Op 23 juli 2025 lanceerde de regering-Trump haar ‘America’s AI Action Plan – Winning the Race’, gericht op drie pijlers: wetenschappelijke innovatie, infrastructuur en internationaal (veiligheids)beleid.

Big Oil en Big Tech

Pijler II omvat investering van miljarden in datacentra en de daarvoor benodigde kolen- en gasindustrie als dragers van de energie-infrastructuur. Dit is geen verrassing meer na Trump’s “we will drill, baby, drill” en de exit uit het Klimaatakkoord van Parijs. Ook in Silicon Valley zijn de maskers afgevallen. Voorheen kochten de techbedrijven de ecologische schade af via koolstofcertificaten en investeringen in groene energie. Nu stapt Big Tech voor zijn AI-race ongegeneerd in een monsterverbond met Big Oil.

Eric Schmidt, voormalig bestuursvoorzitter van Google en investeerder in AI-technologie, voorspelt dat het aandeel van AI in het totale energieverbruik 3 procent naar 99 procent zal stijgen. Alhoewel dit in perspectief geplaatst moet worden, laat Schmidts retoriek weinig twijfel bestaan over enig interesse om klimaatdoelstellingen nog serieus te nemen. Als het op aarde niet kan, wil hij zelfs datacenters de ruimte in schieten. Mark Zuckerberg kondigt de bouw van een datacenter aan, even groot als Manhattan, met een energieverbruik van 5 GW. Dat staat gelijk aan het verbruik van ruim 3 miljoen huishoudens, waar vijf kerncentrales voor nodig zijn.

De invloed van AI op de planeet dreigt desastreus te worden, behalve vanwege de enorme hoeveelheden benodigde energie gezien de koeling die aan ecosystemen, dorpen en steden wordt onttrokken.

De grondstoffen die nodig zijn voor chips waar datacentra op draaien, leiden al tot conflicten, zoals voor de neon- en palladiumvoorraden in Oekraïne. Tevens leidt de opkomst van generatieve AI komende jaren tot miljoenen tonnen extra elektronisch afval.

Van VOC tot Silicon Valley

AI vormt hiermee het nieuwe strijdtoneel van de zogeheten natural resource curse, ofwel de hulpbronnenvloek. Schrijver Amitav Ghosh legt in zijn boek De vloek van de nootmuskaat haarfijn uit hoe de wereldbeelden en werkwijzen van onze koloniale voorvaderen uit de Gouden Eeuw doorwerken in de huidige planetaire crises van klimaatverandering, milieuvervuiling, bodemuitputting en verlies aan biodiversiteit.

Wie Ghosh leest, ziet een parallel met de huidige race om kunstmatige superintelligentie. Niet alleen was nootmuskaat, net als AI nu, het wondermiddel dat vele kwalen zou helen. De centrale boodschap van Ghosh is dat het opbouwen van economische macht via uitputting van hulpbronnen doorgaans begint met structureel geweld. Voor de Nederlandse VOC was dat de genocide op de Banda-eilanden, die voorafging aan het verkrijgen van controle over de nootmuskaatbomen.

Met de productie van ‘magische AI’ is ook structureel geweld gemoeid: het stelselmatig stelen en gebruiken van data van journalisten, schrijvers, wetenschappers, artiesten en vele anderen voor het trainen van AI-modellen; het uitbuiten van slecht-betaalde werknemers in voormalige koloniën, die gezondheidsschade oplopen met filtering van traumatische content; en dus de uitputting van milieu en klimaat.

De ‘hulpbronnenvloek’ reikt verder. We zijn als burgers online al veel langer een ‘hulpbron’ voor de techindustrie, onder meer door onze meest intieme data af te staan via sociale media, cookies en gratis apps.

AI stut oorlog

Bij gebrek aan winstgevendheid worden de nieuwste, vaak nog halfbakken en ongevalideerde AI-tools ingezet in de oorlogseconomie, zoals het identificeren van doelwitten door IDF in Gaza.  Naast het leveren van AI-tools verzorgt Big Tech de clouddiensten en waarmee een dystopische surveillance is opgetuigd. 

De VN concluderen dat Alphabet, Amazon, Microsoft en IBM centraal staan in het Israëlische bewakingsapparaat en de voortdurende vernieling van Gaza. Zo vormen de levens van burgers in Gaza een volgende hulpbron voor de niet te dorsten zoektocht naar techkapitaal en -macht. Tevens normaliseert de ontwikkeling en toepassing van AI voor automatische wapens. Laten we niet naïef zijn dat generatieve AI-wapens, 'geoptimaliseerd in Gaza’, niet snel elders worden ingezet. In AI vinden Big Tech, Big Oil en de wapenindustrie een nieuwe bestaansreden.

Nederland digitale kolonie

Het AI-containerschip op oorlogssnelheid dendert over grondrechten en handelsregels heen en maakt onze klimaatambities onmogelijk. Hoe keren we het schip? Recent pleitten techondernemers voor forse AI-investeringen in Nederland, om zo geen digitale kolonie van Amerikaanse Big Tech te worden. Anderen pleiten er juist voor om de onderzoeksdivisies van Amerikaanse techbedrijven naar Nederland te halen.

Het dilemma is ergens wel te begrijpen. We zijn eigenlijk al een digitale kolonie en zitten we diep verankerd in het Amerikaanse koloniale bedrijfsmodel. Het risico is alleen gigantisch dat we, gevangen in het frame van ‘immer grotere AI’, actief bijdragen aan het realiseren van de hulpbronnenvloek door zelf in deze megalomane en onhoudbare race mee te gaan.

Om onszelf en de planeet te bevrijden van de ‘hulpbronnenvloek van AI’ is het beginpunt blijven committeren aan internationale regels en afspraken, en deze met moed en verbeeldingskracht vertalen naar investeringen in onze digitale toekomst. Ook als dat betekent dat we bepaalde AI en onderliggende techinfrastructuur niet meer kunnen gebruiken. Daarbij kan worden voortgebouwd op groeiende beweging van bedrijven en organisaties die duurzame digitale alternatieven geënt op publieke waarden aandragen zoals PublicSpaces waar ik zelf bij betrokken ben.

Geef rechten aan bomen en rivieren, en zet in op Europese ‘moonshots’ (mega-ambitieuze investeringen) waarin niet “AI-gigafabrieken” maar de meest zuinige en natuurinclusieve innovaties op het schild worden gehesen. Met de ontvouwende klimaatcatastrofe zou dat zomaar hét exportproduct van de toekomst kunnen worden.

*) Roel Dobbe is universitair docent AI en algoritmische systemen aan de TU Delft,  bestuurslid van PublicSpaces, en actief voor (PvdA-)GroenLinks. Een versie van dit artikel verscheen eerst op 25 juli 2025 bij NRC