Open access schaadt kwaliteit

Ik ben een wetenschapper, maar geen topwetenschapper met een lange publicatielijst. Toch krijg ik elke week e-mails van diverse wetenschappelijke tijdschriften die mij dringend uitnodigen een artikel in te zenden, vaak aangevend hoe geweldig ik wel niet ben als wetenschapper. Men verwijst dan meestal naar een of ander artikel dat ik gepubliceerd heb.
Ik bekijk die uitnodigingen niet eens meer omdat ik weet dat het altijd open-access-tijdschriften zijn. En die willen niet een artikel van mij omdat ik een topwetenschapper ben (wat ik dus niet ben), maar omdat ik met een artikel geld in het laadje van de uitgever breng.

Artikelen 'kopen'

Waar tijdschriften voorheen abonnees moesten werven, met name door het publiceren van goede artikelen, moeten ze in open-access-vorm alleen maar auteurs werven, want die betalen. Natuurlijk zullen sommige open-access-tijdschriften topartikelen willen hebben omdat ze ook gelezen willen worden (misschien gaan ze reclames opnemen in hun tijdschriften?), maar veel tijdschriften zullen gewoon willen verdienen. Als het goed gaat met het tijdschrift kan er strenger geselecteerd worden, gaat het minder goed dan gaan de normen omlaag want het moet overleven.
Het mes snijdt ook aan de andere kant. Als zo'n tijdschrift jou als wetenschapper vraagt om een artikel en je hebt het geld om te betalen voor opname van je artikel, dan is de verleiding groot om dat te doen, wetend dat je als wetenschapper wordt afgerekend op het aantal publicaties dat je hebt.
Hetzelfde geldt voor onderzoeksinstituten: ook zij kunnen artikelen 'kopen' en zo hun publicatiecijfers omhoog brengen. Tijdschriften en onderzoeksinstituten kunnen hier zelfs stille deals over gaan sluiten.

Toptijdschriften

Tegen het bovenstaande kan worden ingebracht dat de werkelijkheid niet zo zwart is, dat wetenschappers en onderzoeksinstituten beroepsethisch correct zullen handelen, et cetera. Een dergelijk mooi geloof in de mensheid heb ik wat minder.
Ik voorzie een toekomst waarin er een aantal echte toptijdschriften overblijven die niet volgens open access te werk gaan. Als je als wetenschapper daarin kunt publiceren stel je dus echt iets voor.
En daarnaast zijn er allemaal open-access-tijdschriften waarvan veel minder duidelijk is of de artikelen erin zijn opgenomen vanwege financiële/carrière-overwegingen, dan wel omdat het gewoon goede artikelen zijn.
En ik voorzie nog wat verder weg een toekomst waarin wordt gepleit voor het afschaffen van open access omdat het niveau van de wetenschappelijke tijdschriften ernstig is gedaald.

*) Agnes Tellings is onderzoeker en docent bij pedagogische wetenschappen & onderwijskunde aan de Radbound Universiteit in Nijmegen