Amsterdammers en Rotterdammers believen nog geen glas

Nederland is vijfde in de ranglijst van het aantal nieuwe glasvezelaansluitingen tot in woningen (Fiber to the Home) in 2008, maar is 'eerste' met de benutting daarvan: 60.000 nieuwe abonnees in 2008.

Nederland behoort tot de zes landen die het Europese beeld bepalen. Dat is in totaal niet zo florissant, want van de wereldmarkt voor glasgebruik door consumenten heeft Europa een aandeel van maar 5 procent. Azië met vooral Japan als koploper domineert, gevolgd door de Verenigde Staten dat met telecombedrijf Verizon een eenzame 'believer' kent.

Die cijfers presenteerde het Franse bureau Idate tijdens de FttH Council Europe die deze week bijeen kwam in Kopenhagen. Frankrijk en Noorwegen volgen Nederland in de groei van het aantal abonnees, maar met aansluitingen is Frankrijk koploper. Echter, relatief veel Franse aansluitingen zijn dus onbenut.

En dat is ook in Nederland nog het geval. Met een aantal projecten, zoals in Brabantse dorpen en steden buiten de Randstad als Enschede en Deventer, gaat het goed. Maar in de steden in de Randstad niet. Daar komen we hieronder op terug, in een compilatie van eerder elders verschenen artikelen.

Op 4 februari 2009 werd bekend dat KPN via de Reggefiber joint venture controle krijgt over de het hoofdstedelijk glasvezelnet. Reggefiber breidt haar aandeel in Glasvezelnet Amsterdam(GNA) uit van 33 procent naar 70 procent. KPN zal over dit netwerk diensten gaan aanbieden als operator.

Dit is een geweldige mogelijkheid voor Amsterdam en voor KPN om de ontwikkeling te versnellen. We gaan aanleggen vanaf de tweede helft van 2009. Na de eerste honderdduizend aansluitingen volgt een evaluatie van wat er goed en fout is gedaan om een antwoord te krijgen op de vraag hoe de markt glasvezel oppakt. Afhankelijk daarvan zullen we besluiten nemen over het vervolg, aldus Ad Scheepbouwer, bestuursvoorzitter van KPN, tijdens een bijeenkomst aan de Herengracht 502, ambtswoning van Job Cohen.

Scheepbouwer: In feite spelen wij haasje over via Reggefiber. Reggefiber legt aan, en KPN fungeert als operator in een open model. Wij hechten al jaren aan het open model met onder meer ADSL. Niet uit liefdadigheid, maar uit eigenbelang. Het is beter met een dienstverlener te werken dan allemaal eigen netwerken van providers aan elkaar te moeten breien.

Voor het succes zijn we afhankelijk van samenwerking met onder meer de zorg, het onderwijs en werkgevers. Daar moeten Amsterdam en KPN nog heel veel effort in stoppen. Het is wel apart dit in tijden van crisis te beginnen, maar als KPN denken we dat dit ook de tijd is voor innovaties. We verwachten dan ook een spectaculair succes.

Goedkeuring van de NMa

Volgens Scheepbouwer kan KPN zonder problemen, zonder verdere bureaucratische strubbelingen, die honderdduizend aansluitingen aanleggen. Echter, volgens Jan Davids, deze week van KPN overgegaan naar Reggefiber voor public affairs, is er nog wel goedkeuring nodig van de NMa voor het omzetten van het Amsterdamse glasvezelbedrijf naar de nieuwe aandelenverhoudingen. Dus de UPC kan nog bezwaar maken.

UPC is ook in de markt al een geduchte tegenspeler, bekende Scheepbouwer. UPC biedt momenteel al 120 mb/s aan in delen van Amsterdam. Scheepbouwer: Maar de snelheid van de coaxkabel moeten abonnees met andere abonnees delen, Als het druk wordt op de verbindingen, bijvoorbeeld eind van de middag en rond negen uur 's avonds, dan neemt die snelheid af. Bij glasvezel heb je daar geen last van. Ten tweede is de uploadsnelheid veel hoger met glas dan met coax.

Volgens wethouder Maarten van Poelgeest is de aanleg van glas de belangrijkste stap in de moordende concurrentiestrijd die Amsterdam zegt te voeren met de Europese steden: We zijn de eerste stad die een open netwerk aanbiedt waarop alle providers en dienstenaanbieders terecht kunnen. Dit moet volgens de Europese Commissie het model worden voor heel Europa.

