Heilstaat van de netwerksamenleving en reputatie-economie

Jaap van Till, grootste internetoptimist uit ons mooie korps experts, attendeerde me er via Twitter speciaal op met een verwijzing naar zijn blogpost op Horizontalisering.nl: de uitzending van Tegenlicht gisteren over de structureel nieuwe economie en samenleving die we tegemoet gaan.

Jaap schrijft al jaren dat de verticaal georganiseerde samenleving heeft afgedaan inclusief haar hiërarchieën en overlegorganen. Zijn meest recente voorbeelden: het falen van ING dat al via Twitter bekend was, reddingen uit een gestrand Turks vliegtuig en bovenal de crisis die maar niet wil overgaan hoe die oude instituties daar ook voor knokken. Ze hebben immers zelf afgedaan, hum mechanismen zijn vastgelopen, zeg maar verroest.

De oplossing noemt Jaap van Till de Networked Civil Society. Sociale verbanden die zich online organiseren en onderling hun behoeften afstemmen zonder bemoeienis van bovenaf. “Power to the people”, oftewel “we lossen het samen wel op.”

Vol verwachting vleide ik mij neder voor de televisie - toevallig nog wel zo’n ding uit die oude samenleving met zijn verticaal opgedrongen programmering - voor de uitzending van Tegenlicht over de nieuwe samenleving: TransitieNL. Kiemen van het nieuwe Nederland

De uitzending was geheel opgebouwd rond de theorieën van Jan Rotmans, die aanstekelijk vertelde over de nieuwe structuren die we tegemoet gaan en waarvan de eerste contouren zichtbaar zijn. Tegenlicht laat denkers onweersproken aan het woord, waardoor ze goed uit de verf komen.

Zo laakte Rotmans de Nederlandse regering die al lang in de nationale stroomvoorziening had kunnen voorzien met windmolenparken op zee. Even later vertelde hij dat huishoudens spoedig hun eigen energie zullen opwekken en delen. Dus dacht ik: maar goed dat de regering de zee nog niet grootscheeps vervuild heeft met windmolenparken want die kunnen dan bij het schroot.

Maar goed, als je idealisten moet afrekenen op hun inconsequent denken dan houd je geen idealisten meer over. Er volgden voorbeelden van gezamenlijk kleinschalig voedsel produceren en auto’s delen door online ritplanning. Elk materieel bezit kun je delen, doceerde Rotmans, en ik dacht al aan één stofzuiger voor m’n hele flat.

Niet cynisch

Maar die jongelui met hun autodeel-app hebben wel een smartphone voor de prijs waarvoor ik m’n eerste tweedehands Toyota kocht. In de trein - de ideale gezamenlijke auto - zie ik die zogenaamd sociale generatie alleen maar heel individualistisch in beeldschermen staren om te twitteren en facebooken. En weet je wat die online apparaten aan CO2 vervuilen?

Nee, ik wil niet cynisch zijn, want daarmee kom je buitenspel te staan. Echter, al met de opkomst van internet 20 jaar geleden voorspelde een andere toen bekende internetjournalist dat de heilstaat nabij was. Ik, met ervaring van jaren Oost-Europa waar ze vanaf 1945 heilsstaten mochten opbouwen, dacht er iets anders over.

Van Till en Rotmans hebben wel degelijk een mooi punt met de overgang naar een duurzame economie gebaseerd op minimale verspilling dankzij betere gezamenlijke benutting in plaats van aanschaffing. Zie de opkomst van Marktplaats en tweedehands kledinghandel, overigens al weer jaren aan de gang. En het geldcircuit Bitcoin wordt gezien als het financiële equivalent van ‘dat lossen we samen wel op’.

Daarmee komen we bij de economie van zo’n nieuwe samenleving. Kapitalisme is gebaseerd op het behalen van zo veel mogelijk eigen voordeel. De genetwerkte economie gaat uit van het delen. Goedertierenheid vervangt hebzucht. Is dat beter? We gunnen de ander net zo veel en delen ons bezit. Economisch denken gaat uit van collectief nut waar ook individuen van profiteren. Met Urgenda geeft Rotmans aan hoe we de transitie moet bewerkstellingen.

De app-jongens van het autodelen hebben ook al een prachtige naam voor hun vinding bedacht, Toogethr. We krijgen nieuw jargon, een reden op zich om op je hoede te zijn. (Remember 'Newconomy') Toen riepen ze dat we naar een ‘reputatie-economie’ toegaan: het imago dat je online opbouwt, vooral gebaseerd op beoordelingen van anderen, bepaalt je waarde in de ruil- en deeleconomie.

In december had het blad Emerce Annelies van den Beld op het omslag, de bazin van Sup Media, een van de belangrijkste Russische internetbedrijven. “Reputatie is de nieuwe online currency” stond erbij en Annelies legde dit principe vaardig en overtuigend uit. Onze economische waarde wordt bepaald door beoordeling van onze bijdragen.

Zij is nuchter bezig om er geld mee te verdienen, in tegenstelling tot Rotmans en Van Till die het noodzakelijke idealisme prediken. Hun ideeën en voorspellingen zijn aanstekelijk. Als historicus beluister ik ze met enige relativering en wacht rustig op het instorten van bijvoorbeeld Bitcoin.

Het is niet eenvoudig te geloven dat in zo’n nieuwe samenleving en economie van delen en reputatie de menselijke deugden en ondeugden verdwijnen. Ze zijn hooguit tijdelijk te beteugelen als dat voldoende voordelen biedt. Zie ook het hele mechanisme van reputatieopbouw van Klout - puur eigenbelang - waar ik snel op terug kom.

Om die reden van menselijke maat en eigenschappen vind ik de gepredikte revolutie door Van Till en Rotmans zo buitengewoon boeiend. Welke fantastische mogelijkheden worden nog aangeboord als we over onze grenzen heen stappen? Ik geloof echt in een mogelijke transitie. Maar ook: welke plaats krijgen onze driften en ondeugden in die nieuwe samenleving en economie? En ook: hoe belanden we dan in de volgende crisis?