Arend-Jan Heerma van Voss was een egocentrische, patriarchale zak. Echtgenote Christien Brinkgreve, net als hij Bekende Intellectuele Nederlander, heeft daar zwaar onder geleden. Die sterk samengevatte indruk blijft achter na het lezen van interviews over Beladen Huis, zoals in Volkskrant Magazine en in Trouw en in Parool en in HP de Tijd.

Dit stimuleert vereenvoudigde beeldvorming. Daarnaast wordt de beeldvorming sterk beïnvloed door eigen ervaringen en opvattingen van lezers. Dat blijkt uit een drieluik-recensie in de Nederlandse Boekengids van oktober 2025 van drie vrouwen van verschillende generaties.

Was het zo kwalijk?

Caitlin Boonstra (1994) heeft een relatie met een vriendin. Dat bepaalt de invalshoek over Brinkgreve met deze speculatieve simplificatie: “In haar privésfeer onthult zij zich als een vrouw die verstrikt raakte in een web van wederzijdse - vaak genderstereotiepe - verwachtingenen rolpatronen, gevangen in het keurslijf van de goede moeder en echtgenoete. Begripvol, volledig toegewijd aan het gezin en boven alles empatisch.”

Boonstra bekritiseert vervolgens vooral de “empathiekloof”: vrouwen moeten meer empathie opbrengen voor hun mannen dan andersom. Ze twijfelt mede om die reden aan empathie omdat die veelal niet wederzijds is, geen uitwisseling. Boonstra's les: “Te veel empathie staat confrontatie in de weg, neem ik eruit mee. Je kunt jezelf daarin verliezen.”

Saskia Pieterse (1976), is schrijver en bijzonder hoogleraar literatuur en samenleving, merkt op dat de kritiek die Brinkgreve als feministisch wetenschapper schreef dat vrouwen de afgunst van hun echtgenoot vrezen op de vergrote bewegingsvrijheid die darmee mentaal wordt gegrensd. “Haar carriéreleven [sic] als hoogleraar is een directe concurrent voor zijn emotionele behoefte.”

Pieterse leest Brinkgreve dus over een “gespleten vrouw”, geëmancipeerd maar zich thuis voegend naar de nukken van manlief. en vreest dat dit ook bij jongere genetratie blijft spelen, wellicht nog meer verhuld dan bij de generatie van Brinkgreven die de leeftijd heeft van de moeder van Pieterse.

Barber van de Pol (1944), letterkundige en essayist en wel leeftijdgenoot van Brinkgreve, fileert Beladen Huis in scherpe bewoordingen. “Opzet lijkt de feiten voor zich te laten spreken, maar de emeritus leraar vrouwenstudies is gul met uitleg vanuit haar specifieke interesse.”

Geforceerd beschrijft ze haar verhaal als slachtoffer van het patriarchaat: “Een verslag wordt al snel pro domo wanneer je vol bent van jezelf.” En Brinkgreve biedt eenzijdige interpretaties en haar taal is doorspekt met jargon van haar expertise. Van de Pol oppert dat dit haar echtgenoot ook geïrriteerd kan hebben. Bovendien overdrijft Brinkgreve haar klaaglijke observaties: “Of ik haar nu geloof of niet: is dat per se kwalijk?”

Boeiend om deze verschillende perspectieven te lezen met het accent op beeldvorming. Ofschoon het wel een eenzijdige keuze van recensenten is binnen de bubbel van de Nederlandse Boekengids: allemaal vrouwen met literaire, wetenschappelijke en stedelijke achtergrond.

Vrouw, man en twee zonen

Beladen Huis viel in vruchtbare aarde, want werd eind maart 2025 het bestverkochte boek in Nederland, vooral door de meest lezende doelgroep van oudere vrouwen die zich herkennen in het beeld dat mannen als partner niet helemaal, of helemaal niet deugen. Het toonde aan dat, ondanks de fraaie voorstellingen, de tweede feministische golf vrouwen helemaal geen beloofde optimale vrijheid bracht. Met kinderen kwam ouderschap dat tijd en aandacht slurpt. En de te executeren schuldige is: de man, want diens loopbaan bleef voorop staan. Zoals die van Arend-Jan (overleden in 2022).

