Vijf jaar geleden pas verscheen het eerste Nederlandse artikel over de dataverwerking door TikTok, dat ik met een collega publiceerde bij Follow the Money, na onderzoek van de privacyverklaringen. In de lijst met grootste sociale media moet TikTok andere openbare diensten als Facebook, YouTube en Instagram nog laten voorgaan, maar is met 150 miljoen gebruikers (Nederland: 2 miljoen) belangrijk.

Inmiddels is er EU-onderzoek naar TikTok, en groeit het wetenschappelijk onderzoek naar het algoritme van TikTok. En in Nederland loopt een massaclaim tegen TikTok moeizaam, maar gaat door. Toch is voor de maatschappelijke invloed van het TikTok-algoritme en toegang tot de data weinig aandacht, nu wederom met de overname onder leiding van regime-Trump.

KKR, Andreessen en Emiraten ook

Genoemde techtycoons, aangevuld met bestaande investeerders in TikTok als Susquehanna, KKR en General Atlantic en nieuwe zoals Silver Lake, Andreessen Horowitz (Trump-supporter Marc Andreessen) en MGX (Emiraten) vormen een consortium dat een belang krijgt van 80 procent. Het Chinese ByteDance behoudt bijna 20 procent.

Na vijf verlengingen van de deadline met dreigende sluiting van toegang tot TikTok tekende president Trump daartoe een decreet. Echter, de zakelijke overeenkomst is nog niet geëffectueerd, reden voor speculatie. Op zijn Trumps: “Ik heb een heel goed gesprek gehad met president Xi over TikTok. Hij gaf ons het groene licht.”

Grootste punt van twijfel behelst de waardering van 14 miljard dollar terwijl de werkelijke waarde van TikTok in de VS op 40 miljard wordt geschat (op een totale waardering van ruim 300 miljard). ByteDance zou wel de helft van de jaarlijkse omzet in de VS (zo’n 20 miljard dollar) met winst mogen ontvangen. Wellicht zijn er extra beloftes gedaan, bijvoorbeeld over het toestaan van chipleveranties door Nvidia voor de Chinese AI-datacentra.

Ellison-macht

Larry Ellison (Oracle software voor clouds), Michael Dell (computers en clouds) en Lachlan Murdoch (media, Fox News) behoren volgens Trump tot de Amerikaanse investeerders. Oracle is de belangrijkste. ByteDance is voor 60 procent in handen van internationale investeerders, voor 20 procent van de oprichters en 20 procent door werknemers. Amerikanen bezitten al een flink deel.

Veel is nog onduidelijk. Moeten 170 miljoen gebruikers in de VS over naar een nieuwe TikTok-app en/of wordt hun ‘feed’ anders ingevuld dan buiten de VS? Met welke criteria en welk algoritme dan? Verslapt straks het modereren, net als na de overname van Twitter door Elon Musk, en het pact tussen Meta-baas Zuckerberg en Trump?

De familie Ellison heeft nauwe banden met de Trump regering. Larry Ellison, de oprichter van Oracle, heeft de sterkste troef in de nieuwe TikTok entiteit. Paramount Skydance, met zoon David Ellison als baas, heeft onlangs Stephen Colbert  bij omroep CBS de wacht aangezegd vanwege kritiek op Trump. Echter, op de vraag of TikTok ten dienste van MAGA wordt ingericht, was het antwoord van Trump 'verrassend': "Als ik kon, zou ik het algoritme 100 procent MAGA-gerelateerd maken. Maar zo gaat het helaas niet werken. Iedereen zal eerlijk worden behandeld.”

Data en algoritme

Belangrijk punt van onderhandeling van Amerikanen en Chinezen in de EU (Madrid!) was niettemin de controle over het algoritme, die is ingevuld via een nog onbekende licentie. “Deze deal garandeert dat de Amerikaanse entiteit en de Amerikaanse investeerders het algoritme zullen controleren. We willen niet dat dit wordt gebruikt als propagandamiddel door een buitenlandse regering”, aldus vicepresident JD Vance tijdens de briefing.

