In een openhartig dubbelinterview in de Volkskrant uitten de bazen van de twee Nederlandse inlichtingendiensten, Erik Akerboom (AIVD, vertrekkend) en Peter Reesink (MIVD, onderste foto) hun zorgen over tal van dreigingen. Het grotere plaatje over de échte dreiging blijft helaas onbenoemd.

Het interview toont goed zien dat het bepaald geen saaie tijden zijn voor de inlichtingenbazen. Ze waarschuwen voor oplevend extreemrechts en anti-institutioneel terrorisme, voor het nog altijd aanwezige jihadistisch terrorisme, voor Chinese hackoperaties en spionage. En uiteraard werd stilgestaan bij de dreiging die uitgaat van het oorlogszuchtige Rusland, waartegen Oekraïne 'ons gevecht' voert.

Dreigende verbonden

Toch liet het interview een onbevredigende leegte achter, in de vorm van het onbenoemd laten van de echte dreiging waartegen democratieën wereldwijd een gevecht voeren. Want hoe verschrikkelijk ontwrichtend en gevaarlijk terrorisme, spionage en oorlog ook zijn, geen van deze dreigingen zaagt op dit moment zo hard aan de stoelpoten van vrije democratieën als het verbond dat zich aftekent tussen autocratische wereldleiders en mondiale techreuzen.

Noem het een alliantie tussen Big Repression en Big Tech: Trump, Poetin en Xi vinden elkaar in hun afkeer van democratie, en in big tech een net machtsbeluste als handige vazallen. Microsoft, Apple, Meta, Facebook, Amazon en Google beheersen wereldwijde data-, communicatie- en informatiestromen.

Onder het presidentschap van Trump hebben deze bedrijven, onder dreiging van strafmaatregelen en in ruil voor deregulering, hun verantwoordelijkheid voor betrouwbare informatievoorziening en een veilig, democratisch digitaal klimaat volledig laten varen. Meta met Facebook en Instagram en X (voorheen Twitter) stopten met het factchecken van uitingen op hun platforms.

Trumps lange arm in Europa

X werd onder aanvoering van Elon Musk een vrijplaats voor desinformatie, racisme, antisemitisme en Trump-leugens. Google betaalde Trump tientallen miljoenen dollars als goedmakertje voor het opschorten van zijn YouTube-account na de Capitoolrellen. Meta, Google en Microsoft stoppen met het plaatsen van politieke reclames op hun platforms en schalen tegelijkertijd moderatie af.

Antidemocratische, pro-Trumpberichten en desinformatie hebben, kortom, op sociale media steeds meer vrij spel. Deze deregulering legt big tech geen windeieren: polarisatie is voor socialemediabedrijven een verdienmodel.

Met het enorme bereik van zijn gedereguleerde bigtechvazallen als wapen, steunt Trump extreemrechtse en antidemocratische partijen en politici wereldwijd, zoals de AfD in Duitsland, Reform UK in het Verenigd Koninkrijk, ex-president Bolsonaro in Brazilië, Viktor Orbán in Hongarije en Marine Le Pen in Frankrijk. China en Rusland kijken lachend toe hoe deze partijen knagen aan de Europese eenheid en democratie.

TikTok-gevaar

Chinese techreuzen gaan ondertussen nog een stap verder. TikTok hielp volgens het Roemeense hooggerechtshof de extreemrechtse, pro-Russische kandidaat aan verkiezingswinst door een aangepast algoritme dat door hem betaalde influencers en spookaccounts voorrang gaf. In Duitsland en Polen dirigeerde TikTok zijn gebruikers voorafgaand aan verkiezingen disproportioneel vaak richting extreemrechtse partijen.

In een internationaal onderzoek ontdekten onderzoekers  de Hogeschool van Amsterdam en Rathenau Instituut dat TikTok goed geld verdient aan het opdringen en verspreiden van extreemrechtse en nazistische berichten, door het opstrijken van een deel van de donaties die aan de achterliggende accounts worden gedaan. Dit gebeurde onder andere ook tijdens de extreemrechtse rellen op het Malieveld in september 2025.

Zo ontstaat er een antidemocratisch superblok van autocratische machten en socialemediabedrijven. Deze alliantie is geen toekomstige, potentiële dreiging voor onze democratie, maar een clear and present danger. Onder onze neuzen probeert deze alliantie democratieën af te breken door polarisatie en desinformatie niet alleen op hun beloop te laten, maar actief te bevorderen. Hun doel? Ongebreidelde politieke en economische macht die niet wordt uitgedaagd.

En misschien bleef deze dreiging in het interview met Akerboom en Reesink wel onbenoemd omdat die simpelweg de capaciteiten van inlichtingendiensten overstijgt. Deze dreiging laat zich dan ook moeilijk tappen, hacken of schaduwen.

Het is daarom aan democratische overheden, de civil society en individuele burgers om dit monsterverbond te bevechten door regulering, toezicht en overstappen naar Europese alternatieven.

*) Hugo Vijver is publicist en voormalig medewerker van AIVD en MIVD. Een versie van dit artikel verscheen eerder in de Volkskrant.

**) Beeld: 1985- Tweede Kamer en regering overleggen over inlichtingendienst BVD; CDA-leider Bert de Vries en PvdA-leider Joop den Uyl – Fotograaf Rob Bogaerts, Rob / Anefo (Nationaal Archief)