Van Poelgeest verwacht de grootste stimulans van het thuiswerken: De manieren van thuiswerken zullen met hoge snelheden veel aantrekkelijker worden dan nu. Hoe dan? Dat weet het Amsterdamse gemeentebestuur ook nog niet.

Cohen: Het spannende is nu juist dat het anders zal zijn dan we ons nu kunnen bedenken. Wie had nu twintig jaar geleden kunnen denken dat internet zo geweldig belangrijk zou worden. Niemand toch?

Naar minder dan 1.000 euro

Bert Nijboer, directielid van Reggefiber, becijfert de kosten van aansluiting op 900 tot 1.100 euro. De prijzen dalen nog steeds. Naar de huidige stand van de techniek is een investering van ongeveer 100 miljoen euro nodig. KPN en Reggefiber doneren beide naar schatting enkele tientallen miljoenen aan eigen vermogen.

Waar het vreemd vermogen vandaan komt, wilden ze niet zeggen. Alleen dat er voldoende krachtige investeerders in de rij stonden om mee te doen. Nijboer: Het gaat hier tenslotte om vastgoed, met een lange termijn visie en een rentabiliteit die over een langere periode wordt behaald.

Op dit moment is KPN bezig met pilots voor het leveren van diensten over glasvezelnetwerken in tien steden, waarvan vijf met Fiber-to-the-Home. In de tweede helft van 2009 zullen de uitkomsten van de pilots worden gebruikt voor het bepalen van de snelheid en richting van de verdere glasvezeluitrol. Ook in Amsterdam zal na het opleveren van de eerste honderdduizend aansluitingen worden bepaald of en hoe verdere uitrol in de hoofdstad opportuun is.

Voor KPN is deelname aan GNA via de Reggefiber joint venture een vervolg op het aangaan van de joint venture met glasvezelbedrijf Reggefiber in 2008. Deze joint venture is gericht op de uitrol van FttH-netwerken in Nederland en zal ook de aanleg in Amsterdam verzorgen. Het netwerk in Amsterdam wordt, net als de andere glasvezelnetwerken van Reggefiber, opengesteld voor KPN en andere dienstenaanbieders.

'Afgesproken niets te zeggen'

De beoogde eerste 43.000 aansluitingen van de eerste fase van Glasvezelnet Amsterdam zijn er bij lange na niet. Dit in tegenstelling tot wat ronddom de bekendmaking over de tweede fase van 100.000 aansluitingen in de media is gemeld.

Maar hoe staat het met het huidige Glasvezelnet Amsterdam en voorganger Citynet en de reeds vele jaren genoemde en beloofde 40.000 aansluitingen in Amsterdam Zeeburg, gevolgd door Oost/Watergraafsmeer en Osdorp? We vroegen het tot twee keer toe tijdens de persconferentie, en steeds tevergeefs.

Tweemaal ook riepen wethouder Van Poelgeest, Scheepbouwer (KPN) en Nijboer (Reggefiber), daarbij enigszins verbazend gadegeslagen door burgemeester Job Cohen, de hulp in van Herman Wagter, directeur van GNA CV: 'Is Herman Wagter in de zaal?'

Stil bleef het, ofschoon Wagter wel aanwezig was. De directeur na de persconferentie: Afgesproken was dat ik geen rol zou spelen tijdens de persconferentie en niet zou inbreken. Kennelijk betekende dat ook zwijgen als hem expliciet iets wordt gevraagd.

Dus vroegen we Wagter na afloop hoe het nu precies zit: hoeveel woningen heeft GNA aangesloten? Op hoeveel aansluitingen worden diensten verleend? En hoeveel nemen er internet, telefonie en/of tv/radio? Werkt het?

Na drie keer vragen volgt schoorvoetend een antwoord van Wagter: Bij alle 43.000 woningen ligt het glas tot aan of achter de gevel, maar dan moet je nog de woningen binnenkomen. Acht à negenduizend woningen zijn al tot in de meterkast aangesloten.

Reggefiber-directeur Bert Nijboer later: We hadden afgesproken niets over het huidige netwerk te zeggen, want in de oude situatie waren we minderheidsaandeelhouder. Maar ik kan u vertellen dat er in totaal ongeveer 3.000 actieve klanten zijn in Amsterdam.

Nieuwe strategie

Wagter zegt dat de vertraging mede te wijten is aan een wijziging in de strategie: We zijn begonnen vanuit het idee dat we tot aan de voordeur glas zouden leggen en pas tot in de woningen als bewoners daadwerkelijk een abonnement zouden nemen. Daar zijn we in 2008 vanaf gestapt omdat bleek dat je beter gelijk de verbinding helemaal kan afmaken en in contact kan komen met bewoners voor abonnementen.

