Essayboek L’heure des prédateurs (Het uur van de Wolven) van Giuliano da Empoli kreeg in april 2025 een mooie internationale ontvangst, ofschoon minder goed dan zijn roman De Kremlinfluisteraar dat in vele lijstjes met beste boeken van 2022 verscheen. ‘Wolven’ is een verzameling observaties over internationale, vaak diplomatieke ontmoetingen in moderne tijden. De plaatsen van handeling variëren van New York en Washington tot Rome en Parijs, belopen de jaren 1931 (Malaparte), 2012 (Da Vinci) en 2017 (Obama), maar vooral 2024.

Het Uur van de Wolven sloeg vooral aan bij media die een kruistocht voeren tegen big tech als het grote kwaad in de wereld, en niet als gevolg van onze slaafse onbenulligheid maar door vraatzucht van big tech. Zoals in De Groene Amsterdammer.

In nr. 18 van De Groene, van begin mei 2025, wordt het boek behandeld in maar liefst drie artikelen. Na een openingscommentaar van Eva Hofman volgt direct een buitenlandcommentaar van Marijn Kruk over Da Empoli, met wie De Groene vervolgens een vraaggesprek met Coen van de Ven publiceert.

Hofman schrijft dat Da Empoli het huwelijk van big tech en de Amerikaanse politiek al laat beginnen bij Obama die de hulp van Google kreeg bij zijn verkiezing in 2008 en big tech vervolgens met rust liet qua regelgeving. Twee pagina’s verder noteert Marijn Kruk precies datzelfde feit. Vervolgens staat de Obama-Google tandem in een vraaggesprek met Da Empoli voor een derde keer in hetzelfde nummer.

Dit impliceert dat de Groene-redactie een nieuw feit ontdekt, en moet bekennen dat het veelvuldig bekritiseerde Cambidge Analytica schandaal van 2016 een voorganger had bij de Democraten. Niet Trump maar Obama zette als eerste op grote schaal sociale media en persoonsgegevens in voor verkiezingen, in 2012. 

Bas Heijne citeert hetzelfde feit voor een vierde keer in NRC, en stelt verder concluderend vast: “In dit soort wrange anekdotes is Da Empoli op zijn best. Zijn essay ontbeert echter een werkelijke analyse van de fenomenen die hij beschrijft, waardoor al die pregnante observaties ook iets vrijblijvends houden. Het zijn, zoals hijzelf zegt, „beelden”. Pijnlijke, absurdistische, angstaanjagende beelden. Hoe het allemaal zo gekomen is, waarom de nieuwe wanorde op zoveel enthousiasme bij burgers kan rekenen, en vooral wat we ermee aan moeten, dat vermeldt deze klerk niet.”

Machiavelli en Shakespeare

Helemaal eens. Da Empoli is de zoveelste auteur die de te vergaande macht van big tech beschrijft, oftewel de onmacht van de politiek om die macht te beteugelen. Vele doemschrijvers over big tech gingen hem voor – zoals Marietje Schaake met De Tech Coupe - maar geen van hen deed dat in zo’n eloquente stijl en zat zelf zo dicht tegen de macht. Da Empoli is een man van statuur die de Italiaanse premier Matteo Renzi adviseerde en in kringen van Emmanuel Macron verbleef. Hij ontmoette in hun kielzog de nodige autocratische leiders.

Marijn Kruk noteert dit: “Tot zover weinig nieuws, maar zelden is het zo indringend opgeschreven als in L’heure des predateurs, en in die zin is het de ultieme waarschuwing. Zeker nu het machtigste land ter wereld in handen is gevallen van iemand die de techmagnaten beschouwen als een stormram, als iemand die de weg vrij moet maken voor een wereld waarin de mens ondergeschikt is gemaakt aan de machine.” 

Bovendien toont Da Empoli historische lijnen van autocratie. Zoals van de Azteken die de technologie van de autocratische Spaanse veroveraars met een mix van bewondering en onderschatting waarnamen waardoor ze zich volgens Da Empoli lieten overrompelen. (Overigens een twijfelachtige geschiedenis.)

