Want wat als de de technologie onvoldoende blijkt te zijn om werknemers te vervangen, als bedrijven falen met AI-toepassingen en de meeste AI-startups simpelweg in het grote zwarte gat verdwijnen?

Nu al komen AI-bedrijven ruim 700 miljard euro omzet tekort, als de inkomsten worden afgezet tegen de investeringen. Tot op heden valt de productiviteitswinst van AI vies tegen, en komen vooral programmeurs en tekstschrijvers ten goede. GenAI doet een aantal leuke, nuttige dingen, maar het is nog niet de motor van een nieuwe economie.

AI hoeft daarmee geen beroerde toekomst tegemoet te gaan, maar die zal er anders uitzien dan de nieuwskoppen ons voorspiegelen. En het is een toekomst die niet aansluit bij het verhaal dat AI-bedrijven graag vertellen. Hype is de aanjager van steeds nieuwe investeringsrondes met bijbehorende torenhoge winstverwachtingen. Misschien zal generatieve AI wel waardeloos blijken te zijn, en misschien is dat prima.

Onmisbaar of onverdedigbaar?

Het draaien van gratis en goedkope GenAI-diensten, zoals ChatGPT en Gemini, kost veel geld. De Ceo van OpenAI, Sam Altman, was openhartig over de hoeveelheid geld die zijn bedrijf uitgeeft. Hij zei ooit dat alle keren dat gebruikers “alstublieft” of “dankjewel” tegen zijn ChatGPT zeggen zijn bedrijf opgeteld miljoenen kost. Hoeveel OpenAI precies verliest per chat is een raadsel, maar Altman zei ook dat zelfs betaalde pro-accounts geld verliezen door de hoge computerkosten die elke opdracht met zich meebrengt.

Net als veel startups hebben genAI-bedrijven het klassieke draaiboek gevolgd: geld verbranden om gebruikers aan te trekken en aan zich te binden met een geweldig, op den duur onmisbaar product. Maar de meeste techgiganten zijn niet geslaagd in het verkopen van dure diensten en producten, maar eerder in het aanbieden van goedkoop, verslavend spul, grotendeels gefinancierd door reclame.

Wanneer bedrijven proberen om nieuwe waarde te creëren, is het resultaat volgens auteur Cory Doctorow wat hij  “enshittification” noemt, de geleidelijke kwalitatieve achteruitgang van platforms na verloop van tijd. Veelal betekent dit exploitatie van persoonsgegevens en toename van gerichte advertenties. Ook OpenAI overweegt om advertenties toe te voegen aan ChatGPT, maar belooft dat “zeer doordacht en smaakvol” te zullen doen.

Het is nog te vroeg om te zeggen of dit het draaiboek is voor genAI. Het is zeer de vraag of advertenties genoeg inkomsten zullen genereren om de enorme uitgaven te rechtvaardigen. Dat komt omdat genAI meer op een verplichting begint te lijken

De verborgen kosten van AI-modellen

Een ander probleem dat aan de horizon opdoemt voor genAI is auteursrecht. De meeste AI-bedrijven worden ofwel gedaagd voor het gebruiken van content zonder toestemming of ze sluiten kostbare contracten af om content te licenseren.

GenAI heeft haar modellen op veel dubieuze manieren gevoed, met auteursrechtelijk beschermde boeken en het verzamelen van nagenoeg alle online uitingen. Zo kan een model 42 procent van de eerste Harry Potter roman ophoesten.

AI-aanbieders hebben nu al hoofdpijn van de kosten van de lobby tegen terugkerende vergoedingen aan uitgevers en makers en van schikkingen. Toekomstige grote claims zijn daarmee niet uit te sluiten. De Amerikaanse AI-startup Anthrophic probeerde auteurs ongeveer 3.000 dollar per boek te betalen om zijn modellen te trainen, wat leidde tot een voorgestelde schikking van 1,5 miljard dollar. Maar het werd al snel door de rechtbank verworpen. Anthrophic's huidige financiële waarde van 183 miljard dollar zou weleens snel opgegeten kunnen worden door dit soort rechtszaken.