Dus kunnen we de aansluitingen in de woningen zelf minder snel leggen dan we hadden voorzien. Dat proces blijkt in Amsterdam veel en veel lastiger te zijn en langer te duren dan iedereen in Nederland gedacht had. Mensen zijn niet thuis of wonen een jaar in het buitenland, mensen zijn wel thuis maar de benedenburen niet: een litanie aan barrières die een snelle aanleg hinderen.

Amsterdam met alleen maar hoogbouw is iets anders dan een gebied met vooral individuele woningen naast elkaar. We hebben inmiddels veel geleerd en het komende jaar worden de resterende woningen aangesloten.

En diensten op glas? Er zijn drie partijen die iets doen: GNA legt de vezel aan en meldt die gereed bij BBned. Die plaatst het glasmodem en activeert de verbinding met de centrale en levert het tv-signaal. De providers leveren internet en telefonie.

Bij projecten als dit is het moeilijk om de eerste 5 procent te halen. Daar zijn we overheen, en vervolgens groeit het percentage sneller. De komst van KPN als provider betekent ook een grote stimulans voor dit eerste deel van het netwerk.

GNA heeft een open netwerk: Bouwcombinatie BAM/VandenBerg-Draka (BD) legt het netwerk aan en verzorgt het onderhoud. Voor de realisatie van de tweede laag, het activeren en exploiteren van het netwerk, worden door BBned glasvezels gehuurd van GNA. BBned is in ruil voor hun investering in de actieve apparatuur in de centrales en in de woningen, de exclusieve operator.

Het bedrijf is daarmee ook verantwoordelijk voor de commerciële operatie en aantallen geactiveerde klanten. De derde laag is de dienstverlening waarvoor nu Concepts ICT, InterNLnet, Alice (BBned) en Qfast Amsterdammers in concurrentie diensten aanbieden.

Storingen uitbannen

Echter, voor aanleg van de volgende 100.000 woningen is open welke bouwer dat gaat doen. Wagter: Er komt een selectie op prijs en kwaliteit waarbij geen voorafgaande voorkeur geldt, ook niet voor Reggefiber-zuster Volker Wessels.

KPN is er de eerste actieve operator, anderen kunnen via hen diensten leveren of zelf hun eigen apparatuur in de centrales plaatsen. schept voordelen zoals gisteren geuit door wethouder Maarten van Poelgeest: KPN kan moeiteloos haar diensten over glas opnemen in haar marketing van diensten. Een 'vinkje' zetten voor de 'supersnelle' diensten volstaat bij wijze van spreken straks voor degene die gunstig door de postcodecheck van glasvezel komen.

Hoe snel worden die 30.000 woningen in de drie genoemde wijken afgemaakt? Wagter: Dat doen we de komende maanden, en op de nieuwe manier. Het contract met BBned voor de eerste 43.000 woningen loopt gewoon door. Of en hoe KPN en BBned in dat eerste deel gaan samenwerken is aan hen.

Reggefiber hanteert bij andere dan de Amsterdamse projecten een drempel van zo'n 40 procent bewoners die moeten meedoen wil de aanleg rendabel worden. Zo is bijvoorbeeld het glasnet in de gemeente Lisse niet doorgegaan omdat de drempel niet haalbaar bleek na een actie van Casema (nu Ziggo). In de samenwerking met KPN lijkt die drempel er niet te zijn.

Ed Vermeulen, directeur van KPN Glasvezel, over die drempel: Wij testen nu glasvezel aansluitingen in vijf gebieden, onder meer in Son & Breugel, Uden en Veghel, zo'n 12.000 aansluitingen in totaal. Daar zien we zo'n 30 procent dekkingsgraad met voortdurende groei. Dat is goed en bemoedigend.

ING stapte al op

Is GNA tot op heden een mislukt project? Ja en nee. De aantallen zijn nog steeds niet gerealiseerd en bij een groot deel van de woningen moet het glas in de meterkast nog afgemaakt worden. Van de aangesloten woningen heeft 33 procent al een abonnement op snel internet etc. genomen. Dat is teleurstellend. De aanleg is veel moeilijker gebleken en trager verlopen dan verwacht.

