Google News begon in een betaversie in 2002, en werd in 2006 een officiële dienst, ook in Nederland. We waren blij met de nieuwsverzamelaar, die koppen, eerste alinea’s en links naar artikelen bood op zoektermen en thema’s. Nieuwssites ontvingen meer verkeer, dus wilden uitgevers graag dat hun artikelen geïndexeerd werden. Google selecteert zelf, zonder openbare voorwaarden of verantwoording. Zo kwam Netkwesties wel in Google News, maar mijn verzoeken voor opname van Leugens.nl – toen het nog frequent publiceerde – kregen letterlijk geen gehoor. Geen idee wie daar de macht uitoefent, kreeg geen persoon op de lijn.

Ook het selectiealgoritme van Google News is geheim, net als van het grote Google Search. Idem dito bij de selectie verwijzingen die deelnemers aan Facebook op hun tijdlijnen plaatsen. Geen idee of de algoritmes van Google en Facebook negatief nieuws over de eigen bedrijven stiekem lager plaatsen dan positief nieuws. Dat lijkt me een belangrijke kwestie.

Strijd in België en Nederland

Google News bracht uitgevers meer verkeer naar hun websites. Er ontstond wel wat frictie over verwijzing naar te betalen artikelen. In 2008 bedacht Google dat de eerste klik van een zoeker naar een betaald artikel gratis was, dat gratis aantal steeg naar vijf, daalde weer en vanaf 2017 mochten uitgevers dat aantal zelf bepalen.

Ondertussen bleven uitgevers geld eisen van Google. Te beginnen met het Franse persbureau AFP dat al in 2005 15 miljoen euro schadevergoeding eiste voor de tot dan toe geïndexeerde artikelen en foto’s. Partijen begroeven de strijdbijl met betaling van een onbekende schadevergoeding en beloften van samenwerking.

Vervolgens werd België het strijdtoneel tegen Google News. In 2006 en 2007 verloor Google de rechtszaak en beroep tegen de Franstalige Belgische uitgevers verenigd in Copiepresse. Waarop de Nederlandse uitgevers aankondigden dat ze Google ook aan de kassa zouden roepen. Dat leek, schreef destijds Planet Multimedia, nogal hypocriet. Immers, opname in een extern nieuwsoverzicht leidde tot meer klikken en uiteindelijk tot meer verkeer op de sites van uitgevers.

Daar stond de opvatting van uitgevers tegenover dat titels graag trouwe klandizie voor hun hele uitgave willen opbouwen. Als surfers links en rechts nieuws snacken op grond van de links die Google News biedt, in plaats van doelbewust alle nieuws van één of enkele titels te nemen, verwatert die trouw. Er dreigt immers een substitutie; vervanging van de eigen titels door bronnen die in Google News naar (gratis) artikelen leiden van Nu.nl, NOS en RTL.

Verloren van Kranten.com

Kees Spaan, de baas van de dagbladuitgevers NDP destijds: ‘We leven echt niet in het stenen tijdperk, al wordt die indruk wel eens gewekt. Natuurlijk zien we de voordelen van eventueel meer verkeer. Maar wegen die op tegen de nadelen? En wat Google betreft gaat het echt om fatsoen. Ze willen niets eens dat we langszij kunnen komen voor overleg. Dat dwingt de Belgische rechter dus terecht af.’

Spaan dacht aan een opbrengstdeling van Google News. Echter, Google heeft bij Google News nooit reclame getoond en verdiende er in directe zin niets aan, ook om schadeclaims te voorkomen. Overigens speelde in Nederland al veel eerder, in 2000, een zaak tussen uitgevers en de jonge makers van een index van krantenkoppen, Kranten.com. Deze hoog oplopende zaak ging terecht verloren voor de uitgevers, gezien hun kulargumenten om Kranten.com te laten betalen. Hier ging het om krantenkoppen, zonder eerste alinea's, met links naar de artikelen op de sites van uitgevers.

