AEL veroordeeld, Nekschot vrijuit; hoe gekwetst kun je zijn?

In 2003 was het Meldpunt inzet van een felle discussie toen de toenmalige chef het antisemitisme in Marokkaanse kring als 'vieze modderpoel' beschreef. De grenzen van vrije meningsuiting vormen een niet aflatend discussieonderwerp, zeker in het zeggen-wat-je-denkt tijdsgewricht en het 'wankel evenwicht' van de joodse geschiedenis in Nederland en de latere immigratie van moslims.

De AEL uitte in een cartoon de opvatting dat de Holocaust geen 6 miljoen moorden betrof, met als tekst van twee mannen: "Ik denk niet dat het Joden zijn....Tja, we moeten toch tot 6 miljoen komen." In april ging de Arabisch Europese Liga (AEL) voor de rechtbank in Utrecht vrijuit ondanks dat de rechter de 'Auswitchcartoon' behalve 'wansmakelijk' en 'bijzonder kwetsend' vond. De vrijheid van meningsuiting prevaleerde echter.

Het gerechtshof in Arnhem ziet dat anders, want de vindt de cartoon ook 'onnodig grievend'. AEL-voorzitter Abdoulmouthalib Bouzerda en de tekenaar gaan vrijuit maar de AEL krijgt een boete van 2.500 euro, waarvan 1.500 voorwaardelijk. De rechter noemde de bespotte Holocaust "...een diepzwarte bladzijde in de geschiedenis van het mensdom...De suggestie dat deze, nota bene door de slachtoffers, op slinkse wijze zou worden verzonnen of overdreven, is buitengewoon krenkend voor de slachtoffers en hun nabestaanden, in deze zaak de Joden."

Spijt MDI-medewerker, Nekschot bang

Nu lijkt het op zich al discriminatie dat de AEL is veroordeeld en Nekschot vrijuit gaat. Echter, ook de AEL kon vervolging voorkomen, op dezelfde wijze als Nekschot. Het OM schreef aan de AEL: "Nu u op de hoogte bent van de strafbaarheid van de tweede cartoon, rekenen wij erop dat u mee wilt werken aan de verwijdering van deze cartoon van uw website. De tegen u ingediende aangifte zal voorwaardelijk geseponeerd worden als u de betreffende cartoon binnen 14 dagen na ontvangst van deze brief verwijdert van alle door de AEL beheerde websites die gericht zijn op het Nederlandse publiek en er zorg voor draagt dat de cartoon niet opnieuw op een website van de AEL verschijnt. Als aan deze voorwaarde blijvend is voldaan zal de tegen U ingediende aangifte voorwaardelijk geseponeerd worden met een proeftijd van twee jaar."

De AEL haalde de cartoon wel weg maar zette die weer terug. De voorzitter van de AEL zei in zijn verhoor op 14 september 2009 met zoveel woorden over de reden van herplaatsing: "Laat de rechter hier een uitspraak over doen en daarom hebben we het dus er weer op gezet en eigenlijk ook uitgelokt dat het een rechtszaak zou worden, een strafproces."

Om tot een oordeel over al dan niet 'beledigend' op grond van artikel 137e van het Wetboek van Strafrecht te komen heeft de Hoge Raad in een arrest in 2003 een schema of 'driestappenmodel' opgesteld:

1. beoordelen of de betreffende uitlating op zich genomen beledigend is over een groep mensen;

2. beoordelen of, beschouwd in haar context, de uitlating van betekenis is voor een maatschappelijk debat, waardoor het beledigende karakter kan wegvallen;

3. beoordelen of de uitlating niet onnodig grievend is, in welk geval de uitlating alsnog als 'beledigend' kan worden aangemerkt.

Het antwoord op twee lijkt van toepassing. Immers, de AEL had naar eigen zeggen het volgende motief met de cartoon: Het primaire doel van de actie was niet om Joden te beledigen en/of de Holocaust te ontkennen, maar om in het publieke debat aandacht te vragen voor de volgens de AEL 'dubbele moraal' in de beoordeling van beledigende uitingen tegen moslims en beledigende uitingen door moslims.