Echter, in de aanloopfases was het al moeilijk. Pas in oktober 2006 is GNA CV opgericht met de volgende eigenaren: Gemeente Amsterdam voor 1/3 deel, vijf woningcorporaties voor 1/3 deel, alsmede vastgoedbedrijf ING Real Estate en Reggefiber (een dochteronderneming van investeringsmaatschappij Reggeborgh) tezamen ook voor 1/3 deel. Ieder 1/3 deel betreft een investering van 6 miljoen euro.

Rechtszaken en een Europese procedure van UPC misten hun uitwerking niet en leidden tot vertraging. Bovendien werden op forums van onder meer Tweakers.net regelmatig technische problemen gemeld. De mensen van GNA maakten daar overigens goed gebruik van om te communiceren met de (potentiële) klandizie.

Nu blijkt overigens dat ING al vorig jaar uit GNA gestapt is. Wagter: Toen KPN en Reggefiber aankondigden samen te gaan, heeft ING geoordeeld dat haar eigen doelstelling: een beleggingsfonds voor infrastructuurprojecten in glas, voorlopig niet haalbaar was en vervolgens zijn aandeel aan Reggefiber verkocht.

Amsterdam wilde een voorsprong nemen met glasvezel. Dat is nog niet gelukt, want een aantal kleinere gemeenten en ook steden als Enschede en Almere lopen dankzij hetzelfde Reggefiber voorop, en niet Amsterdam. De hoofdstad heeft het zichzelf ook niet makkelijk gemaakt door in de eerste fase niet alleen technisch makkelijke en welvarende wijken aan te sluiten, maar ook multiculturele wijken als de Indische buurt en een deel van Nieuw-West. Ook in Parijs speelt dit volgens de Amsterdamse glasvezelchefs.

Een voorsprong betekent overigens in technische zin snel een achterstand: apparatuur voor glasvezel aansluitingen wordt immers nog steeds goedkoper en beter. Dus kan Amsterdam straks voor 800 tot 900 euro gaan aanleggen terwijl dat drie jaar terug nog een paar honderd euro meer was.

Technisch moet het van KPN nu perfect worden om snel grote aantallen woningen te kunnen ontsluiten met glas. Vermeulen: Goed aansluiten, dat is nu de kern van wat we doen. Goed werkende foutloze verbindingen en diensten.

Overigens is vanaf het begin af aan een GNA-aandeel van 1 euro in handen geweest van de onafhankelijke Stichting Prioriteit. Die stichting ziet er op toe dat er niet wordt gemorreld aan de openheid van het netwerk en heeft daartoe veto recht op sommige besluiten. Dat blijft ook in de nieuwe situatie zo.

'Groot gedonder'

Telecom Italia-dochter BBned steekt haar nek uit om in Nederland te innoveren met glasvezel. Zakelijk loopt dat. Maar voor consumenten gaat het behalve in Amsterdam ook in Rotterdam niet goed. Op beide netten vervult BBned de rol van operator. Algemeen directeur Arthur van den Ende van BBned in Hoofddorp noemt drie oorzaken voor de teleurstelling tot nu toe in Amsterdam:

1. Glasvezel Amsterdam begon niet in wijken met de grootste kansen op aansluitingen. Het was bijvoorbeeld wel sociaal om behalve Zeeburg ook de Watergraafsmeer en Osdorp te selecteren als eerste wijken maar er zijn grote verschillen in behoeften aan glas en dus aan penetratiegraden in de verschillende buurten;

2. Amsterdam Ontbeert de verbondenheid van gemeenschappen die bijvoorbeeld verglazing in dorpen als Nuenen en Hillegom, en in mindere mate in steden buiten de Randstad tot een succes hebben gemaakt.

3. Zeker niet in de laatste plaats waren er grote problemen met het aanleggen van verbindingen, zowel om binnen te komen en apparatuur werkend te krijgen als om die verbindingen vervolgens met storingsvrije diensten op te leveren

We hebben gedaan voor dit betrekkelijk geringe resultaat. Klanten ondervonden vaak een groot gedonder en dat helpt het imago van glasvezel in complexen natuurlijk niet, aldus Van den Ende.

Glasnet Amsterdam suggereert dat BBned haar marketing niet op orde had. Van den Ende kan daar niet veel mee: Geef maar aan waar. De prijzen waren scherp, en de kwaliteit wel op orde. Het is breed bekendgemaakt door diverse lokale initiatieven.. . .

Rotterdam te kleinschalig

Reggefiber en GNA noemden een aantal van 3.000 abonnees op diensten. Worden die werkelijk bediend nu? En welk deel door BBned-provider Alice? Van den Ende: Of het er 2.000, 3.000 of 5.000 zijn, over aantallen actieve aansluitingen spreek ik niet noch wat Alice er doet.

