Maxim Februari schrijft in de column voor NRC deze week snerend over de domheid van Nederlandse media bij de verkiezing van GL-PvdA kandidaat voor de Tweede Kamer Barbara Kathmann met voorkeursstemmen. Ze zou die stemmen te danken hebben aan de lobby Stem op een Vrouw. Niet waar, zegt Februari, de lobby Nerdvote voor IT-deskundigheid in de Tweede Kamer, hielp haar meer. Een dag na de column al verscheen in de Volkskrant een 'rechtzetting' via een interview met Kathmann.

Nederland is goeddeels blind, lam en kreupel waar het gaat om politieke invloed van technologie, zoals frequenties. De staat met haar overheidstaken wordt volgens Februari zoetjesaan overgenomen door het bedrijfsleven, en vooral door Big Tech. “Ter rechterzijde van het politieke spectrum ziet men het pesten van migranten als levensbestemming, ter linkerzijde is men druk met het tellen van vrouwen”.

Februari schrijft over de 2 GHz-radiofrequentie, ook wel S-band spectrum genoemd, in Europa. Echter zonder zich daarin goed te hebben verdiept. Als je politici beschuldigt van domheid en desinteresse aangaande technologie, kun je wellicht pogen om dat zelf beter te doen. Overigens heeft de Nederlandse rechter bepaald dat columnisten de waarheid niet hoeven te verkondigen, wat feiten betreft zijn ze minder betrouwbaar dan AI.

Smartphones via de satelliet

Deze frequentie is geschikt voor eenvoudige satellietcommunicatie met gewone telefoons, laptops en apparatuur (Internet of Things), mobile satellite services (MSS) genoemd. De frequentie wordt nu nog weinig voor satellietdiensten gebruikt, maar dat kan snel veranderen. Telefoons hebben straks de benodigde antenne en kunnen dan, vooral in gebieden met te weinig 5G-dekking, van de satelliet gebruik gaan maken.

In 2009 kregen de bedrijven Inmarsat en Solaris de Europese 2 GHz-frequenties in handen voor de satellieten, voor een periode van 18 jaar: 2x30 MHz spectrum in de 5G NTN band. Dat loopt dus af in 2027. Inmiddels is Inmarsat verkocht in 2021 aan Viasat (eigendom van Blackrock e.a.) en Solaris aan Echostar. Beide Europese licentiehouders kwamen dus in Amerikaanse handen.

Op 6 november 2025 kocht SpaceX van Elon Musk voor 2,6 miljard dollar aan spectrumlicenties van EchoStar, bovenop de licenties ter waarde van 17 miljard dollar eerder dit jaar. SpaceX levert breedband satellietdiensten via Starlink van diezelfde Musk. Net een dag eerder, op 5 november 2025, schreef Michael Persson in de Volkskrant:

“Straks, zo is de vrees, beheerst Musk ook dit nieuwe kanaal. Dat is niet alleen commercieel en economisch een gemiste kans voor Europa, maar ook militair-strategisch. Straks kan hij, zoals hij even met Oekraïense Starlink-apparaten deed, de telefoons uitzetten wanneer het hem uitkomt.”

Dat is het euvel waar Maxim Februari op aansluit en hij prijst Kathmann voor het stellen van Kamervragen over Starlink en Echostar. Die vragen staan hier, en minister Vincent Karremans van Economische Zaken deelde de Kamer mee dat hij meer tijd nodig heeft dan gebruikelijk voor de antwoorden. De kern van de juiste vragen van Kathmann: betekent Elon Musk aan de knoppen van de beschikbaarheid van de verbindingen een ongewenste maatschappelijke en eventueel militaire afhankelijkheid?

Volgens telecomexpert Hendrik Rood is die zorg wat voorbarig: “Echostar frequenties die zijn gekocht, betreft frequentierechten in Noord-Amerika. Wat Echostar aan rechten had was een beperkt stukje in het mobiele domein (5G).”

Nader onderzoek wijst uit dat dit juist is. De deal van SpaceX in september 2025 van 17 miljard dollar en de aanvullende aankoop in november behelzen het AWS-3 en AWS-4 plus  H-block-spectrum van EchoStar, inclusief gecombineerde uplink- en downlink-frequenties van 50 MHz. Deze spectrumlicenties vallen onder de jurisdictie van de Amerikaanse Federal Communications Commission (FCC) en gelden specifiek voor de Verenigde Staten. 

Er is geen indicatie van Europese rechten als onderdeel van deze transactie van Musk, ofschoon dat volgens de Britse frequentiespecialist Richard Haas niet helemaal uit te sluiten is. Echter die Europese licenties zijn nog maar twee jaar geldig en kunnen dan in principe aan andere partijen worden gegeven. Hij schetst een ingewikkeld speelveld.

Naar verwachting komen er overeenkomsten met huidige mobielaanbieders ‘op aarde’ voor gecombineerde diensten. In de VS wil Starlink die afsluiten met AT&T en Verizon. Zo’n overeenkomst kwam er al tussen T-Mobile in de VS en Starlinkl. Afgelopen week sloten Starlink en Vodafone een overeenkomst om heel Afrika samen van breedband te voorzien. Dat is een majeur feit, want in Afrika zijn immers grote gebieden zonder dekking.

Juist deze overeenkomsten doen enerzijds de macht van Elon Musk in telecommunicatie toenemen, maar ze verminderen ook het risico dat hij eenzijdig macht verkrijgt over onze communicatie. Bovendien, waar Maxim Februari zo stellig beweert dat Musk overheidsterrein verovert, is het ook goed om het volgende te bedenken. 

