Morozov met zwartgallige netfilosofie tegen de touwen

Het moet in de begindagen van het internet in Nederland zijn geweest dat Francisco van Jole ergens het internet het perfect socialistische of wellicht zelfs communistische medium noemde. Daar kon ik, de nadagen van de regimes in Midden-Europa van nabij te hebben meegemaakt in Hongarije, Tsjecho-Slovakije en Roemenië inclusief de opstanden, en reizen door het barre Oekraïne, niet anders dan tegenin gaan. De heilstaten had ik van nabij en van binnen ondervonden, weliswaar niet aan den lijve als de inwoners, maar voldoende om voorgoed genezen te worden van politieke idealen. Sedertdien zijn m'n politieke meningen vooral bepaald door - voornamelijk individuele - integriteit.

Geen wonder dus dat de publicaties van Evgeny Morozov, het boek The Net Delusion: The Dark Side of Internet Freedom, het essay The Digital Dictatorship en The first Thoughts on Tunesia and the Role of the Internet m'n instemming kregen.

De geboren Wit-Rus Morozov was actief voor Transitions Online in Post-Socialistisch Midden- en Oost-Europa en leerde daar verschillende regimes nog beter kennen, Dat vertelde hij op 22 juni in Pakhuis de Zwijger waar hij sprak en in debat ging op uitnodiging van Free Press Unlimited onder de titel 'Facebook will (not?) save your ass', onder leiding van Frenk van der Linden.

"Ik heb in veel landen gereisd, ook in de Kaukasus en de Oekraïne. Natuurlijk heeft het internet hele positieve invloeden gehad voor het actievoeren, zoals vermindering van de kosten van actiemiddelen en sterke verlaging van de drempel tot informatie. Dat heeft het voor oppositie makkelijker gemaakt.

Maar tegelijkertijd heb ik van nabij meegemaakt hoe de Russische regering het internet gebruikte voor repressie, gezien dat de Chinezen training gaven aan 200.000 bloggers die meningen spuien ten faveure van het regime. Met behulp van internet hebben ze ook 'spinmachines' opgezet. En recent in het Midden-Oosten spinden niet enkel opposanten garen bij sociale media: het regime kon eenvoudiger dan voorheen hen opsporen, bijvoorbeeld door spyware op pc's uit te zetten om Skype-conversaties af te luisteren."

Censuur noch directe repressie, de geijkte middelen, waren nodig. Ook wordt de nettechnologie zelf gebruikt met DNS-aanvallen om onwelgevallige websites plat te leggen, toont Morozov aan. Als eigenaren die zelf niet opdoeken doen hun (vaak Amerikaanse) hosters dat wel daar hun broodwinning nader is dan idealisme.

Niettemin, ging Morozov over op de tweede poot van zijn betoog, meent het ministerie van Buitenlandse Zaken van de Verenigde Staten zich onder leiding van Hillary Clinton te moeten opwerpen als een hoeder van mondiale internetvrijheid. Met name het onbelemmerd gebruik van (Amerikaanse) sociale media krijgt steun. "Mensen in Washington zijn zo extreem naïef over de verschillende mogelijkheden van internet", vindt Morozov.

Koude Oorlog revisited

Vooral de 'KoudeOorlogsretoriek' Van Clinton in haar eerste pleidooi voor internetvrijheid, in januari 2010 vond Morozov een gruwel: "Clinton dacht een soort van bovengronds samizdat bloggen te moeten steunen. Washington denkt de 'informatiemuur' te moeten neerhalen, maar dit soort metaforen zijn sinds de revoluties van 1989 gedateerd. De regimes weten hoe dan ook zelf internet te gebruiken om meningen te manipuleren. Washington plukt enkel het laaghangend fruit maar staat ondertussen nog wel toe dat Westerse technologie wordt gebruikt om internet te filteren en distributie naar hun hand te zetten."

De tweede toespraak, van februari 2011 kon hem wel bekoren vanwege veel meer realisme, maar nog steeds beseffen de VS volgens Morozov onvoldoende dat met internet er geen Trojaans paard naar binnen wordt gebracht die democratie zal brengen in landen met repressieve regimes.

Zo sneerde Morozov later in de discussie ook naar de praktische bijdragen van Washington zoals de 25 miljoen dollar voor de Net Freedom Fighters voor training van dissidenten en om middelen te bouwen en distribueren om censuur en repressie online te vermijden. "Ze zien het bloggen als de nieuwe vorm van Radio Free Europe Zo'n schaduwinternet bouwen voor actievoerders klinkt wel erg 'gadgy' en ze halen er de koppen van CNN wel mee, maar het netto effect is gering. Daarvoor zijn miljoenen dollar over de balk gesmeten."

Lovink er vol in

Tot zover had Morozov de zaal op zijn hand als een vlot prater, ook goed te zien en beluisteren in zijn Ted presentatie met zijn vette Oosteuropese accent, waarin hij het opneemt tegen de 'cyberutopisten'. Vervolgens kwam Mozorov te zitten tegenover een persoon die hij daar zeker onder zou scharen: Geert Lovink. Deze is echter te veel wetenschapper om hem 'utopist' te noemen maar wel één van de vroege gelovers in de kracht van Internet te zitten om actiekrachten te bundelen.

