Sinds 2014 kennen we het ‘vergeetrecht’, het recht waar natuurlijke personen zich op kunnen beroepen om hun persoonsgegevens te laten verwijderen bij de verwerkers van deze gegevens. Dit Europese recht is in de Nederlandse wet opgenomen in artikel 17 van de nieuwe AVG, het ’recht op vergetelheid’.

Er wordt vaak lichtvoetig gedacht over de mogelijkheden die dit recht biedt. Aanhangers zien het als een makkelijke route naar meer privacy, als een duidelijk en vaststaand recht. Tegenstanders noemen het ‘censuur’ en vrezen voor de vrijheid van het internet.

 Waar beide partijen aan voorbijgaan is dat dit recht alles behalve absoluut is, en de inwilliging van een vergeetrecht-verzoek daarmee alles behalve snel is uit te voeren of zeker tot een bevredigend resultaat zal leiden.

In onze dagelijkse praktijk (die zich richt op de beeldvorming rondom personen en bedrijven in zoekmachines) merken wij vaak welke misconcepties er over dit recht bestaan, en bewandelen wij regelmatig de moeizame route van het vergeetrecht-verzoek. Vandaag gaat u zelf op pad. We beperken ons tot Google.

Klaar voor de start? Waar is de start?

Uw tocht begint eenvoudig, bij het formulier van Google voor hen die zich willen beroepen op hun recht om vergeten te worden. Tenminste, als u het formulier kunt vinden. Een zoekopdracht in Google naar ‘recht om vergeten te worden google’ geeft niet één resultaat van Google zelf op de 1e pagina van de zoekresultaten, dus ook niet het formulier waar het verzoek ingediend kan worden.

U vindt dat trouwens ook niet op de tweede, of derde, of vierde, of vijfde pagina van de zoekresultaten. ‘Vreemd’, denkt u wellicht. ‘Misschien toeval, of een fout?’ En dat van de grootste en meest verfijnde zoekmachine ter wereld, voor zo een belangrijk onderwerp? Bij Google weten ze wel beter, ‘een bewussie’ zouden we dit in het voetbal noemen.

1000 tekens, geen bijlagen

Afijn, u komt via-via alsnog uit bij het betreffende formulier. Het ziet er eenvoudig uit, maar hier wacht u de volgende, door Google opgeworpen hindernis.

Wanneer u uw volledige motivatie plakt of invult in het hiervoor bestemde veld lijkt er geen vuiltje aan de lucht. U hebt de andere velden ingevuld en klikt op ‘verzenden’. Echter, er volgt een foutmelding. De gebruikte motivatie is te lang, en u moet uw verhaal inkorten tot 1000 tekens, ongeveer 150 woorden. U krijgt dus 150 woorden om uit te leggen waarom de verwerking van de persoonsgegevens op de  ingediende URL’s onjuist, bovenmatig of niet (langer) relevant is, én om dit te onderbouwen. In deze 150 woorden dient u het privacybelang te schetsen en onderbouwen, en af te wegen tegen het publieke belang. U onderbouwt uw verzoek met feiten en jurisprudentie, want Google zal u niet op uw woord geloven (en terecht).

Voor een goede onderbouwing, bijvoorbeeld voor het laten verwijderen van een ongefundeerde of gedateerde beschuldiging aan uw adres,  zijn bijlagen essentieel. U wilt ontlastend materiaal kunnen inbrengen. Denk hierbij aan nieuwsberichten van latere datum dan de URL’s waartegen het beroep zich richt, maar ook bijvoorbeeld aan uittreksels van de KvK, externe onderzoeken, gerechtelijke uitspraken, etc. Maar er is geen mogelijkheid om bijlagen toe te voegen, en u kunt de inhoud ervan niet kwijt in de 1000 tekens. Die zijn immers al ruimschoots onvoldoende voor de motivatie en onderbouwing.

Het grote zwarte gat

Na mailcontact met het ‘removals team’ van Google is het u uiteindelijk toch gelukt om uw volledige verhaal, inclusief bijlagen bij Google te krijgen. U ontvangt een ontvangstbevestiging en een zaaknummer in de e-mail en begint met wachten. Soms een paar dagen, soms een paar weken, en soms een paar maanden. U wordt hier niet van op de hoogte gehouden, en navragen heeft ook geen zin.

Contact opnemen kan alleen via het e-mailadres waarvan u de bevestiging hebt ontvangen, removals@google.com. Dit adres komt uit bij de ‘removals-teams’ van Google in Dublin en Mountainview, Californië. Wat voor soort experts hier de verzoeken beoordelen, blijft onduidelijk. Volgens Google zijn het medewerkers die voor deze taak getraind zijn. Maar of het juristen zijn, laat staan Nederlandse juristen, blijft onduidelijk.

