Dat blijkt uit een Oordeel Raad voor de Journalistiek van 16 december. In het geding zijn de artikelen:

•  Directeur Nederlands Fotomuseum op non-actief gesteld van 26 juni 2025 van Michiel Kruijt
• en vooral Birgit Donker moest het Nederlands Fotomuseum ‘van de ondergang redden’. Nu staat ze op non-actief, van 1 juli 2025, eveneens van Michiel Kruijt.

Donkers leiderschap werd beschreven in de termen “'giftige werkomgeving…angstcultuur…onveilige werksfeer…schrikbewind…toxisch management…narcistisch”.

Anonimiteit faciliteert lafheid

Het leunen op anonieme bronnen gebeurt veelal te eenvoudig in Nederland. Als bronnen ontslag en/of rechtszaken kunnen verwachten is dat noodzakelijk. Echter, we leven in een vrij land, dus anonimiteit is veelal een gevolg van lafheid. Wie kritiek uit, wordt bovendien niet zomaar ontslagen.

Daarmee hangt een tweede bezwaar samen: zodra mensen de toezegging hebben dat ze anoniem kunnen beschuldigen, gebruiken ze veel gemakkelijker krachtige termen. Immers, repercussies zijn er niet. Alle consequenties zijn voor de beschuldigde. (Aan de andere kant: macht corrumpeert nagenoeg altijd, of het nu om een baas of bazin gaat. Dat moet je veelal zonder anonieme bronnen kunnen blootleggen.)

Ten derde is er afstand, wat met de zogenaamde toetsenbordridders veelal speelt met harde aantijgingen op X. In het gezicht moet de bedreiger of beschuldiger rekening houden met de directe reactie van degene die het treft. Zoals recent in het geval van de man die ex-minister Hugo de Jong bedreigde, blijkt ook afstand een factor te zijn. Als het gaat om anonieme bronnen voor een artikel zitten er journalisten tussen, nog makkelijker.

Hoofdredactie Volkskrant volhardt grotendeels

Michiel Kruijt hield met dit alles geen of onvoldoende rekening, gemakzucht prevaleerde. Het was fout, zie onder het oordeel van de RvdJ, samengevat: “De berichtgeving ten aanzien van die diskwalificaties is niet-controleerbaar en tendentieus.”

De hoofdredactie van de Volkskrant, in deze vertegenwoordigd door Anniek Kranenberg, adjunct-hoofdredacteur, heeft bepaald moeite met ongelijk bekennen. Eerst in de Volkskrant van 19 december 2025 (papier, online niet terug te vinden!):

“De hoofdredactie onderschrijft dat de verantwoording uitgebreider had gemoeten…”

Echter, vervolgd met

“…en voegt daarom op dit punt graag het volgende toe: deze bronnen willen niet alleen anoniem blijven omdat zij vrezen voor hun carrière, maar ook voor een zogeheten 'klokkenluidersstigma' (angst voor sociale uitsluiting, omdat iemand die zijn mond opendoet wordt gezien als 'verklikker'). Het wereldje van fotomusea in Nederland is klein; iedereen kent elkaar. Het beschrijven van bepaalde kenmerken van een bron of situaties die een bron heeft meegemaakt, kan leiden tot identificatie van die bronnen. De hoofdredactie kent hun namen en heeft destijds bij elke bron afgewogen of anonimiteit gerechtvaardigd is.”

De RvdJ oordeelt:

“Het gebruik van anonieme bronnen wordt in de publicaties slechts summier verantwoord. Over de bronnen wordt slechts vermeld dat zij anoniem ‘wilden blijven omdat ze negatieve gevolgen vrezen voor hun loopbaan’.

Niet blijkt op welke wijze de Volkskrant heeft getoetst of die wens ook terecht was en of de wens was gestoeld op reële vrees voor ernstige repercussies. Dit klemt temeer waar, zoals Kruijt ter zitting heeft bevestigd, ook anonieme bronnen zijn geraadpleegd die niet (meer) werkzaam waren in het museum.

Naarmate de afstand tot de betreffende werksfeer groter is en minder aannemelijk is dat betrokkenen redelijkerwijze konden vrezen voor loopbaanschade geldt een zwaardere eis voor het gebruik en verantwoording van anonieme bronnen…

Daarbij neemt de Raad in aanmerking dat bij het citeren van de anonieme bronnen onvoldoende wordt toegelicht en geconcretiseerd waarop de zware beschuldigingen zijn gebaseerd.

Ook het ‘steunbewijs’ vertoont hiaten. Weliswaar worden ook met naam genoemde bronnen opgevoerd die het verhaal van de anonieme bronnen geheel of gedeeltelijk bevestigen, maar geen inzicht wordt gegeven in de aard en inhoud van de schriftelijke stukken die volgens de journalist steun opleveren voor de beschuldigingen.

Voor zover de beschuldigingen worden bevestigd door andere personen die ‘dicht bij het museum staan’ geldt dat de achtergrond van deze bronnen niet duidelijk naar voren komt in de artikelen. Personen die in conflict met klaagster verkeren kunnen niet onverkort dienen als onafhankelijke en objectieve bronnen…

Als een journalist terecht zijn bronnen beschermt en deze vertrouwelijk behandelt, dient hij in zijn berichtgeving voldoende inzicht te geven in het beschikbare bronnenmateriaal. Dat is hier niet gebeurd. Dit maakt het voor klaagster ook moeilijk zich te verweren.”

Voor het overige zijn de klachten van Donker ongegrond, oordeelt de RvdJ. De Volkskrant verrichtte 'gedegen onderzoek' , paste 'voldoende wederhoor' toe en er is geen sprake van eenzijdige berichtgeving. “Daarom kan niet worden gezegd dat het belang dat met de publicatie werd gediend niet goed is afgewogen tegen het belang van klaagster dat door de publicatie is geschaad.”

*) Beeld: Foto Volkskrant van Michiel Kruijt en foto LinkedIn Birgit Donker door ChatGPT laten bewerken tot tekeningen en samengevoegd.