Dat is ook geplaatst in een 'disclaimer' maar volgens het hof kregen de bezoekers van de site die niet zonder meer onder ogen. Het Hof meent dat als dat al het doel was de uiting toch zondermeer beledigend is: "Dat doel had ook op vele andere wijzen kunnen worden bereikt. Daarmee is de uiting onnodig grievend te achten."

Nekschot heeft het oordeel van de rechtbank niet durven laten prevaleren, zo blijkt uit het bericht over het sepot warin vier redenen worden genoemd:
1. de man heeft na zijn aanhouding een dag en een nacht in voorlopige hechtenis gezeten;
2. de cartoons en teksten die het OM als strafbaar aanmerkt staan niet meer online
3. sinds de aangifte is er een aanzienlijk tijdsverloop geweest;
4. en er zijn sinds 2005 geen klachten of aangiften over de website meer binnengekomen bij het OM.

Nekschot werd in mei 2008 met nogal wat machtsvertoon gearresteerd en vastgezet, wat tot veel kritiek leidde. Hij was zelf letterlijk 'als de dood' dat zijn identiteit bekend zou worden met een rechtszaak met daarop de kans door fanatieke leden van de door hem beledigde groep aan het mes geregen te worden. Dat is voorkomen.

Zowel Nekschot als het OM hadden belang bij het seponeren. Het OM kan blijven roepen: "dat de cartoons en de teksten strafbaar zijn" en voorkomt internationale hoon, zie ook het Engelstalig persbericht.

De aangifte komt voort uit een klacht van de Nederlandse moslimfundamentalist Abdul Jabbar van de Ven, samen met het MDI. Tijdens het gerechtelijk vooronderzoek is gebleken dat de aangifte tegen Nekschot tot interne strubbelingen heeft geleid bij het Meldpunt Discriminatie Internet, zo schrijft de Volkskrant. Een lid van MDI heeft bij de rechter-commissaris verklaard dat hij spijt heeft van de aangifte en ook om die reden is opgestapt.

Sille Jansen, cheffin van het MDI ontkent: "Medewerkers en ex-medewerkers van het Meldpunt vertellen me dat het niet waar is. Maar ik heb het niet direct kunnen nagaan."

Max Vermeij, werkzaam bij Sjöcrona van Stigt in Den Haag, heeft de ontboezeming van de MDI-medewerker opgetekend met de rechter-commissaris in verhoren die hij hield ter voorbereiding van de zaak

Vermeij vindt het jammer dat de zaak niet voorkomt. Is Nekschot een lafaard dat hij in anonimiteit wil beledigen: "Nee, hij wil zijn werk blijven doen in anonimiteit en dat is begrijpelijk als ziet wat er is gebeurd met een cartoonist als Kurt Westergaard. Hij heeft dus voor deze weg gekozen in overeenstemming met het OM. Het belang van mijn cliënt gaat uiteraard voor."

Vermeij had graag een oordeel van de rechter gehad. Hij vindt de zaak gelijk aan die van de AEL: "Het gaat beide om cartoons. Ik vind dat de vrijheid van meningsuiting moet prevaleren en dat ook de AEL vrijuit had moeten gaan bij het hof in Arnhem. Het is lovenswaardig dat de AEL is doorgegaan en de zaak heeft laten voorkomen."

Selectieve verontwaardiging

Op woensdag 1 september 2010 schreef MDI-cheffin Sille Jansen onder de kop 'Beledigen is niet altijd even erg' op de opiniepagina's van de Volkskrant:

"De Arabisch-Europese Liga (AEL) werd vorige week veroordeeld door het gerechtshof in Arnhem voor het plaatsen van een cartoon die beledigend is voor Joden. Het Hof oordeelde dat de cartoon niet viel onder de vrijheid van meningsuiting. Dit is geen merkwaardige uitspraak, zij is in lijn met de huidige wetgeving en jurisprudentie op het gebied van vrijheid van meningsuiting in Nederland. Wat echter wel wonderlijk is, is dat deze ‘inperking’ van de vrijheid van meningsuiting onweersproken bleef. Waar in andere gevallen, zoals in de zaak tegen cartoonist Gregorius Nekschot de zelfbenoemde strijders voor de vrijheid van meningsuiting op de barricades staan, gaf bij de veroordeling van de AEL niemand een kik.

