De teleurstellende hoorzittingen van het Amerikaanse parlement met de chefs van Big Tech eerder dit jaar resulteren toch in een pittig rapport van 450 pagina’s (pdf) van de Commissie voor Mededingingskwesties van de Juridische Commissie van het Huis. Dat is te danken aan een grote staf van experts die ter beschikking van het Huis staan en die, naar eigen zeggen, 1,3 miljoen documenten verwerkte benevens 38 getuigenverhoren, 38 opinies van experts en 240 interviews met ex-werknemers en concurrenten van deze grote vier. Deze club onderzoekers heeft zich dus weinig gelegen laten liggen aan de zalvende smoezen van de techchefs Jeff Bezos, Tim Cook, Mark Zuckerberg en Sundar Pichai gedurende de hoorzittingen in het Huis. De onderzoekers laken nu ook het achterhouden van belangrijke documenten voor dit onderzoek door het kwartet bedrijven.

Het rapport is ook goed geschreven. Het kortst samengevat: ‘Onze democratie en economie staan op het spel.’ De vraag is wel of die exorbitante macht eenduidig aan de aanbodzijde van deze digitale markt te wijten is. Velen vinden het prettig de heer Trump de schuld te geven van de meeste ellende in deze wereld - journalisten zijn verslaafd aan hem. Zo is het ook iets te kort door de bocht om de macht van de platforms te veroordelen zonder onze eigen ondeugden in ogenschouw te nemen waardoor de vraagzijde van de uit hun voegen gescheurde markten zo aanzwelde. (Tien jaar geleden opgeschreven.)

Machtsmisbruik

In getallen: een beurswaarde van gezamenlijk vijf biljoen dollar (5.000.000.000.000) of 1/3 van de S&P 100. Het kwartet monopolistische poortwachters van markten namen een te groot deel van het zakelijk- en privé verkeer over, deels gevolg van – aldus deze Huis-commissie – het liggen slapen van kartelwaakhonden bij overnames. Vooral Facebook profiteerde daarvan met de overname van WhatsApp en Instagram. Feestboek en Insta kenden vooral interne concurrentie en de details in het rapport van pogingen om dit te voorkomen, zijn vermakelijk.

Amazon, Apple en Google (met Android) profiteren juist oneigenlijk van dataverzameling over klanten en concurrenten op hun dominante platforms; waardoor ze de laatste steeds doeltreffender kunnen uitschakelen of afhankelijk kunnen maken. Amazon gijzelt gaandeweg 2,3 miljoen verkopers via zijn platform. Apple doet dat met app-aanbieders in de App Store die ze ook tegenwerkt ten faveure van eigen apps.

Google past ook valse trucs door om de concurrentie voor de zoekdienst en acht andere producten met meer dan 1 miljard gebruikers te benadelen. Dat doet ze vooral door telefoonmakers die Android als besturing nemen, te verplichten Google-apps te installeren. En dat gaat ver met contractuele plichten waardoor bijvoorbeeld Google Play op Android net zo dominant wordt als de App store voor Apple. Dataverzameling en gecombineerde verwerking van verschillende diensten versterken de posities aanzienlijk.

Gevolg is niet enkel te grote beperking van keuze voor consumenten – de drijvende kracht achter economische wetgeving in de VS – maar ook van mogelijkheden voor concurrentie om door te breken met een nieuwe dienst. Durfinvesteerders klaagden hierover uitgebreid voor de commissie.

Politieke onenigheid en strategie

De commissie doet voorstellen om de dominante posities aan te pakken met versterking van bestaande en algemene regels, zoals bijvoorbeeld:

• Structurele verboden voor dominante platformen om te opereren in aangrenzende markten;
• Dominante platforms expliciet verbieden om hun eigen producten te bevoordelen;
• Interoperabiliteit opleggen, en verplichte overdracht van data aan concurrenten;
• Verbod op misbruik van superieure onderhandelingsmacht;
• Versterking van de antitrustwetten zoals de Shermanwet de Claytonwet, om overnames eenvoudiger te kunnen stoppen en misbruik van posities sneller te kunnen aanpakken;
• Positie van de toezichthouders aanzienlijk versterken, met meer civielrechtelijke middelen;
• Verplichte afdracht van essentiële marktinformatie aan toezichthouders.

