Volgens Mark Zuckerberg, baas van Facebook, zal zijn eigen cryptomunt Libra banklozen toegang tot het betalingsverkeer geven en de relatief hoge transactiekosten voor de armen verlagen. Zij moeten wel beschikken over een mobieltje en internet.

Met dit voorstel wordt duidelijk dat de Wereldbank en overheden een gat hebben laten vallen. De vraag is wel of Facebook de aangewezen partij is om het probleem van de banklozen op te lossen en of het op de lange termijn wel verstandig is dit aan Facebook over te laten.

De Wereldbank telt wereldwijd 1,7 miljard banklozen, voornamelijk vrouwen, armen, en laagopgeleiden uit landen als Bangladesh, China, India, Indonesië, Mexico, Nigeria en Pakistan. Kan de Libra ze helpen?

Zwartwerker en schaapherder

Wij nemen het voorbeeld van Ana, een Amerikaanse illegaal uit Mexico. Zij heeft een mobieltje en internet, en werkt bij een bakkerij. De bakker betaalt haar een karig loon in contanten omdat het zwart werk is. Als zij Libra wilt gebruiken, maar niet wordt geïdentificeerd als eigenaar van haar Libraportemonnee, zal Facebook zich feitelijk onttrekken aan internationaal geldende anti-witwasrichtlijnen. Als zij een rekening opent en de Libra voldoet aan de wettelijke identificatievereisten dan loopt haar werkgever de kans te worden beboet voor het tewerkstellen van illegalen en loopt zij het risico te worden uitgezet door de Immigratiedienst.

Of neem Omar, een schaapherder uit Kenia. Hij heeft een beetje spaargeld in contanten, want de banken zijn te ver weg. Het bankloos geldovermakingssysteem M-PESA, dat voor banklozen is ontwikkeld, biedt hem de mogelijkheid zijn geld via een agentschap op te slaan op zijn telefoon, om te voorkomen dat hij beroofd wordt. Maar wat biedt de Libra hem meer dan dit M-PESA? Misschien zullen de transactiekosten lager zijn dan bij de bank, maar niet nul, want lokale erkende dealers moeten worden betaald voor hun inspanningen om Omar te identificeren en voor het storten of opnemen van zijn geld.

Bankloze vaak ook internetloze

Facebook kan natuurlijk besluiten dat de Libra alleen gekocht kan worden met een bankrekening. Maar ja, dan zijn de banklozen niet langer de doelgroep. Daarnaast is de groep banklozen die met de Libra kan worden bereikt beperkt. Betalingen kunnen immers alleen worden gedaan via Facebook of WhatsApp. Hiervoor moet ze ook over een mobieltje en internet beschikken. Het aantal banklozen met zo’n voorziening is een fractie van het totaal, aldus een 2017 onderzoek van de Wereldbank.

Zodra banklozen toch over de Libra kunnen beschikken, zijn hun kosten voor het gebruik van de nieuwe munt relatief hoog, omdat de wisselkoersen in arme landen met zwakke valuta ongunstiger zijn dan in westerse landen met sterke valuta.

Bovendien wordt het Libra-avontuur niet belangeloos aangegaan. Het inkomen van het Libra-consortium (momenteel 28 bedrijven waaronder, Uber en PayPal) bestaat uit de rente op de reserves en uit de wisselkoersverschillen bij aankoop en verkoop. Mercantilisme en niet liberalisme of altruïsme karakteriseert de meeste leden van het consortium.

REvenuen van betaaldata

Facebook wil dat (meer) mensen zijn diensten langer gebruiken. Dat genereert data die winstgevend kunnen worden geëxploiteerd. Libra is hiertoe een middel. De ironie wil dat Facebook de inzet van de munt zelf kan bevorderen door winkels te bevoordelen voor het gebruik van Libra op het Facebook-platform. En de samenwerking met bedrijven als eBay, Lyft, Uber, en Spotify zal Facebook geen windeieren leggen zodra deze bedrijven betaling met de Libra voor hun diensten faciliteren.

Facebook heeft een slechte reputatie vanwege het misbruik van privégegevens. Het breken van de belofte WhatsApp-gebruikersgegevens niet te combineren met Facebook zet de belofte betaalgegevens niet te gebruiken voor advertentiedoeleinden in een kwaad daglicht.

Facebook appelleert met de Libra aan het geweten van de goedwillende burger en politicus. Echter, onzekerheid over het identificatieprobleem, de transactiekosten, de bestuursstructuur, het aantal te bereiken banklozen, tezamen met de reputatie van de consortiumpartners, vereisen dat de Wereldbank en nationale overheden een tandje bijzetten om Facebook & Co te passeren in hun door winst gedreven plannen.

*) Hanna Deleanu is postdoc onderzoeker aan de Universiteit Utrecht en Antoon Spithoven is daar Universitair docent. Recht, Economie, Bestuur en Organisatie. Hun artikel verscheen op 22 juli 2019 in de Volkskrant