Özcan Akyol zegt oxazepam en alcohol te nemen tegen angststoornissen. Hugo Borst slikt seroxat en bezoekt psychiaters. Talloze tv-programma’s steunen op ziektes en privégegevens. Nog eens miljoenen Nederlanders ‘delen’ gevoelig geachte persoonsgegevens op Facebook. Alles in ruil voor aandacht, geen onbezonnen maar een welbewuste afweging.

Professor Jacobs acht al deze mensen echter wilsonbekwaam en wil ze wettelijk tegen zichzelf beschermen. Fraai paternalisme, maar ook een miskenning van de barre praktijk: persoonlijke informatie is een betaalmiddel in ruilhandel: voor BN’ers bij roddelbladen en voor ons op Facebook. En dat was al zo bij de dorpspomp, sinds mensenheugenis eigenlijk.

Een Nederlands kabinet kan hier weinig tegen doen. Zeker niet met de onhaalbare tot absurde maatregelen van Bart Jacobs. Hij wil dat Rutte III IT-machten als Google tot nutsbedrijven benoemt en ze splitst. En 10 procent van alle ict-bestedingen voor beveiliging verplichten. Willekeur, want soms volstaat 5 procent, soms 40 procent.

Veel meer transparantie

Ook Jacobs’ hoofdstelling ‘privacy is het nieuwe groen’ is overtrokken. De overeenkomst is hooguit dat ons Nederlandse vingertje in de dijk mondiaal niets uitricht. Het belangrijke WRR-advies over big data en privacy uit 2016 is niet zo alarmistisch en realistischer.

Is er dan geen dataprobleem? Dat zeker, maar het is veel breder dan enkel privacy. De digitale revolutie verliep veel te snel en we stuiten als gevolg daarvan op talloze problemen waarvan gebrekkige beveiliging momenteel het ergst is. Om te beginnen moet overheden – vooral gemeenten - systemen goed gaan beveiligen.

Zo moet Den Haag ook het eigen datagebruik helder maken en Tweede Kamer, media en publiek moeten privacy realistisch afwegen tegen voordelen van datagebruik . Zo kreeg de Tweede Kamer contouren voor een ‘Kaderwet gegevensuitwisseling’, maar vrijwel niemand sloeg er acht op. Evenmin op het overzicht datakoppelingen van overheden: 57 pagina’s ontoegankelijke tabellen!

Betrokken ambtenaren werken doorgaans gewetensvol, nauwgezet en effectief. Maar volk en parlement hebben niet het flauwste benul wat ze doen, mede door gebrekkige rapportage. Den Haag moet als principe ‘transparantie’ hanteren. Dan kunnen we er pragmatisch mee omgaan: wat levert groeiend datagebruik op en is dat de privacyprijs wel waard?

Dan hebben we het nog niet over het intomen van geheime diensten, waarvoor we - terecht – braaf, uitgebreid debatteren in Nederland terwijl de VS, China, Rusland, Turkije en vele andere staten hun schadelijke gang gaan.

Bedrijven afrekenen

Dan de private sector. In mei 2018 komt er een nieuwe Europese verordening voor privacy. Het lobbycircuit van belanghebbenden - voor beperking van regels - was immens. Kregen we niets van mee, bijvoorbeeld niet dat Nederlandse ziekenhuizen voor meer datavrijheid pleitten – vanwege wetenschappelijk onderzoek.

Helaas is die verordening een juridisch gedrocht, maar schrijft wel voor dat je als individu data voorgoed kunt laten wissen door bedrijven. De praktijk wordt een enorme krachtproef van ons tegenover de datamolochs. Niet toevallig houdt Google een mediacampagne om vertrouwen van consumenten te winnen.

Datazuinigheid voorop

Er is nog geen begin van een antwoord op de grote vragen over data-inzet inzet en anonimiteit. ‘Big data’ bieden straks inzicht in ziekten als ALS en Parkinson, ook in armoede, fraude, schooluitval en in polarisatie, radicalisering en racisme/antisemitisme.

Maar tegen welke privacyprijs? Daar moet zeker open debat over komen, met het hele parlement en ons. Bewustzijn op alle niveaus, en stimulering van privacytechnologie en beveiliging. Onderwijs vergt heel veel meer ‘mediawijsheid’. Want gemak heeft een prijs en ‘gratis’ bestaat niet.

Ook zuiniger worden met data, net als met minder consumptie en mobiliteit voor een schonere wereld. Zo heb ik geen mobiel internet – de privacyalarmisten als Jacobs wel ! – dus ik loop ‘onbespied’ – nou ja, als dat zou kunnen met de talloze camera’s in de openbare ruimte - rond in de openbare ruimte. Ik lees onderweg Trouw of een boek en kijk om me heen. Privacy verbeteren? Begin bij jezelf!

(Ook dit artikel verscheen eerder in dagblad Trouw)