Afgelopen maart hadden we met het sketch-programma Klikbeet van NTR een viral filmpje over de ruzie tussen Zelensky en Trump dat, verspreid over het internet, zo’n 50 miljoen views kreeg. Van deze 50 miljoen views, hadden wij zelf op onze eigen officiële kanalen nog geen 1,5 miljoen views. Meerdere accounts hadden de sketch gestolen (‘geript’) en herplaatst op hun eigen kanaal.

Het account Jawnn_solo, met slechts 2.300 volgers op Instagram, had verreweg de meeste views afgepakt, namelijk 11,5 miljoen. ‘Toevallig’ was dit een account waarvan de eigenaar onze sketch had ingekort. De laatste 30 seconden met een paar extra seksgrappen had deze persoon weggelaten.

Zie hier het probleem van het gebruik van algoritmen door sociale media: de meest afgevlakte, ongevaarlijke vorm van comedy, heeft de grootste kans om viraal te gaan.

Reclame

De oorsprong van het probleem zit hem voornamelijk in commercie. Bedrijven die reclame inkopen op sociale media, willen simpelweg niet geassocieerd worden met geweld, gescheld, geopolitieke conflicten, vrouwenhaat, discriminatie of andere onderwerpen die zich juist goed lenen voor satire. Een internetbedrijf wil geld verdienen en past daarop zijn algoritme aan: het algoritme geeft de voorkeur aan ‘veiligere’ filmpjes. Op die manier zal een advertentie van ‘Roompot vakanties’ niet worden gevolgd door een satirisch filmpje over de oorlog in Oekraïne.

Kunnen we als maker hiervoor bewijs leveren? Dat is lastig, maar de Klikbeet-sketches die via woord of beeld het algoritme van sociale media triggeren –zoals gescheld in de eerste 30 seconden, het noemen van bijvoorbeeld ‘Israël-Palestina’ of tonen van fysieke confrontatie tussen de acteurs – laten na enkele uren plots een plateau zien in bereik.

Als maker kan je na de eerste 15 minuten al inschatten of je wel of niet een hit te pakken hebt met je geplaatste filmpje. Dit doe je door te kijken naar het aantal interacties en likes versus het aantal views en deze ratio vervolgens te vergelijken met andere oude succesvolle filmpjes op je kanaal.

Rekening houden

Deze inschatting gaat echter niet op wanneer je filmpjes triggers bevatten, waarop het algoritme reageert; in dat geval vlakt de goede start plots af. Dit effect is zo sterk dat wij van Klikbeet vooraf er al rekening mee houden bij het opnemen van een sketch. De Trump/Zelensky-sketch had ik geschreven als een analogie op de recente confrontatie tussen Trump en Zelensky in het Witte Huis. De namen van Trump, Zelensky, Poetin of woorden als ‘oorlog’ en ‘geweld’ werden bewust niet gebruikt, omdat we bij eerdere sketches hadden gemerkt dat dit tot minder succes zou leiden.

Daarom kies je bij een mogelijk beladen onderwerp voor zo veel mogelijk abstractie. En zelfs dan merk je dat het kortdurend nog aanwezig zijn van zoiets als expliciete seksuele verwijzingen je uiteindelijk minder succesvol doet zijn op deze sociale media.

Zelf word ik betaald door de NPO om sketches te maken. Zodoende heb ik de artistieke vrijheid om zonder rekening te houden met algoritmen een sketch toch op te nemen en uit te zenden. Als je als artiest (‘content creator’) echter afhankelijk bent van inkomsten via deze socialemediaplatforms, dan ben je geneigd lastige onderwerpen zo veel mogelijk uit de weg te gaan.

Controverses vermeden

En dat is precies wat ik om mij heen merk. Controverses worden vaak vermeden en de onderwerpkeuze van de sketch is vaak veilig. Waarbij de maker gaat voor herkenbare situaties die een hoge deelbaarheid hebben. Daarom staan onze tijdlijnen vol met sketches zoals ‘Iedere Amsterdammer die buiten de ring komt’ of ‘Gen Z met gekke woorden die een Boomer niet snapt’.

Dat soort toegankelijke comedy mag zeker bestaan, maar er moet ruimte blijven voor scherpe satire, die de randjes opzoekt of soms zelfs te ver gaat, discutabel is en maatschappijkritisch. Grappen maken over heilige huisjes, taboes of angsten werkt als een ventiel. Een samenleving die daar geen gebruik van maakt, kropt zijn emoties op. Door zelfcensuur onderwerpen we ons aan de macht van de commercie en wordt onze creativiteit beperkt; vaak blijft een smakeloze pap van uitgekauwde onderwerpen over.

Juist de NPO zou hier nu een sleutelrol in kunnen spelen. Ware het niet dat ook de NPO beïnvloed wordt door kijkcijfers. Halen wij als Klikbeet niet een x aantal views, dan dreigt de stekker eruit te gaan. En waar halen wij die views? Op sociale media, die vervolgens indirect toch onze content beïnvloeden.

Catch 22

Nu zou een oplossing zijn om de NPO niet uit te laten zenden op sociale media, omdat het duurbetaalde content is waar een commerciële partij vervolgens geld aan verdient. Maar dan bereik je weer niet je jonge doelgroep, want die zit juist vaak op sociale media. Het is een catch 22, waar je moeilijk uitkomt.

De maatschappij en de NPO-leiding moeten beseffen dat er een erosie plaatsvindt aan de interessante, spannende randjes van de comedy. Waar ik in het verleden collega’s aan de bel zag trekken omdat de woke-beweging - terecht of onterecht - ervoor zorgde dat je niet alles meer kon zeggen op het podium, durf ik nu te stellen dat de effecten van zelfcensuur om het algoritme te ‘pleasen’ velen malen groter zijn en veel schadelijker.

De algoritmen van sociale media vormen stille sluipmoordenaars, die een veel grotere invloed op ons en onze smaak voor humor zullen hebben dan wij nu beseffen.

*) Dit artikel verscheen eerder in de Volkskrant. Stefan Pop is op televisie behalve van Klikbeet bekend van Lubach. Stefan is allereerst theatermaker en toert met zijn voorstelling Genoeg over mij vanaf februari 2026 door heel Nederland