“Europeanen waren geschokt toen J.D. Vance, de vicepresident van Amerika, Europa ervan beschuldigde dat het de vrijheid van meningsuiting niet beschermt. Vance is onmiskenbaar een hypocriet, want juist zijn regering is een vijand van onwelgevallige meningsuiting, of het nu gaat om kritische media of studenten met afwijkende meningen. Maar heeft hij een punt over Europa?”

Zo begint Zanny Minton Beddoes, hoofdredacteur van Economist, dit weekend haar nieuwsbrief. Onder het artikel Europe’s free-speech problem staat de onderkop “J.D. Vance was right”, maar deze duiding  is min of meer cynisch.

 Vance had gelijk volgens Economist. Maar hij duidde vooral het bestrijden van rechtse meningsuiting door links in West-Europa. Terwijl in de praktijk juist rechtse regeringen, bijvoorbeeld in Hongarije, de vrijheid van meningsuiting door pers en wetenschap, al dan niet als ‘links’ beoordeeld, met voeten treedt. En natuurlijk de VS zelf.

Economist: “Wanneer de wet verbiedt om aanstoot te geven, creëert het ook een stimulans voor mensen om te beweren dat ze beledigd zijn en zo de politie te gebruiken om een criticus het zwijgen op te leggen of een rekening te vereffenen met een buurman.

Wanneer sommige groepen beschermd worden door de haatdragende taalwetgeving en andere niet, dan worden de andere groepen gestimuleerd om ook bescherming te eisen. Zo kan de poging om kwetsende woorden uit te bannen een “taboe carrousel” creëren, waarbij steeds meer gebieden verboden terrein worden. Dit belemmert al snel het publieke debat.”

Juist die nare mening verdedigen

Vorige week publiceerde Netkwesties het grote interview met Egbert Dommering. De wetenschapper en advocaat wilde publicatie van het vraaggesprek koste wat kost verbieden terwijl hij 50 jaar lang op de bres stond voor vrije meningsuiting. Hij vond de weergave in het kader van zijn werkzame leven beneden de maat.

Echter, juist zijn inhoudelijke opvatting is interessant: dat er twee soorten van vrije meningsuiting zijn, de een goed – met onderbouwde argumentatie tot waarheid komen - en de andere fout – dat iedereen vrijwel alles mag roepen. De vraag van mij was: hoe hard kun je die grens tussen verkeerde en juist hanteren van vrije meningsuiting hanteren? Moet die vrijheid niet absoluut zijn, inclusief het uiten van onzin?

Het is moeilijk om principieel te blijven met vrije meningsuiting. Vrije uiting verdedigen is pas moedig als je publicatie van onwelgevallige meningen verdedigt. En het summum daarvan is het citeren van kritiek op jezelf. (Zo vraag ik Perplexity even naar kritiek op mij. Het antwoord is mild, maar Grok van Elon Musk komt – zoals meestal – met een pittiger antwoord. En ChatGPT komt met complimenten op de vraag naar kritiek op mij.)

Karin Spaink in New York Times

Ooit kwam Karin Spaink op voor de vrijheid van meningsuiting voor antiabortusactivisten in de VS met herpublicatie op haar site van de door de rechter in de VS verboden website van Planned Parenthood (huidige site)  die opriep tot geweld tegen abortusartsen, ofschoon ze het flagrant oneens met hen was. (Kwestie Nuremberg Files.)

Spaink haalde er The New York Times mee in 1999, waarin ze werd geciteerd: “Spaink zei in een telefonisch interview dat, hoewel ze voorstander is van het recht van vrouwen op abortus en ze de site “smerig” vindt, deze een legitieme uiting van verzet tegen abortus bevat zonder expliciet op te roepen tot geweld, en daarom bescherming van de vrijheid van meningsuiting verdient. “Ik beschouw het vonnis als schadelijk voor de vrijheid van meningsuiting en hoewel ik de publicatie verafschuw, voel ik me verplicht om die zelf weer te publiceren.”…

Hier corrigeerde een Europeaan dus een Amerikaanse rechter. Echter, de verhoudingen waren in de beginjaren van internet juist andersom: vrije meningsuiting was ruimer in de VS dan op het vasteland Europa dat privacy beschermde. Zo werden ook namen van verdachten en veroordeelden voluit gepubliceerd in de VS en hier niet. Maar Europa kreeg met de komst van internet toegang tot Amerikaanse (en Britse) bronnen waarin volledige namen stonden.