Nu is er een aantal verschillen tussen de AEL-zaak en de Nekschotzaak. Zo werd in de AEL zaak niet de cartoonist aangeklaagd maar de organisatie die de cartoon plaatste. Ook werd Nekschot met buitenproportionele middelen gearresteerd, een gedeelte van het protest was – mijns inziens terecht – hiertegen gericht.
Maar er was nog een verschil. In het geval van Nekschot gaat het om een autochtone cartoonist die tekeningen maakt die strafbaar zijn omdat zij beledigend zijn voor onder anderen moslims. Bij de veroordeling van de AEL gaat het om een Arabische organisatie die Joden beledigt.

Het recht behandelt de vrijheid van meningsuiting voor Nekschot en de AEL gelijk, zoals het hoort. De strijders voor de absolute vrijheid van meningsuiting doen dat niet. Voor hen is de vrijheid van Nekschot beschermingswaardiger dan die van de AEL. Dit doet twijfelen aan de motieven die aan deze strijd voor de absolute vrijheid ten grondslag liggen.

Daarnaast roept het verschil in maatschappelijke reactie vragen op over wiens vrijheid men beschermt en op basis waarvan. Immers: als het om de absolute vrijheid te doen is, zou de vrijheid van Arabieren om Joden te beledigen net zo belangrijk moeten zijn als de vrijheid van Nekschot om moslims te beledigen. Niets lijkt minder waar nu in het geval van de veroordeling van de AEL apathie regeert.

Beide groepen zijn even beschermingswaardig. Misbruik van de vrijheid van meningsuiting om een bevolkingsgroep in diskrediet te brengen, moet volgens wet en jurisprudentie worden bestreden, of het nu om de Joden of om de moslims gaat."

Bij dit stuk op internet kwamen al ruim 130 reacties binnen. In een ingezonden reactie in de Volkskrant van 4 september 2010 kritiseerde Cees Groot de mening van Jansen:

"De Nekschot-prent heeft een strekking die als anti-islam of als anti-religieus kan worden opgevat. Dat is hier heel gewoon: christenen worden al sinds jaar en dag beledigd door tal van tekenaars. Daar is niets mis mee. De AEL-cartoon daarentegen verwijst naar de holocaust en daarin speelde religie helemaal geen rol. Joden werden door de nazi’s niet om hun geloof vervolgd, maar vanwege hun al dan niet vermeende ‘ras’. De AEL-cartoon heeft vooral een anti-joodse of een antisemitische strekking."

Kortom, kwetsen vanwege ras is volgens Groot van ernstiger aard dan om religie. Religie is een opvatting en daar kies je voor, ras is bepaald door geboorte en onontkoombaar. Bovendien vond recent massamoord plaats waar Nederlandse burgers tot op de dag van vandaag onder lijden, soms nog heftig, en de AEL trekt het aantal moorden in twijfel.

Publicist Carel Brendel schreef vervolgens op 6 september 2010 in de Volkskrant (en deels op zijn site) dat Jansen feiten over het hoofd ziet: "Met haar waakhonden speurt ze de diepste krochten van internet af naar beledigende teksten. De gesubsidieerde internetpolitie MDI slaagt erin door iedereen al lang vergeten reaguursels op door niemand bezochte websites op te sporen. Maar uitgerekend bij het schrijven van haar betoog over de ‘zelfbenoemde strijders voor de vrijheid van meningsuiting’ verzuimt ze de bewuste websites te bezoeken."