Uiteindelijk krijgt u uit het grote zwarte gat een reactie, een standaardantwoord. Hebt u geluk/gelijk, dan worden de zoekresultaten die u wilt laten verwijderen uit de index van Google voortaan geblokkeerd voor zoekopdrachten naar uw naam. Hebt u geen geluk/gelijk, dan wordt uw verzoek met één van de standaardantwoorden afgedaan. U krijgt nadrukkelijk niet te horen met welk onderdeel Google het niet eens is. Hebben ze het verzoek wel goed bekeken? Vonden ze het onvoldoende onderbouwd, het bewijs niet overtuigend genoeg? Of vonden ze u teveel een publiek figuur, en hechtten ze een voor u te groot publiek belang aan de toegankelijkheid van de informatie?

Het antwoord zal u nog lange tijd verschuldigd blijven. Als u echter niet wilt opgeven en per se gelijk wilt krijgen, of überhaupt een inhoudelijk antwoord wilt krijgen, dan hebt u wel 6 weken om in beroep te gaan.

Autorigeentijd Persoonsgegevens of Rechtbank

Uw verzoek is afgewezen, maar er is nog niks verloren. Het afgewezen verzoek opent namelijk twee nieuwe paden. U kunt een verzoek voor bemiddeling neerleggen bij de Nederlandse toezichthouder op de privacy, de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) in Den Haag. Of u kunt een verzoekschriftprocedure starten bij de rechtbank.

Kiest u voor de eerste route, dan kan u uw eerste verzoek doorsturen aan de AP, met alle onderbouwing en bijlagen. De AP wijst een behandelend jurist en zaaknummer toe. Als u geluk hebt, hoort u binnen enkele maanden iets terug, als u pech hebt kan dit al gauw een half jaar duren.  
De AP toetst uw verzoek marginaal. De toets die zij hierbij hanteert is namelijk of het “op voorhand duidelijk is dat Google evident in strijd handelt met de Wbp door het verzoek van X af te wijzen”. Ofwel, de AP is er niet om belangenafwegingen te maken, maar toetst vooral of de verwerkte persoonsgegevens correct zijn. Indien de AP van mening is dat de verwerkte gegevens overwegend onjuist zijn, is ze bereid om Google te vragen haar beslissing te heroverwegen. De AP stuurt dus alleen de meest kansrijke verzoeken (ongeveer 35 procent van de aanvragen) door. Alleen bij die verzoeken is het immers op voorhand duidelijk is dat Google evident  in strijd met de Wbp (inmiddels AVG) handelt. Alle andere gevallen waarin Google hoogstwaarschijnlijk in strijd met de AVG handelt vallen dus af.
Een mogelijke reden hiervoor kan, naast het personeelstekort, zijn dat de AP ieder jaar de cijfers met betrekking tot de bemiddelingsverzoeken publiceert, en deze cijfers in de media goed worden opgepikt. Tegelijkertijd heeft de AP geen machtsmiddel om haar beslissingen in deze zaken aan Google op te leggen. Door de huidige praktijk wordt toch een mooi percentage gehaald, ongeveer 70 procent van de verzoeken van de AP aan Google wordt ingewilligd.

Stel,  uw verzoek aan de AP zit bij de 30 procent die niet wordt ingewilligd, of de AP is niet bereid voor u te bemiddelen. U hebt wederom 6 weken om te beslissen wat u doet. Laat u het er bij zitten of gaat u door naar de volgende ronde, de verzoekschriftprocedure?

Google LLC in Mountainview? Geen EU-vertegenwoordiger

De tweede route: een rechtszaak tegen Google beginnen. De AVG stelt in artikel 27 AVG dat buiten de Europese Unie gevestigde bedrijven die diensten aanbieden aan consumenten binnen de Europese Unie een ‘vertegenwoordiger’ moeten aanwijzen in de Europese Unie 2. Deze ‘vertegenwoordiger’ is een door de buitenlandse partij schriftelijk aangewezen natuurlijke persoon of rechtspersoon die hem vertegenwoordigt en naast, of in plaats van het buiten de EU gevestigde bedrijf kan worden aangesproken.

U gaat dus op zoek naar de gegevens van deze persoon, maar deze is niet te vinden . U weigert te geloven dat Google geen EU-vertegenwoordiger heeft aangesteld, maar leest ook in artikel 13 lid. 1 AVG dat Google consumenten in de Europese Unie actief dient te informeren over de identiteit en de contactgegevens van de natuurlijke persoon of rechtspersoon die als vertegenwoordiger is aangewezen. Navraag bij Google levert echter niks op, en u moet het Amerikaanse moederbedrijf Google LLC aanspreken. Immers, Google Netherlands B.V. in Amsterdam is niet verantwoordelijk voor de verwerking van persoonsgegevens..