Het eindresultaat van dit alles kan zijn dat AI gewoon te duur wordt is om te bezitten en een soort giftig bezit aan het worden is: iets dat nuttig is maar op zichzelf niet waardevol.

Goedkope of gratis genAI

Meta heeft, misschien wel strategisch, zijn genAI-model, Llama, vrijgegeven als open source. Of dit nu bedoeld was om echt een andere ethische houding aan te nemen of om de concurrentie te tarten, het betekent dat iedereen gratis zijn eigen lokale versie van Llama kan draaien.

Open AI-modellen vormen een strategie om marktaandeel te veroveren, met merkwaardige neveneffecten. Ze zijn niet zo geavanceerd als Gemini of ChatGPT, maar ze zijn goed genoeg en ze zijn gratis (of in ieder geval goedkoper dan commerciële modellen).

Open modellen verstoren de hoge waarderingen van AI-bedrijven. Het Chinese bedrijf DeepSeek deed AI-aandelen even wankelen toen het een open model uitbracht dat net zo goed presteerde als de commerciële modellen. De motieven van DeepSeek zijn onduidelijk, maar het succes draagt bij aan de groeiende twijfel of genAI wel zo waardevol is als wordt aangenomen.

Open modellen - bijproducten van industriële concurrentie - zijn alomtegenwoordig en worden steeds makkelijker toegankelijk. Met genoeg succes zouden commerciële AI-bedrijven wel eens grote moeite kunnen hebben om hun diensten te verkopen als er  gratis alternatieven zijn.

Investeerders zouden ook sceptischer kunnen worden over commerciële AI, waardoor de geldstromen kunnen opdrogen. Zelfs als modellen met open toegang uiteindelijk het pleit zouden verliezen, zal het veel moeilijker zijn om ze van het internet te doen verdwijnen.

Kan AI ooit eigendom zijn?

Het idee dat genAI waardeloos is, zou tot de erkenning kunnen leiden dat (menselijke) kennis een waarde heeft die niet in geld uit te drukken is. Immers, de beste genAI-modellen worden getraind op basis van de kennis van de wereld - zoveel informatie dat de werkelijke prijs onmogelijk te berekenen is.

Ironisch genoeg zijn de inspanningen van AI-bedrijven om de kennis van de wereld vast te leggen en te commercialiseren misschien juist datgene wat hun producten uiteindelijk de das zal omdoen; een bron die zo waardevol is dat er geen prijskaartje aan kan worden gehangen. Deze systemen zijn misschien wel zo schatplichtig aan collectieve intellectuele arbeid dat hun output niet echt eigendom kan worden.

Als genAI geen duurzame winsten kan genereren, zullen de gevolgen waarschijnlijk gemengd zijn. De vooruitgang op het gebied van genAI zou kunnen stagneren. Dan blijft het bij gereedschappen die  "goed genoeg" zijn voor gratis gebruik. Uitgevers van publicaties die deals nastreven met AI-bedrijven hebben misschien pech; er zijn geen grote cheques van OpenAI, Anthropic of Google te verwachten als hun modellen financieel een blok aan het been zijn.

In dat scenario kunnen AI-bedrijven minder waardevol worden – letterlijk en figuurlijk – en de technologie iets minder krachtig - en dat is misschien prima. Gebruikers hebben dan nog steeds baat bij toegankelijke, functionele hulpmiddelen, terwijl ze gespaard blijven van een nieuwe ronde van overhypte pitches die gedoemd zijn te mislukken.

De dreiging dat AI minder waard wordt dan verwacht, is misschien wel de beste verdediging tegen de groeiende macht van big tech vandaag de dag. Als de business case voor generatieve AI onhoudbaar blijkt, waar kan zo'n imperium dan beter afbrokkelen dan op de balansen?

*) Fenwick McKelvey is Universitair hoofddocent Department of Communication Studies van Concordia University in Montreal. Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij The Conversation op 28 september 2025

**) Foto: zonsondergang  30 september 2025