De pleidooien vóór de vrijheid van meningsuiting voor de AEL:

Sylvain Ephimenco in Trouw

Elsevier (pleidooi Gerry van der List niet meer online)

Lucaswashier

GeenStijl

De Jaap (die 'wacht op Kamervragen van Wilders')

S(t)ille Jansen

De meeste stukken dateren van vóór de jongste veroordeling van de AEL. Bovendien uitten de opinieleiders van de traditionele media geen protesten, anders dan in de 'zaak-Nekschot'. Jansen heeft ongelijk met haar bewering dat er 'niemand een kik' gaf. Wel is er een verschil in aandacht voor de zaak-Nekschot en de zaak-AEL, al is de door Jansen opgeworpen (retorische) vraag dat Nederland antisemitisme erger vindt dan moslims beledigen niet zomaar bevestigend te beantwoorden uit het turven van de verontwaardigde reacties.

Sille Jansen is nog even om commentaar gevraagd naar aanleiding van het seponeren van de zaak-Nekschot. Ze is kortaf: "Wij leggen ons neer bij het besluit van het Openbaar Ministerie."

Maar een paar weken terug vond u het nog onjuist dat er zo veel verzet was tegen de aanpak van Nekschot terwijl er nauwelijks protesten waren tegen de veroordeling van de AEL?

Sille Jansen: "Ik laat het hierbij."

Uw Meldpunt wordt betaald door het ministerie van Justitie, is dat de reden?

"Door het ministerie van Justitie en het ministerie van Integratie."

Maar laten lopen?

De netkwestie die Jansen opwierp is wel relevant, ook al is ze kennelijk zo geschrokken van de reacties dat ze nu zwijgt: is in Nederland de afkeer van antisemitisme en/of de daders in deze werkelijk groter dan de afkeer van moslimhaat door een autochtoon? En zo ja, zijn daar gronden voor?

Waar gaat het over?

Steeds weer speelt de kwestie of de vrijheid van uitingen, die vooral met internet is opgerekt in de breedte en (dus) intensiteit, absoluut moet zijn. De vraag is onder andere of een kwetsende persoon of organisatie niet in de eerste plaats zichzelf desavoueert, en de eigen reputatie bezoedelt in plaats van die van zijn object. Ofwel, is de weerbaarheid die je vroeger op straat hanteerde vooral in het internettijdperk afdoende: "Wat je zegt ben je zelf..."?

Of dragen de smaad en het kwetsen bij aan het scheppen van een klimaat van ophitsing en uiteindelijk ook geweld gericht tegen de eerder 'slechts' beledigde groep of persoon, en moet je de wortel van dat mogelijke kwaad juist uitroeien?

Het tijdsgewricht is bepalend, soms op heel korte termijn en allerhande verhoudingen. De juridische bepaling van de grenzen aan de vrijheid van meningsuiting is een precaire zaak, die niet los staat van politieke verantwoordelijkheid en klimaat.

Want wat moet je met een duiding als 'onnodig grievend' en 'onnodig kwetsend'. Wie bepaalt of het nodig is. De terminologie past net zo goed bij onze tijd als 'zinloos geweld'. Net zo eenvoudig is te verdedigen dat alle geweld zinnig heeft als dat alle geweld zinloos is. Nog niet zo lang geleden vonden we het goed dat Hugo Brandt Corstius in Vrij Nederland minister Ruding voor Eichmann uitmaakte en hij Wouter Buikhuisen vrijwel letterlijk afmaakte. Recent bood VN een soort van excuus met een artikel. Tolerantiegrenzen liepen toen meer tussen wat links en rechts mocht, ze verschuiven voortdurend.

En dan nog de dieper liggende vraag of het internet en de daarmee afgedwongen vrijheid om kwetsend te uiten de beschaving verandert en/of aantast? En is het internet dan slechts een symptoom van veranderende omgangsvormen en waarden of er de oorzaak van?

Wat vinden onze experts van de veroordeling van de AEL, het vrijuit gaan van Nekschot en de suggestie die Sille Jansen opwerpt?