U of uw vertegenwoordiger heeft een verzoekschrift voor u opgesteld, €287 griffierecht betaald en de stukken ingediend bij de rechtbank. Na enige tijd wachten begrijpt u dat Google u heeft verzocht een Engelse vertaling bij de rechtbank in te dienen. Niet omdat de Nederlandstalige advocaten van Google het verzoekschrift niet begrijpen, ook niet omdat de mensen van de removals teams geen Nederlands kunnen begrijpen (althans, dan hadden ze het eerste verzoek ook al niet begrepen), maar omdat het nu eenmaal kan. Weer een paar honderd euro verder. Er volgt een pro forma zitting en een datum voor de echte zitting, ergens 6-9 maanden na indiening van uw verzoekschrift bij de rechtbank. Al die tijd moet u  de aanwezigheid van de door u bestreden URL’s in de zoekresultaten voor uw naam nog dulden.

Dode bomen voor zoekresultaten

Een aantal maanden later, en iets meer dan één week (de minimumtermijn) voor de zittingsdatum ontvangt u een dode boom aan de voordeur of receptie. Keurig in duizenden velletjes gesneden, met zwarte letters bedrukt, in mooie lichtblauwe mappen: het verweerschrift van Google in een pagina of 70 aan tekst, plus een veelvoud daarvan aan bijlagen. U denkt nog eens terug aan de 1000 tekens die u in de eerste ronde gegund werden en begint na een kleine vloek met het doornemen van het verweerschrift, met uw eventuele vertegenwoordiger. Een veelheid aan argumenten en juridische lingo overvalt u. ’Wat interesseert het Google nu, die paar zoekresultaten over mij?!’”, denkt u hardop.

Meer dan u denkt blijkbaar, want Google maakt flink werk van uw verzoek en spaart kosten noch moeite haar gelijk te halen bij de rechtbank. Een harde opstelling richting verzoekers, en voor Google gunstige jurisprudentie in de beginjaren van het vergeetrecht beperken de hoeveelheid verzoeken in de toekomst. De haar opgelegde verplichting deze verzoeken af te wikkelen kost Google veel tijd en daarnaast heeft het bedrijf een commercieel belang bij een complete index. Zoals bekend, is Google als Amerikaans bedrijf ook nog eens principieel gekant tegen het vergeetrecht.

Dus op de zittingsdag begroet u voor de rechtszaal de advocaten van Google, de legal counsel van Google en nog enkele juridisch medewerkers/advocaat-stagiairs van het advocatenkantoor dat het proces namens Google voert. Het is goed dat u niet alleen bent gekomen. Er komt van alles aan bod, ook zaken die niet uitvoerig in het verweerschrift van Google beschreven stonden en waarover u ter plekke een mening over moet vormen.

Na de uitgebreide rechtszaak volgen zes onzekere weken.

David, of toch Goliath?

Spannend, hoe luidt het vonnis? Wordt u de moderne David, of gewoon een voetnoot waar Google in toekomstige rechtszaken naar kan verwijzen om haar gelijk te staven?  Hopelijk is het eerste u gegund, en wordt Google bevolen binnen 14 dagen de betreffende URL’s te blokkeren. U krijgt ook nog een proceskostenvergoeding, toch fijn, die ruim €1300.

Maar het kan ook goed zijn dat u geen gelijk krijgt, en u ruim €1500 aan Google moet betalen. Helaas, dikke vette pindakaas. Gestreden, maar verloren. U kunt ervoor kiezen in beroep te gaan (en dat zouden er meer moeten doen) of om het er maar bij te laten.

U kiest voor het laatste. Twee maanden later krijgt u een Whatsapp-bericht: u staat u weer met uw naam prominent genoemd in een nieuwsbericht. Er wordt geschreven dat u een procedure tegen Google hebt gevoerd, welke zoekresultaten u verwijderd wilde hebben en waarom, en natuurlijk dat u verloren hebt. Er wordt verwezen naar de beschikking van de rechtbank, die in te beperkte mate geanonimiseerd is en gepubliceerd is op uitspraken.rechtspraak.nl (de rechtbanken zijn inmiddels op de hoogte van deze onwenselijke gang van zaken).

U staat op en gaat op zoek naar dat CD’tje dat toch ergens moet liggen, van Barbara Streisand.

*) Photo by Ashim D’Silva on Unsplash
    Foto Willem van Lynden: Anouk van Kalmthout