Het zijn suggesties om te onderzoeken. Democraten en Republikeinen zijn het oneens over de ernst van te nemen maatregelen. Ze hadden al onenigheid over de bevindingen: de Republikeinen wilden de benadeling van conservatieve meningen door met name Facebook in het rapport opnemen, de Democraten niet. De Democraten willen nu de huidige posities van deze grote vier aanpakken, eventueel met opsplitsing van hun diensten.

De Republikeinen vrezen dat strengere wetgeving ook ten koste zal gaan van vrijheden in andere dan de techmarkten. Republikeins Commissielid Ken Buck kwam met een rapport over een derde weg: meer bevoegdheden en middelen voor de toezichthouders, maar geen aanzienlijke aanscherping van wetgeving.

Gezien deze onenigheid hebben de techbedrijven in de VS vooralsnog niet al te veel te vrezen. En herhaald: dat hoeven ze ook niet, want ze zijn te belangrijk geworden voor niet enkel de Amerikaanse economie, maar ook de politiek. Amazon heeft de sterkste internationale positie voor detailhandel en hosting; Google voor informatietoegang; Facebook voor communicatie en publicatie; Apple voor van alles wat maar vooral mobiele telefonie. Ze vallen onder Amerikaanse jurisdictie, en dat zal allengs belangrijker worden in het internationale politieke krachtenveld, zoals bijvoorbeeld voor justitiële en militaire dataverwerving.

Europese ontwerpwetten

In Brussel is ondertussen het jaar 2020 benut om tot verdergaande maatregelen te komen tegen Big Tech, omdat alleen de databeschermingswet AVG niet blijkt te volstaan om burgers te beschermen. Al enige jaren gaan stemmen op om de aanpak meer in mededinging te zoeken. Afgelopen zomer kreeg Netkwesties aangereikt dat er consultaties zijn over een Digital Services Act (DSA) en een voorstel voor versterkte concurrentiewetgeving, maar we vergaten erover te schrijven.

De DSA beoogt de markt voor digitale diensten strakker te reguleren om Europeanen beter te beschermen tegen misbruik op en door de platforms, dus zowel gericht tegen aanbod van nepproducten, desinformatie en oplichting als tegen misbruik van dominante posities van de platforms zelf. De maatregelen moeten leiden tot transparantie en meer regelgevend toezicht op de onlineplatforms.

De concurrentieregels hebben ten doel om mededingingsbeleid en -regels krachtiger te maken voor de digitale economie. Zowel midden- en kleinbedrijf als consumenten hebben te kampen met te grote macht van de platformen. Een van de maatregelen die wordt bediscussieerd is verplichte afdracht van data door dominante partijen aan kleinere concurrenten; en meer inzicht in datagebruik van consumenten en in de toepassing van beslisregels (algoritmen) zoals voor bijvoorbeeld suggesties voor het kopen van artikelen of diensten (Amazon) en het voorgang geven aan bepaalde informatie (Google, Facebook).

Het verplicht splitsen van bedrijven en/of verkoop van onderdelen gericht op Europa moet tot de mogelijkheden behoren. Ook wordt nagedacht over een volledig verbod op toetreding tot de Europese markt als een entree te verstorend werkt. Verkoop van het Europese Facebook is wat moeilijk, maar Amazon zou verplicht kunnen worden zijn Europese dochters af te stoten. Een verbod op toetreding zou kunnen gelden voor verstoorders van de economische orde zoals Uber.

In een tweet publiceerde Owen Bennett, lobbyist van Mozilla in Brussel, een circulerend Europees raamwerk van mogelijkheden om in te grijpen, met drie variaties van licht naar zwaar: meer transparantie en informatie over marktposities bieden tot aan verplichte splitsing en verkoop.

Ook hier gaat uiteindelijk mondiale politieke macht een rol spelen: de Verenigde Staten zullen economische druk leggen op Europa om niet hard van stapel te lopen met aanpak van de techreuzen. Definitieve voorstellen moeten in december 2020 openbaar worden. Dan duurt het nog tot zeker 2022 alvorens parlement, Commissie en nationale regeringen het eens zijn over nieuwe regelgeving.