Niet zomaar een partner, maar een progressieve man, althans in het maatschappelijk discours: hoofdredacteur van HP(/De Tijd) en Vpro en voorloper in psychiatrische publicaties. Christien Brinkgreve viel voor hem, beiden gingen een tweede huwelijk in met een grote intellectuele aantrekkingskracht. En vanzelfsprekend zou haar weldra – na een proefschrift - beginnende maatschappelijke loopbaan bloeiend worden, gelijk aan die van hem. Te meer, gezien de benoeming als hoogleraar Vrouwenstudies.

Maar in feite volgde een rotleven, althans het was niet ideaal omdat A. (in eigen kring was hij bekend als AJ maar A-punt klinkt beter als verdachte van een misdrijf) geen mallemoer uitvoerde in het huishouden. Dat was nog tot daaraan toe misschien, maar hij kleineerde Christien ook. Althans, dat maakte ze op uit zijn opmerkingen, de rotste onthield ze het best.

Ofschoon ze daarop in Beladen Huis uitzonderingen noemt, maar die uitingen van bewondering van Arend-Jan waren – afgaand op haar herinnering – beduidend schaarser. Ze was, zegt ze in interviews waarvan er in haar bubbel een hele serie volgde, beducht om hem al te negatief af te schilderen. Schrijf dat boek dan niet, zou je zeggen. Maar het moest want de publicatiedrang (of – dwang) was zoveel sterker dan de zelfbeheersing om te zwijgen.

Er zijn vier kinderen betrokken, twee van het stel zelf, plus twee van Arend Jan uit een eerder huwelijk. In haar dankwoord noemt Brinkgreve zoon Thomas Heerma van Voss (1990) “voor zijn nauwgezette lezing van verschillende versies en zijn loyale steun na publicatie”.

Oudere broer Daan (1986) wordt niet genoemd, wat genoeg zegt over ‘loyale steun’. Ik vroeg hem te spreken, maar hij dankte er beleefd voor: “Ik heb niks te zeggen over dat boek. Dank voor de interesse.” Hij staat er niet te juichen bij de verschijning van Beladen Huis.

In een vraaggesprek zei Daan over zijn vader, op de vraag of hij wel eens een compliment kreeg voor zijn boeken: “Hm, nee. Maar ik weet dat hij trots is. Hij uit het alleen niet zo. Het is geen onwil, het is onvermogen. Ik ben te oud om te klagen over mijn vader. Hij vertedert me. En veel van wat ik hem vroeger verweet, wordt mij ook wel verweten. Ik ben ook niet van de schouderklopjes of de warme woorden.”

Beeld uit film 'Privéterrein' van Pieter Verhoeff uit 2014

Boksballen in een relatie

Christien koopt uit haar scheiding in 1974 (zes jaar huwelijk met een oudere architect, vaderfiguur) haar geliefde woning Noorderstraat in Amsterdam-Centrum, Arend Jan trekt in. Maar ze verkoopt het huis omdat het hem niet bevalt. Hij wil naar biotoop Amsterdam-Zuid. Ze verbaast zich achteraf over haar enerzijds zelfstandige werk en anderzijds:
 “weerloosheid tegen zijn ongenoegen. Het blijft me, opnieuw, verbazen…Ik heb me er nooit meer helemaal overheen kunnen zetten. Het bleef een kras in de relatie, maar ik hield de hoop dat het voor ons samen een goede beslissing was. En dat laatste ging voor.”

Harde botsingen, volgen: “Soms riep ik ten einde raad dat ik geen boksbal was op wie je alles kunt afreageren. Dat idee van een boksbal sprak hem wel aan…hij vond dat je dat in een huwelijk in zekere zin wel was. Ik had daar een ander idee over.”