In 2011 kwam de bonje met de Waalse uitgevers voor de Hoge Raad in België en beet Google definitief in het stof. Maar uitgeversclub Copiepresse behaalde een pyrrhusoverwinning. Google nam de Waalse kranten niet meer in de nieuwsindex op. Ze keerden met hangende pootjes terug. Nou, zei Google, vooruit dan, jullie mogen weer in de index als je belooft niet meer van die malle rechtszaken te zullen voeren.

Mislukking in Spanje en Duitsland

Niettemin dwong Spanje in 2014 Google met nieuw auteursrecht om te betalen voor de verwijzingen in Google News. Google stopte met de Spaanstalige uitgave. In 2019 publiceerde Marketing Science wetenschappelijk onderzoek naar de effecten: 8 tot 14 procent minder verkeer op de journalistieke sites en dus minder inkomsten uit online advertenties. Ook werd de Duitse optie onderzocht, nadat het Duitse parlement auteursrecht invoerde voor opname van verwijzingen in nieuwsindexen. Google besloot dat uitgevers zich voortaan moesten opgeven (opt-in) als ze in Google News wilden verschijnen.

Eerst rechtten de Duitse nieuwsuitgevers, verenigd in VG Media, hun rug en bleven gezamenlijk weg uit Google News. Maar de ruggengraat werd toch wat week toen het verkeer drastisch afnam. Daarop keerden uitgevers terug. Bild-uitgever Axel Springer zag het verkeer met 8 procent dalen. De onderzoekers Joan Calzalda en Ricard Gil stellen vast dat de dalingen het grootst waren bij websites met een zwakker merk en met minder een lager percentage internationale bezoekers.

Dus, aldus dit grondige onderzoek, is het niet zo logisch om Google tot betaling van auteursrechten te verplichten. Google stopt dan met linken en dat pakt zeer nadelig uit. Niettemin dreigde Frankrijk Google met eenzelfde scenario als Spanje en Duitsland. Echter, een audiëntie van Google-baas Eric Schmidt bij de Franse president François Hollande in februari 2013 leidde tot overeenstemming in de vorm van  een steunfonds voor de pers van Google met 60 miljoen euro. Twee jaar later werd dit het Digital News Initiative (DNI) waarmee Google in overeenstemming met belangrijke titels, zoals NRC in Nederland, fors geld ging steken in de innovatie van de pers. Nederlandse media haalden geld op, waarover we kritisch berichtten.

Steunfondsen en linkbelasting

Net zo kritisch waren we toen Google in oktober 2020 aankondigde een nieuw product voor journalistieke ondersteuning te zullen beginnen, News Showcase met 1 miljard euro. Uitgevers zouden in de rij gaan staan voor afkoopgeld van Google. Echter, het ligt iets genuanceerder dan we vermoedden. Er is nog geen overeenstemming met de Nederlandse dochters van de Belgische uitgevers, die kritisch zijn over de voorwaarden van Google om tegen betaling rechten over te nemen. Stefan Havik, digitale chef van DPG Media (AD, Volkskrant, Sanoma) zei tegen Trouw. ‘…in de kleine letters kwam het erop neer dat we door mee te doen afstand zouden doen van ons uitgeefrecht. Voor een fooitje zouden zij ongelimiteerd gebruik kunnen maken van onze content. Daar hebben we vriendelijk voor bedankt.’

In 2019 wijzigde de EU de wetgeving voor digitaal auteursrecht in een heel moeizaam bereikt compromis over onder meer de ‘linkbelasting’. In principe kunnen daarmee platforms tot betaling worden gedwongen voor overname van stukjes van artikelen, zij het met de nodige mitsen en maren. Maar inmiddels is deze kwestie mondiaal geworden, want het strijdtoneel verplaatste zich van Europa naar Australië.