En (natuurlijk) grijpt Da Empoli terug op de Borgia’s die in de Renaissance tactisch, meedogenloos heersten, en hedendaagse populisten stimuleren. Da Empoli kent zijn klassieken, op de eerste plaats Machiavelli, de vroege sublieme denker over macht (ik schreef ooit, geobsedeerd, een scriptie over het onbegrip van zijn theorie). Da Empoli citeert Machiavelli in het interview met De Groene.

Echter, op de vraag wat de insider-positie hem heeft gebracht, antwoordt Da Empoli juist strategie of tactiek maar opportunisme en emotie. Hij vindt hun optreden vaak “compleet…Er is altijd die laag van rationaliteit van bureaucratische logica en beleidstechniek, maar hoe dichter je bij de kern komt, des te gekker het wordt. Juist op die plek betreed je het rijk van de passie, van emoties, van impulsen. Dan kom je in die shakespeariaanse wereld. Precies om die reden moet je regels opstellen en systemen optuigen die die gekte beteugelen.”

En dat reguleren is steeds moeilijker, omdat de staat het moet opnemen tegen een markt die beschikt over machines, nu gevoed met AI, waartegen ze niet opgewassen is. De revolutie van autocraten, geholpen door de machines van de tech grootmachten kan echter wel worden gekeerd volgens Da Empoli:

“Het is een politieke deugd om je aan te passen aan je omgeving. Als je waarden wil verdedigen, dan zul je dat op een andere manier moeten doen dan twintig of dertig jaar geleden. Cruciaal daarbij is dat je het primaat van actie weer naar je toe trekt. Je bevindt je in een chaotische omgeving en als je passief bent, word je gedicteerd door het handelen van anderen. Dus ja, je zal een agressieve houding moeten aannemen.”

Fijn om te lezen

Da Empoli wekt de indruk heel eenvoudig zijn rake observaties te schrijven, etaleert een zekere oppervlakkigheid, maar ze zijn boeiend en aangenaam om te mogen lezen.

Enkele van de vele citaten die ik aanstreepte:

“In het politieke bedrijf is niet alleen de val pijnlijk; in werkelijkheid lijd je de hele tijd pijn. Je moet erop gebouwd zijn. Zoals die vissen in de diepzee die eraan gewend zijn te overleven onder druk van duizenden tonnen zeewater.”

“Feit is dat, wat populisten ook zeggen, politiek een vak is en wel een van de moeilijkste. Een activiteit die je onafgebroken blootstelt aan het risico jezelf belachelijk te maken, voor een imbeciel te worden gehouden – vooral als je dat juist niet bent.”

“Oorlog is weer in de mode. Leiders die ertoe oproepen, winnen verkiezingen…In de afgelopen vijf jaar zijn de militaire uitgaven wereldwijd met een derde toegenomen.”

“Daarmee is het eindpunt bereikt. Onder het toeziend oog van de techlords verlaat de interface waaraan we onze relatie met de wereld hebben toevertrouwd onze broekzak om te vergroeien met ons lichaam.”

“Net als zijn bedenkers lijdt Waze aan Asperger: alles wat het doet is monomaan gefocust op één doel. Alles wat de app daarin afremt, is slechts ruis, in het beste geval nutteloos, soms ronduit schadelijk.”

“Dé roman die vooruitloopt op AI is Het proces van Kafka, waarin niemand begrijpt wat er gebeurt – de klager noch de rechters die hem horen – en toch nemen de gebeurtenissen onverbiddelijk hun loop.”

“Technologen zien het probleem niet. Aangezien ze zich voor geschiedenis noch voor filosofie interesseren, beseffen ze niet dat hun propositie neerkomt op een terugkeer naar de tijd van voor de Verlichting, naar een toverachtige, onbegrijpelijke wereld geleid door AI – waartoe wordt gebeden zoals tot de goden in de Oudheid.”

*) Giuliano da Empoli, Het uur van de wolven, AtlasContact, 2025, 150 p.

**) Photo by Eva Blue on Unsplash