Maar ineens zie ik een mooie Joodse kop van Simon Kuper, de intelligente scherpe bruine ogen achter de brillenglazen. Als bij Hannah Arendt zelf. (“Brillioot”, scholden ze me vroeger uit op het voetbalveldje achter, wisten wij veel.)

Opiniemakers en filosofen dwepen heden ten dage met Hannah Arendt. Kuper niet, het met de redactie van Zomergasten (3 augustus 2025, 2.20 uur) gekozen prachtig fragment past perfect bij zijn eigen rationele houding en woorden. Het behelst een legendarisch interview van het programma Zur Person op de Duitse Televisie, in 1964, een jaar na het uitkomen van Eichmann in Jeruzalem – de banaliteit van het kwaad (Engels). (Te lezen naast Primo Levi)

Kuper sluit aan bij de relativering van goed en kwaad in de Tweede Wereldoorlog, met onder meer een relaas over Hans Blom, over wie ik hier schreef. Kuper volgt de lijn van geschiedschrijving als ‘grijs verleden’: vele Nederlanders waren in 1940-45 goed noch fout maar gericht op overleven. Dat ‘grijsdenken is – terecht – ter discussie gesteld, net als kritiek op de Joodse Raden door Arendt.

Kuper sluit aan op haar relativering vanuit de Joodse diaspora: “Ik voel me Joods, ik voel me Brits, ik voel me gehecht aan Nederland, ik voel me voor een deel Parijzenaar. Ik heb heel veel bindingen, maar ik kies mijn vrienden daar niet op. Ik kies mijn vrienden…omdat we iets in elkaar zien. En zo wil zij dat ook. Zij ziet wat in 1948 gebeurd is, dat de Joden van een diaspora en een buitenstaander-bestaan dan een eigen land krijgen…

…Als Joodse journalist heb je de plicht Israël te bekritiseren, omdat het moeilijk is om ons van antisemitisme te beschuldigen…

…weer antisemitisme. Nee, dat is de victim thinking. Van wij zijn altijd het slachtoffer. Soms moet je kijken en denken: wie is op dit moment het slachtoffer? Wij zullen altijd in het rijtje slachtoffers terechtkomen, maar er zijn nu grotere slachtoffers en dat zijn de Palestijnen. En je moet niet met een soort zelfmedelijden rondlopen, want dat vertroebelt je analyse. Daardoor mis je dingen.

Dus ik wil nooit met zelfmedelijden rondlopen. Ik wil wel rondlopen met het idee van als ik het slachtoffer ben, dan wil ik dat wel aan zien komen. Maar ik wil weten: wie is het grootste slachtoffer dat we nu moeten helpen? En Israël is de dader geworden. Ja. We gaan terug naar het land van de verzoening die ooit zover weg leek. Maar die dankzij Mandela er toch is. Hij is erin geslaagd om een democratie te stichten zonder oorlog.”

Veel ratio, beetje tranen

Zo verbindt Kuper een van zijn helden, Mandela, met de hedendaagse geschiedenis van gebrek aan mededogen en verzoening. En kan bogen op een passend rijke familietraditie: opa als (Zuid-Afrikaanse) zionistenleider, oudoom met een studie over genocide, vader volkenkundige.

Over zichzelf zegt hij dan: “Ik ga snel in de observatormodus. Ik ben vaak meer journalist dan mens. Ik merk dat ik de wereld heel snel ga observeren in plaats van dat ik meeleef. Ik merk dat ik soms emoties tekortkom. Dat ik dat ik vrij kil ben.”

Om vervolgens zijn emoties te tonen bij de discriminatie in Zuid-Afrika waar zijn grootouders zo gemakkelijk in meegingen. En die hij probeerde te herstellen met hulp aan hun huishoudster en haar familie, nadat zij zonder pensioen op straat was gezet. Wederom tranen bij het Zuid-Afrikaanse gospelkoor.

Presentator (en pseudowetenschapper?) Griet Op de Beeck luistert goed en gaat in op wat hij te berde brengt, meelevend maar niet kritiekloos. Ze kijkt niet op papier, maar interesseert vooral voor de gast in zijn moment. Ze zegt van voetbal weinig te begrijpen maar weet toch Kupers (blinde) adoratie van Johan Cruijff - die ik deel – te doorgronden.

Ook maar een mening

De eerste episode van Zomergasten van dit seizoen 2025 met Özcan Akyol vond ik beroerde egomanie, niet kritisch bevraagd. Simon Kuper bracht voorlopig redding. Moet ik hier iets schrijven over Zomergasten? Eigenlijk niet, want het is zo’n specifiek bubbelprogramma en iedereen heeft er een mening over. Maar het ging bij Kuper over de beeldvorming versus realiteit (te weinig nog helaas), het journalistiek observeren, de schoonheid en onzin van voetbal en Cruijff in het bijzonder, zelfs even over de bedreiging van AI, onderwerpen van deze uitgave.

Naar de eerste uitzending keken live 360.000 van de 18 miljoen Nederlanders en in totaal 1,3 miljoen, naar de tweede uitzending live 260.000, in totaal ruim 900.000. Hier de recensies van Marco Visser in Trouw, van Toef Jaeger in NRC van Hassan Bahara in de Volkskrant en van Max Molovich op Sargasso

De uitzending staat nog online bij de NPO, de podcast nog geruime tijd. Bijgaand de vervaardigde pdf, zo goed en zo kwaad als het gaat een beetje geredigeerd; met de vermelding van zijn Financial Times-column van 31 juli 2025 over het programma en de keuze van zijn ‘helden’ Orwell, Ahrendt, Mandela (Daarop volgden ‘Nederlandse’ stukken over Derk Sauer en over ideaal opgroeien in Nederland).