Op 21 januari j.l. werd een vraaggesprek met Nieuwsuur in Nieuwsuur een interview met de vroegere NSA-medewerker Edward Snowden uitgezonden, waarvan een uitgebreide versie een dag later in De Volkskrant verscheen. Hij waarschuwde daarin tegen de uitbreiding van afluistermogelijkheden door de Nederlandse geheime diensten en reageerde ook op de situatie na de aanslagen in Frankrijk.

Hoewel werd gezegd dat hij bedachtzaam en in goed geformuleerde zinnen sprak, zijn veel van zijn feitelijke uitspraken toch opvallend onnauwkeurig. Zoals vaker overdreef Snowden de capaciteiten van afluisterdiensten op een manier die mensen onnodig bang maakt.

In het interview legde hij onder meer uit hoe het verzamelen van inlichtingen uit glasvezelkabels in zijn werk gaat, maar wekte de indruk alsof diensten daarbij alle gegevens willen hebben. Uit wat we in de afgelopen anderhalf jaar over de Amerikaanse en Britse afluisterdiensten te weten zijn gekomen, en uit wat we weten over hoe de MIVD te werk gaat, blijkt echter dat specifiek kabels en kanalen worden uitgezocht die de meeste kans op relevante data bieden en daar wordt vervolgens alleen de communicatie uitgefilterd die bij vooraf goedgekeurde doelen en hun telefoonnummers, e-mailadressen e.d. hoort.

Geen massaal afluisteren

Volgens Snowden zouden ook de Nederlandse diensten toegang tot de communicatie van iedereen, inclusief onschuldige mensen, willen. Hij roept daarmee een schrikbeeld op, terwijl hij elders in het interview zegt dat ongelimiteerd verzamelen de diensten onder data zou begraven - die zijn dan ook realistisch genoeg om dat niet te willen.

Doordat Snowden vaak in zulke algemene termen sprak, ging verloren dat de NSA van oudsher alleen een formele uitwisselingsrelatie heeft met onze militaire inlichtingendienst MIVD, die hoofdzakelijk buitenlands actief is, en niet met de civiele en vooral binnenlands opererende AIVD. Een werkelijk interessante onthulling had geweest of en in hoeverre er in de afgelopen jaren op het gebied van de terrorismebestrijding wellicht ook een meer structurele relatie tussen de AIVD en de NSA ontstaan is.

Van de samenwerking in het algemeen maakt Snowden ook een karikatuur door te stellen dat de Nederlandse diensten willoos aan de leiband van de NSA lopen. Het internationaal uitwisselen van inlichtingen gaat namelijk altijd strikt volgens het principe "voor wat hoort wat", waardoor een klein land als Nederland dus kan meeprofiteren van de veel grotere capaciteiten van de Verenigde Staten.

Enig opzien baarde de "onthulling" dat de NSA beschikt over een afdeling die buitenlandse diensten er toe aanzet om de wettelijke mogelijkheden voor massasurveillance te verruimen. Dit komt over alsof dat de enige taak van die afdeling zou zijn, maar in werkelijkheid is dit Foreign Affairs Directorate (FAD) gewoon de afdeling die in de brede zin des woords de contacten met buitenlandse partnerdiensten onderhoudt.

Activistisch

Een andere uitspraak van Snowden die niet klopte is dat de Nederlandse diensten de "afluisterkoningen van Europa" zijn. Inderdaad staat ons land bekend om het grote aantal telefoontaps, maar dat komt vooral voor rekening van de politie, niet van de AIVD en al helemaal niet van de MIVD.

Mensen verwachten vaak dat Snowden met insiderinformatie over zulke dingen komt, maar omdat hij alle documenten al direct na zijn vlucht in Hongkong aan journalisten heeft gegeven, kan hij nu alleen nog maar putten uit wat de media daarover gepubliceerd hebben. Zelf zou hij strikt genomen alleen nog nieuwe onthullingen kunnen doen vanuit zijn eigen werkervaring bij de NSA, maar die was alleen bij afdelingen gericht op landen rond de Pacific.

De documenten die Snowden openbaar heeft laten maken geven een uniek inkijkje in hedendaagse afluistermethodes, maar de uitleg die hij er bij geeft is niet zozeer die van een deskundige, maar die van een activist.