Ook is bijvoorbeeld een ontkenning van de Holocaust in de VS niet verboden. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens verklaarde in 2005 dat holocaustontkenning, ‘de ontkenning van duidelijk vastgestelde historische feiten’, niet onder de bescherming van de vrijheid van meningsuiting valt. Recent heeft Nederland de ontkenning van de Sjoah expliciet verboden.

Haatzaaien toestaan

Europa is te ver is gegaan in het aan banden leggen van de vrijheid van meningsuiting, vindt Economist. Verreweg de ergste overtreder is Hongarije, maar dat kritiseert J.D. Vance niet omdat het regime-Orbán precies censureert zoals het regime-Trump zelf wenst.

Andere opvallende overtreders van de vrije meningsuiting zijn volgens Economist Duitsland en Groot-Brittannië, benevens nog niet nader genoemde landen. Ze gaan veel verder in beknotten van vrije meningsuiting dan nodige is voor de onbetwiste kwalijke uitingen zoals kinderporno, lekken van nationale geheimen of het opzettelijk aanzetten tot fysiek geweld.

Vooral haatzaaien zou toegestaan moeten zijn, want dat is een mijnenveld. Vrijwel heel Europa criminaliseert haatzaaien, wat moeilijk te handhaven is, maar niettemin steeds wordt opgerekt om vooral rechts-extremisme te bestrijden. Maar dat niet alleen. “in Finland is het illegaal om een religie te beledigen, maar het citeren van de bijbel kan ook riskant zijn: een parlementslid werd vervolgd voor het plaatsen van een bijbelvers over homoseksualiteit.”

Economist vindt de verboden op dat haatzaaien dus weinig vruchtbaar. Ze dienen ter bescherming van sociale harmonie, maar leveren juist verdeeldheid op. “Je mag ook niks meer zeggen”, roepen populisten. Dat idee onderschrijft al ruim 40 procent van de Britten en Duitsers.

Duitsland en Engeland veel te ver

Verboden en rechterlijke uitspraken gaan te ver: “Het gaat vaak ook om uitspraken die de gevoelens van mensen kwetsen of die, in de ogen van sommige ambtenaren, onwaar zijn.” Dat vindt het liberale Economist verwerpelijk, vooral in Duitsland.

 “Het Duitse verbod op het ontkennen van de Holocaust is begrijpelijk, gezien de geschiedenis, maar de wet tegen het beledigen van politici is een aanfluiting. De machtigen maken er schaamteloos misbruik van. Een voormalige vicekanselier heeft honderden strafklachten ingediend tegen burgers, waaronder één die hem een "idioot" noemde.

Vorige maand kreeg een redacteur van een rechtse krant een fikse boete, plus een voorwaardelijke gevangenisstraf van zeven maanden, voor het delen van een meme met een bewerkte foto waarop de minister van Binnenlandse Zaken te zien was met een bord waarop stond “Ik haat vrijheid van meningsuiting”.

In Engeland gaat het met de vrijheid van meningsuiting volgens Economist helemaal de verkeerde kant op: “Agenten spenderen duizenden uren aan het doorzoeken van mogelijk aanstootgevende uitingen en arresteerden 30 mensen per dag. Onder de gearresteerden bevonden zich een man die op Facebook tekeerging over immigratie en een echtpaar dat kritiek had op de basisschool van hun dochter.”

Frankrijk heeft een conservatieve TV-zender een boete opgelegd van 100.000 euro voor het noemen van abortus als 's werelds belangrijkste doodsoorzaak - een gangbare mening onder anti-abortus activisten. Economist is hier kritisch over, maar de vraag is dit een mening of domweg desinformatie, dus of het door Dommering genoemde onderscheid belangrijk is: onzin uiten valt niet onder de vrijheid van meningsuiting.

Zuckerberg krijgt gelijk

De kritiek van Economist volgt in feite die van Zuckerberg en Musk, en de titel noemt expliciet  het voeren van het debat over immigratie in Europa als ze stelt: “Online wetten die socialemediabedrijven hoge boetes opleggen voor het tolereren van illegale inhoud hebben hen aangemoedigd om veel dat slechts twijfelachtig is te verwijderen, wat de betrokken mensen woedend maakt.

Het kan nog erger worden. Vaag geformuleerde wetten die ambtenaren een grote discretionaire bevoegdheid geven, nodigen uit tot misbruik. Landen waar dergelijk misbruik nog niet gebruikelijk is, zouden van het Britse voorbeeld moeten leren…”