Maar wat precies wordt verstaan onder “controleren” van de weergave op de schermen van de informatiestromen van de Amerikaanse abonnees is onduidelijk. Tot op heden is er, via Project Texas, een scheiding van beheer van datastromen in de VS tot stand gebracht. De cloud van Oracle, waarin de TikTok-data worden verwerkt, staat daarin al centraal. Dit sluit aan op het Stargate-programma voor AI-datacentra en vooral de daartoe benodigde energievoorzieningen.

Olifant: China, CIA en IDF

Nergens in de berichtgeving over de TikTok-splitsing wordt gesproken over toegang tot de data voor inlichtingendiensten, dus eenvoudig te bestempelen als de olifant in de kamer. De afgedwongen TikTok-afsplitsing, nog onder het regime-Biden, was bedoeld om data van Amerikaanse gebruikers uit handen van China te halen en verdere profilering te voorkomen.

Gezien de historie van toegang tot die data van Big Tech door Amerikaanse inlichtingendiensten is de vraag in hoeverre Oracle en de NSA de poorten tot stand brengen. En of de Chinezen die data nog bemachtigen door te hacken.

De familie Ellison staat bekend als een uitgesproken supporter van zowel de regering-Trump als de regering-Netanyahu en het leger IDF. Oracle heeft in Israël twee R&D-onderdelen, en 400 werknemers. Er komt een tweede ondergronds datacentrum bij. Israël wil onafhankelijk worden van buitenlandse clouds, zoals van Google in Nederland. Oracle werkt samen met AI-startups in Israël. Dit is geen antisemitische complottheorie, maar realiteit. Zo heeft Netanyahu de Amerikaanse overname van TikTok geprezen als gunstig voor Israël in een bijeenkomst met influencers. Hij financiert al een geheim p.r. programma voor influencers onder de naam “Esther”.

Profileren en manipuleren

Juist die mogelijke manipulatie is wel onderwerp van een Guardian-podcast en opinieartikel in New York Times van Emily Baker-White, die een boek over ByteDance en Tiktok schreef. Daarbij ontdekte ze dat China de TikTok-activiteiten van haarzelf en andere journalisten volgde. Ze werkte eerder bij Facebook en legde de manipulatie met het algoritme voor verdeling van uitingen daar mede bloot. Daartoe werd een browser voor onderzoek ingezet, CrowdTangle, die Facebook opkocht en in 2024 de nek omdraaide.

Ze roept in herinnering dat minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio steeds fel was op het Chinese gevaar. Maar zijn het algoritme van TikTok en de data van de Amerikanen nu onderworpen aan de grillen van het regime-Trump?

Circa een vijfde van de Amerikaanse gebruikers verlaat zich op TikTok voor het dagelijks nieuws, wat al een gevaar op zich vormt voor manipulatie door een heersend regime dat door de eigenaren van TikTok wordt ondersteund. Baker-White en een collega ontdekten dat het Chinese regime een stroom van propaganda op Europese burgers richtte via TikTok, van sluwe p.r. zoals van katten op de Grote Muur tot harde ontkenning van onderdrukking van Oeigoeren.

“Te midden van mediaconsolidatie en overheidsoptreden tegen vrije meningsuiting is de dreiging van platformmanipulatie groter dan ooit… In deze en vele andere kwesties is het Congres tandeloos gebleken en heeft Trump, zonder enige ruggengraat, vrij baan gegeven met TikTok. Nu zijn overnameplan waarschijnlijk zal slagen, is het nog niet te laat om verantwoording van de werking te eisen. Het Amerikaanse publiek zou dit moeten afdwingen.”

Om de werking van het algoritme te bepalen is nog knap lastig, want iedereen krijgt andere uitingen te zien op TikTok, op grond van de eigen voorkeuren. Dat lijkt neutraal maar een eigenaar kan stiekem bepalen welke soort uitingen, en van wie, prioriteit krijgen of waarvan de verspreiding juist wordt onderdrukt. En Tiktok is van alle grote platforms het minst transparant en laat zich niet goed onderzoeken.