Zo wil Van den Ende ook geen cijfers noemen over het succes van glasvezelnetten in de tweede stad van Nederland, Rotterdam. Maar hij laat wel doorschemeren dat het met de projecten voor consumenten in de Rotterdamse wijken Lloydkwartier en Nesselande hetzelfde laken een pak is als in Amsterdam.

Volgens Nick van den Berg, chef van het glasvezelnet Rotterdam bij het Ontwikkelings Bedrijf Rotterdam (OBR) in het WTC, zijn er nu 4.500 aansluitingen in de twee genoemde wijken. Vertraging met aansluitingen is er niet, want in 2012 moeten er 7.000 aansluitingen zijn. Dat loopt mee met de nieuwbouw in de wijken, zo'n 400 tot 600 woningen in zowel Nesselande als Lloydskwartier.

Hij schat dat daar 500 tot 600 abonnees op zijn genoteerd. Dat is wel als 'teleurstellend' aan te merken, want het betreft ruim 10 procent penetratie op de 4.500 aansluitingen.

We hadden op meer gerekend. Maar het is een hele dunne markt. Aanbieders van diensten moeten dus veel upfront investeren om die markt te ontwikkelen.

Met andere woorden: dat levert verliezen op. Ook voor operator BBned, die in Rotterdam voor vijf jaar tekende voor de rol van operator van de glasnetten, is dit dus commercieel nog verre van aantrekkelijk. Van den Berg hoopt dat er een stimulans komt van bestaande grote partijen die op glas diensten gaan bieden: We hebben KPN, UPC en Tele2 gevraagd om ook provider op glas te worden. We hebben nu behoorlijke concurrentie van ADSL van KPN en de tv-kabel van UPC. Als die partijen glas in hun aanbod meenemen, wordt dat gunstiger voor ons.

Prijzen nog te hoog

BBned heeft tot nu toe forse verliezen geboekt op de glasprojecten voor consumenten, lijkt het. Maar Van den Ende wil daar weinig over kwijt: De inkomsten zijn lager dan begroot, dat is duidelijk. We zijn niet tevreden.

Moeder Telecom Italia boos? Van den Ende: Zoals elke aandeelhouder dit niet prettig zou vinden. We worden sterk gestimuleerd om te innoveren, wat je ook moet doen om een incumbent [ KPN hier, red] te kunnen beconcurreren.

En nu weer meedoen voor de volgende 100.000 aansluitingen in Amsterdam? Het is duidelijk dat KPN zich opwerpt als operator op de open netwerken van Reggefiber. Naar ik begrijp gaan Reggefiber en KPN voor zo'n 2,5 miljoen aansluitingen in totaal de komende jaren. Dat heeft schaal. Onze schaal is minder. Heel belangrijk zijn de lessen die we hebben geleerd. Met deze kennis kunnen we in het vervolg een stuk efficiënter opereren.

In Amsterdam kan BBned operator op de volgende 100.000 aansluitingen worden naast KPN. Maar we willen eerst nog met de betrokkenen Reggefiber/KPN en Opta in de slag over de tarieven die zijn afgegeven voor Reggefiber en KPN.

Het is niet alleen een technisch verhaal, maar ook economisch. We moeten er wel genoeg marge op kunnen behalen om het aantrekkelijk te maken. Er moet fatsoenlijke concurrentie op glasvezel mogelijk worden.

Standaardisatie nodig

Meer succes, zegt Van den Ende, hebben projecten elders in een aantal steden. Daar is XMS de provider, een bedrijf van 51 procent Reggefiber en 49 procent BBned. In zo'n 15 steden is XMS actief. In Amsterdam doet XMS niet mee als provider, maar de volle BBned-dochter Alice wel.

BBned loopt tegen het euvel aan dat vaak lokale verschillen optreden in toegepaste technologie en methodes van werken en aansluiten: Die lokale gemeenschapsinitiatieven zijn heel charmant en effectief. Maar je loopt vaak in elke plaats tegen weer andere specificaties en manieren van samenwerken aan. Dat vergt nogal wat inspanning.

Van den Ende zou er niet rouwig om zijn als Reggefiber en KPN gingen standaardiseren: Een de facto standaard maakt het makkelijker om op diverse plaatsen uniform aan te bieden en dat met de initiatieven van Regge/KPN zoiets kan gebeuren.

Peter Olsthoorn