Tekenen met Murdoch

Dat voert een wet in waarmee Google en Facebook tot betaling voor links en citaten worden verplicht, op straffe van boetes tot 6,5 miljoen euro per overtreding. Google en Facebook verzetten zich heftig. Google dreigde eerste te stoppen met diensten in Australië, maar buigt uiteindelijk. Het sluit een overeenkomst met de grote Australische krantenuitgever News Corp. van Rupert Murdoch om ‘een significant bedrag’ voor het linken naar nieuws te gaan betalen.

Echter, Facebook besloot aanvankelijk om niet te buigen voor de Australische uitgevers en politiek. We hebben, zegt Facebook als een mediafonds waar het nodige geld in gaat en een fonds voor journalistieke vernieuwing, net als het veel bekendere DNI van Google. Facebook stopte domweg met het doorgeven van nieuws, en passant ook van berichten van de Australische overheid. En ging afgelopen week wel akkoord onder de voorwaarde dat de wet Facebook een aantal vrijheden biedt om al dan niet te gaan betalen.

De Australische premier Scott Morrison sprak bij de dreiging van Google om uit zijn land te vertrekken de woorden: ‘Het is Australië dat de regels opstelt over wat toegelaten is in Australië, en het is ons parlement dat daarover beslist.’ En na de maatregel van Facebook zei de minister van Financiën van de conservatieve Australische regering de strijd te zullen volhouden. Te meer daar deze voor de hele wereld van belang is. Dat de politiek op hoog niveau zich sterk maakt voor een onbeduidende kwestie met relatief weinig geld komt ook voort uit p.r.-overwegingen.

Hypocriete uitgevers en journalisten

Het echte probleem is dat Facebook en Google zo’n 70 procent van de digitale reclamemarkt voor zich opeisen, terwijl traditionele media hun marktaandeel alsmaar zagen dalen. Ze weten daarentegen meer geld te innen bij lezers voor hun artikelen, terwijl ook abonneediensten als Netflix en Ziggo goede zaken doen. Dat grote marktaandeel in reclame van Facebook en Google blijft echter pijn doen, en die proberen uitgevers te verminderen met eisen voor betaling van auteursrechten over links, koppen en stukjes tekst.

Ze profiteren echter van de verwijzingen in indexen en op sociale media, dus is de oplossing van het probleem oneigenlijk. Bovendien plaatsen uitgevers zelf veelal de mogelijkheden om nieuws te delen via sociale media. Stop daar dan eerst mee, zou je zeggen. Het is nogal hypocriet van de uitgevers, maar die weten zich gesteund door journalisten die veelal nogal tendentieus schrijven over Google en Facebook. Bovendien maken traditionele media uitgebreid gebruik van uitingen op YouTube, Facebook, Instagram en niet te vergeten Twitter zonder daar ooit voor te betalen.

Journalisten kritiseren graag de macht van Google en Facebook en invloed op bijvoorbeeld verkiezingen. Maar hun eigen macht met selectie van onderwerpen, personen en opvattingen is zeker zo groot. En zijn de beslisregels in hun hoofden betrouwbaarder dan de algoritmes in de machines die ze oeverloos bekritiseren? De intellectuele goegemeente mag een weekend smullen van vele pagina’s van het bizarre seksleven en een PVV-malloot, maar waar blijft de serie over de naar jonge borsten graaiende D66-heren die wegkomen met een rapportje?

Hypocriete politici

Dan de politiek: die maakt zich toch zo’n zorgen over de opmars van nepnieuws? Als je dan slim wilt regeren, laat ze dan betalen voor elk bericht dat nepnieuws blijkt te zijn en niet voor verwijzingen naar wat betrouwbaar wordt geacht. Of voer een nationale reclame- en winstbelasting in zodat nationale winsten van Facebook en Google niet wegvloeien.

Kortom, de eis voor betaling voor links en nieuwssnippers is hypocriet van zowel politici als media, die elkaar daarin omarmen omdat ze er beide beter van worden. Politici maken zich er populairder mee en media hopen op een zak geld. Ze plegen samen chantage in een markt waarin hun sympathie al wordt gekocht door de platforms met hun fondsen. Dat zou je toch geen smeergeld willen noemen?