Lovink ging er vol in: "Met Net Delusion pretendeer je een algemeen gangbare theorie te brengen met als basis slechts naïviteit zoals Morozov die vaststelt in Washington. In het hele boek adresseer je Washington dat sociale media propaganda onderdeel wil maken van het machtsdenken. Je overschat de macht van het ministerie van Buitenlandse Zaken in Washington. Haar invloed met internet is gering."

Dat hij in de mondiale discussies een eenzijdig, dus onbetekenend boek schreef, liet Morozov zich niet aanpraten. Fel: "De Verenigde Staten hebben internetvrijheid op hun agenda gezet en gaan als een olifant door de kamer. Dat is wel van belang."

Lovink voelt zich niet aangesproken door het Mozorovs boek: "Het is niet een gefundeerde aanval op activisten die het internet, al dan niet via Twitter of Facebook, gebruiken om hun doelen te bereiken. Je bent meer een boksbal van Clay Shirky, maar je gaat het strategische debat uit de weg."

Lovink verwijt Morozov dat hij niet de diepte ingaat, bijvoorbeeld door goed te analyseren wat met middelen zoals beschreven op DigiActive teweeg gebracht is aan sociale acties. En wat Lovink wel beschrijft in Networks Without a Cause dat hij begin 2012 zal uitbrengen. "Jouw boek is beperkt."

Morozov: "Het gaat om meer dan het activisme. Dat verhaal is al 25 keer verteld. Mijn bijdrage is aan te tonen dat de complexiteit van het al dan niet benutten van internet om repressieve regimes te bestrijden veel groter is dan verondersteld." Om vervolgens te bekennen: "Ik had geen ambitie om een alomvattende theorie neer te leggen."

De kemphanen vonden elkaar wel redelijk in de bestrijding van wat Morozov de 'hypocrisie van het Amerikaanse bedrijfsleven zoals Facebook' noemt, dat goed verdient aan de acties. Het sluit volgens hem aan bij de hypocrisie van Washington dat wel wijd verkondigt dat internet vrij moet zijn maar ondertussen via de FBI, NSA en bedrijven zoals Amazon publicaties van Wikileaks dwarsboomde.

Ook waren Lovink en Morozov het erover eens dat er meer diepgaand onderzoek moet komen daar actievoeren, sociale bewegingen en de manier van internet gebruik wordt gemaakt. Volgens Morozov heeft hij zulk onderzoek willen vrijwaren van 'utopische en ideologische theoretiseerders'.

Lovink kent met Morozov het dilemma: aan de ene kant biedt het net tal van al dan niet sociale middelen voor mobilisatie, maar tegelijkertijd kunnen staten en organisaties waartegen ze ageren er net zo hard, en wellicht nog harder gebruik van maken. "De mislukte revolutie in Iran toont aan hoe moeilijk het ligt."

Lovink ziet een mogelijke oplossing in het gebruik van 'social media logic', middelen die beschikbaar zijn, in plaats van platforms als Facebook en Twitter waarop iedereen, dus ook de repressie, kan meekijken. Hij spreekt in dit geval zelfs van 'mediamonopolies' die geen goed doen.

Global Voices en Brecht

In de afrondende discussie getuigde Ivan Sigal, directeur van Global Voices Online in het voetspoor van Lovink van de grote kracht van internet en sociale media: "De Verenigde Staten, maar ook Europa hebben de Arabische Lente niet zien aankomen. Ze hadden geen benul en geen analyse van de sociale media voorhanden. Maar al jaren waren ontwikkelingen in die richting waarneembaar op blogs en Facebook. Uit Wikileaks is gebleken dat diplomaten dat hebben opgemerkt maar het is door hun regeringen niet opgepakt."

Ook Niels ten Oever van Free Press Unlimited vind dat Mozorov de sociale mediawerking van internet onderschat en te eenzijdige bekritiseerde. Revoluties hebben in alle tijden eigen media gekend: "Tijdens de Franse Revolutie de pamfletten, Solidarnosc in Polen gebruikte stencilmachine en In Arabië en andere gebieden nu sociale media."

Om nog even Brecht te citeren die in 1932 fantaseerde over de radio als medium om luisteraars te organiseren en mobiliseren. De tekst van Brecht is in het kader van internet dat 40 jaar later ontstond natuurlijk reuze interessant:

"...radio is one-sided when it should be two-. It is purely an apparatus for distribution, for mere sharing out. So here is a positive suggestion: change this apparatus over from distribution to communication. The radio would be the finest possible communication apparatus in public life, a vast network of pipes. That is to say, it would be if it knew how to receive as well as to transmit, how to let the listener speak as well as hear, how to bring him into a relationship instead of isolating him.

On this principle the radio should step out of the supply business and organize its listeners as suppliers. Any attempt by the radio to give a truly public character to public occasions is a step in the right direction."

Je zag Morozov denken: "Feind hört mit..."