De belangrijke frequenties voor mobiele communicatie en de vaste verbindingen in Nederland en een groot deel van Europa zijn al in Amerikaanse handen: zowel KPN (Blackrock e.a.) als Vodafone (Liberty, Vodafone) als Odido (Apex, Warburg) zijn voor de meerderheid in handen van Amerikaanse en Britse (investerings)bedrijven. Net als de belangrijkste diensten die ons erover bereiken.

Recent is een rapport van PolicyTracker uitgebracht over de toekomst van Nederlandse frequenties, met de verwachting dat satellietcommunicatie niet snel groeit. De vaste en mobiele verbindingen zijn hier goed en Nederland telt nauwelijks gebieden zonder bereik gezien de bevolkingsdichtheid. Nederland neemt dus nauwelijks diensten af van Starlink van Musk, ofschoon het bedrijf de prijs van een maandabonnement halveert tot 50 euro.

Kaarten nog open in Europa

Juist Europa heeft nog zeggenschap over de frequenties van Elon Musk, en specialisten die Brussel adviseren kennen het krachtenveld. Nederland is, mede dankzij TNO, goed thuis in de vereisten voor deze opkomende markt.

De Europese Commissie heeft advies laten uitbrengen voor het te volgen traject met de verlenging van licenties in 2027. Daarvan is enkel de samenvatting beschikbaar. Het advies is van Detecon, onderdeel van Deutsche Telekom/T-Mobile. Dat werkt samen met Starlink maar ook met Viasat, en is dus niet onafhankelijk. Maar het advies is helder. Het stelt: “De EU staat voor ongekende uitdagingen met betrekking tot de manier waarop de herverdeling moet worden aangepakt wanneer de huidige vergunningen in mei 2027 aflopen.”

In 2016 begonnen Echostar en Viasat met aanbod van Europese diensten op 2MhZ frequentieband, enkele maanden na de deadline voor verplicht gebruik van de frequenties in hun licentie. Viasat biedt sedertdien verbindingen voor vliegtuigen, Echostar voor bedrijven en burgers die via de satelliet willen internetten en bellen of apparaten verbinden. De EU-lidstaten moesten daarvoor nationaal toestemming geven en in zes landen leidde dit tot rechtszaken.

Behalve Starlink ook China

Maxim Februari wijst op een alarmerend opiniestuk van het Britse Lagerhuislid Tom Tugendhat in Washington Post. Hij werkt voor Hudson Institute, en het stuk is hier openbaar. Tugendhat meent over het spectrum dat Musk heeft gekocht “...de richting is duidelijk: voor het eerst zal een particulier bedrijf wereldwijde communicatiediensten kunnen leveren die nationale netwerken, overheidstoezicht en geografische grenzen omzeilen…De traditionele monopolies van de staat op het gebied van informatiecontrole en monetair beleid brokkelen tegelijkertijd af.”

Maxim Februari stemt zomaar in. Het is echter niet waar, telecom is al tientallen jaren geleden geprivatiseerd. Ook is de bewering van Tugendhat onjuist dat Musk niet onderworpen is aan regulering, dus ook de bewering van Februari dat hij juist nu vrijelijk de staten gaat overheersen. Bedrijven maken de dienst al lang uit, met regels om ze te begrenzen. Dat wordt moeilijker en handhaving laat vaak te wensen over.

De aanbieders van MSS en hun diensten, dus ook Starlink, vallen onder de Europese wetten en regels voor frequentiegebruik en telecom en onder de AVG, DMA en DSA. Probleem is wel dat Musk diensten kan aan- en uitzetten als het hem behaagt, maar dat risico wordt flink verminderd gezien de samenwerking met bestaande mobiele aanbieders. bovendien kunnen KPN en Oidido concurrerende diensten bieden samen met Viasat als Vodafone ook in Europa met Vodafone samen smartphones gaat verbinden via de satelliet.

Dus het is cruciaal wat Europa met de licenties gaat doen in 2026. Detecon verwacht een grote groei van MSS, en ziet ook Chinese concurrentie opkomen, met de bedrijven Thousand Sails, Gou Wang en Honghu-3 die elk meer dan 10.000 satellieten willen lanceren. Het Europese Eutelsat OneWeb probeert uit te breiden. Orange en Airbus (Frankrijk) werken samen met Eutelsat. 

Er is een mogelijkheid dat één of beide licentiehouders hun 2x15 MHz-spectrum moeten verminderen om meer concurrenten in de band toe te laten. De vraag van Detecon is of het gebruik van de frequenties dan nog optimaal zal zijn, zoals beoogd door Europa. Dat Detecon meent dat de huidige licentiehouders Echostar (nu dus Starlink) en Viasat maar gewoon een verlenging moeten krijgen omdat dit economisch gezien gunstig is, is maar een advies.

Europa heeft dus juist met de vernieuwing van licenties in 2027 de mogelijkheid om regels aan te scherpen, of zelfs frequentie voor satellietcommunicatie opnieuw te gaan verdelen. Musk heeft nog geen macht over onze verbindingen.

Echter, probleem is wel dat het regime-Trump zich direct met lobby’s en indirect met dreigende economische tegenmaatregelen verzet tegen beperking van Amerikaanse macht door de Europese Unie. Met een beroep op het tegenhouden van Chinese concurrentie met satellieten.