Dat concludeert de evaluatiecommissie Wiv2017 onder leiding van Renée Jones-Bos (ex-ambassadeur Washington en Moskou, VVD). De beoordeling is over de grote linie positief: het ontbreekt de diensten niet aan bevoegdheden en de waarborgen op begrenzing van privacyschending werken over het algemeen goed. Wel schiet de wet op een aantal punten te kort.

Zo gebruiken de diensten op verschillende manieren en bevoegdheden grote hoeveelheden gegevens, de zogenoemde bulkdata of het sleepnet. Dat is onlogisch, want het gaat om dezelfde gevoelige gegevens. En door gebruik van een minder ingeperkte bevoegdheid konden inlichtingendiensten bulkdata langer vasthouden dan goed was, oordeelde toezichthouder CTIVD al. Ook Jan-Jaap Oerlemans bepleitte beperking in zijn oratie.

De commissie beveelt aan om bulkdata op één manier in de wet te regelen. Hierbij moet het verzamelen en het gebruik van bulkdata met meer waarborgen worden omkleed. Altijd moet een relevantietoets plaatsvinden, die geldt voor drie jaar maximaal. De relevantie van vergaren van bulkdata moet niet aan personen of organisaties worden gekoppeld, maar aan operationele waarde. Daarna moet ook vker worden getoetst. Ook moet de toegang tot bulkdata worden beperkt tot enkele functionarissen, vindt de commissie.

Ook moeten er extra waarborgen komen voor de gegevensuitwisseling met buitenlandse diensten. Zo moet er voor de diensten een ‘inspanningsverplichting’ komen (geen: garantie) om Nederlandse gegevens uit bulkdata te filteren voordat deze wordt verstrekt aan buitenlandse diensten.

Derde euvel is het ontbreken van afgebakende definities op enkele punten, zoals ‘geautomatiseerde data-analyse’ en ‘zo gericht mogelijk’ vergaren van data. In de praktijk leidt dit tot onenigheid tussen
de diensten en de toezichthouders over de interpretatie van wettelijke begrippen en de invulling van de open normen. Die omschrijvingen moeten duidelijker worden, en bij verschillen inzicht moet de  Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State uitspraak kunnen doen.

De evaluatiecommissie adviseert om deze aanbevelingen mee te nemen in de aanstaande kabinetsformatie.

De regeltjes; dilemma

De commissie vindt het werken met een Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) vooraf en de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) die toezicht houdt op de uitvoering door de diensten ‘robuust’.

De commisise, met name technische specialist professor Bart jacobs van de Radboud Universiteit, heeft uitgebreid gesproken met inlichtingenofficieren van de AIVD en MIVD, 'van hoog tot laag'. Ze hebben, zoals eerder al uitlekte, geklaagd over de hinderlijke werking van 'de regeltjes' voor de uitvoering van hun inlichtingentaken. Zo ontstond bij de evaluatiecommissie begrip voor het feit dat de voorbereiding van het hacken door de diensten, met bijvoorbeeld portscans, moet kunnen plaatsvinden zonder dat er eerst toestemming is van de minister of TIB. Maar volgens Jones-Bos is het evenwicht tussen bevoegdheden en waarborgen afdoende: 'Het dilemma speelt steeds en is ook goed in een democratie waarin een strenge wet en toezicht de eindeloze mogelijkheden beperken.'

Liefhebbers kunnen het hele rapport hieronder downloaden.

Foto: Valerie Kuypers. V.l.n.r  minister Ank Bijleveld-Schouten van Defensie (verantwoordelijk voor de MIVD), Renée Bos-Jones, en minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken, verantwoordelijk voor de AIVD)