

Arme mensen blijven vaak onbereikbaar; bijvoorbeeld als ze recht hebben op sociale regelingen, maar er geen gebruik van maken. Zulks komt regelmatig voor, zo treedt uit onderzoek van de Algemene Rekenkamer naar voren.

Bijvoorbeeld voor de aanvullende inkomensvoorziening ouderen (AIO) die de AOW tot bijstandsniveau aanvult, kan uitgekeerd worden met data van de Sociale Verzekeringsbank (SVB). Maar de AVG staat dat in de weg.

Koppelingen en algoritmes

Dat datakoppeling in het sociale domein fout is, heeft de rechter nog benadrukt met het afserveren van SyRI voor fraudebestrijding. Dit systeem leidde te snel tot concrete verdenkingen. Maar diezelfde koppeling van data van SVB, uitkeringsinstantie UWV en gemeenten is nodig voor armoedebestrijding.

Hier speelt ook het Inlichtingenbureau een rol in, de instantie die door journalisten werd afgeschoten zonder dat ze wisten hoe dit functioneerde. Immers, datakoppeling is fout en het meest verschrikkelijke dat onze aangeharkte samenleving overkomt is toepassing van algoritmes. Maar je kunt met algoritmes ook effectiever sociaal beleid voeren.

Schouten zit ermee, zei ze in een debat op 17 maart 2022: ‘Ik was afgelopen maandag in Rotterdam. Daar zei de dienst die de schuldhulpverlening doet: als op het ene bureau iets ligt waarvan we weten dat er problemen door zijn ontstaan, mag het niet op het andere bureau neergelegd worden, want dat mag niet op basis van de AVG. Ik snap heel goed dat dat best gek overkomt. Dit is een van de punten waar ik breder een discussie over wil gaan voeren.’

Hier speelt het probleem dat vanuit Brussel de AVG in steen gebeiteld is, en de uitvoering er door toedoen van toezichthouder AP en jurisprudentie er niet milder op geworden. Bovenal is de AVG vooral een juridisch ding geworden waarop politiek en maatschappij nauwelijks iets in te brengen hebben.

*) Beeld: PeO, Bloemencorso Noordwijk 2022