Daarmee is het leidende motief van het hele boek verteld, dat in steeds andere variaties terugkeert, met aardige details, want ik vind Christien Brinkgreve goed schrijven. “Schrijven is machteloosheid opheffen.” En ook: “Humor hield ons vaak op de been, zijn gevoel voor absurditeit…de grappigste man. Dan voel ik weer hoe ik die kant van hem mis, en hoe onvervangbaar dat is.”

Die laatste strofe lijkt me doorslaggevend in een goede relatie: je neemt de ellende voor lief, omdat je zo geniet van het mooie. Dat doen ze samen, zeker op vakantie in Parijs of Verona, en in de Renault Laguna, “het verlengstuk van zijn lichaam”. (Seks komt helemaal niet ter sprake.)

Koele kikker beledigd

En de hand in eigen boezem: juist als het gezellig is in huis vertrekt Christien vaak naar haar werkkamer. “Waarom ben ik er eigenlijk niet vaker bij gaan zitten?” En als het maar even kan ‘vlucht’ ze naar hun vakantiehuis in Egmond om te schrijven. Ze zegt zichzelf met die afzijdigheid tekort gedaan te hebben. Maar wat denk je van je gezin dat dit ervaart? Vindt zichzelf bij nader inzien “een beetje koel zelfs”. Wat een zelfkennis.

Maar Christien zwelgt liever in slachtofferschap. Nog op zijn sterfbed zegt Arend Jan: “Maak jezelf toch niet groter dan je bent” Christien: “Een zin die feilloos haakt in een oude angst dat ik niet veel waard ben, en dat mijn pogingen iets voor te stellen eigenlijk niet waard zijn. En dat hij, met zijn scherpe blik, dat genadeloos ziet. Ik voelde me tot op het bot beledigd.”

Maar ook, tenminste paradoxaal: “Uit die mails blijkt dat hij inzicht had in wie ik was en veel meer van me hield dan ik soms besefte.”

De barre uitingen in de afdelingen spanning en ellende wordt gevoed door beider jeugd, weet Christien te verklaren. Haar aangeleerde onderdanigheid aan de ouders, en vooral moeilijke moeder. Zijn trauma over het verlies als 3-jarige van dan 7-jarig zusje Doki door een verkeersongeluk. Hij schreef er een boek over, maakt het obsessief door bij emotionele (en dus relationele) problemen steeds erop terug te vallen als oorzaak. Want heeft ook “verlatingsangst”.

Juist moedig?

Waarmee bovenal naar voren treedt dat familieverleden van grote invloed is op je eigen leven en je in een relatie ook met dat verleden van die ander een relatie krijgt. En hoe sterk dat is. Zonder dat je direct hoeft te vervallen in gezeur over “intergenerationele trauma’s”, een valkuil die Christien gelukkig vermijdt.

En als dat alles na verloop van tijd eigenlijk ondraaglijk is voor de relatie, moet je er dan geen einde aan breien? Of toch, mede voor de kinderen, er het beste van maken? Christien blijft bij Arend-Jan, Daan en Thomas. Ze lijkt dit zichzelf te verwijten, in elk geval er verbaasd over te zijn. Je kunt ook blij zijn dat, ondanks alles, je niet koos voor opbreken. We zijn feilbaar, zeker in relaties. Weglopen is makkelijker en lost het, na al die jaren samen, wat op? Christien had niet enkel de moed om te blijven, maar daar wellicht onbewust ook goede redenen voor: zijn humor, creativiteit en (moeilijk te uiten) liefde wogen zwaarder dan zijn slechte kanten.

Mooiste zin uit het boek, het meest leerzaam voor mij: “Veerkracht is een redding, en tegelijk een valkuil…” Tsja, je veert mee met de moeilijkheden, hoeveel mensen moeten dat niet doen met ziektes, handicaps, verslaafde kinderen, dreiging, geweld, contactverlies met (klein)kinderen door wraakzuchtige moeders? Veerkracht is dan de poort naar geluk, ofschoon behangen met doornen.