De onthulling werd gepubliceerd in een intern rapport van het Office of the Director of National Intelligence dat op 9 juni 2023 werd vrijgegeven.

Het toont de adembenemende schaal en de indringende aard van de markt voor consumentendata en hoe rechtstreeks bijdraagt aan grootschalige observatie van burgers. De gegevens omvatten je locaties, relaties en opvattingen plus voorspellingen over wat je in de toekomst zou kunnen doen. Het rapport onderstreept de ernstige risico's die de aankoop van deze gegevens met zich meebrengt en dringt er bij de inlichtingendiensten op aan om interne richtlijnen aan te nemen om deze risico’s te beperken.

Genoemde overheden krijgen met de commerciële data toegang tot gevoelige persoonlijke informatie die zelfs verder gaat dan wat ze zou kunnen verzamelen door middel van wettelijk toegestane surveillance. De commercieel beschikbare informatie, in combinatie met de nu alomtegenwoordige besluitvormende kunstmatige intelligentie en generatieve AI zoals ChatGPT, verhoogt de bedreiging voor de privacy en burgerlijke vrijheden aanzienlijk.

Wat is commercieel beschikbaar?

De opstellers van het rapport nemen het standpunt in dat commercieel beschikbare informatie onderdeel uitmaakt van publiek beschikbare informatie. Het onderscheid tussen de twee is vanuit juridisch oogpunt belangrijk. Openbaar beschikbare informatie is informatie die al in het publieke domein is, vindbaar met een beetje online te zoeken.

Commercieel beschikbare informatie is anders. Het is persoonlijke informatie die uit een duizelingwekkend aantal bronnen wordt verzameld door commerciële makelaars die deze informatie verzamelen en analyseren en vervolgens beschikbaar stellen voor aankoop. Een deel van deze gegevens is privé, vertrouwelijk of anderszins wettelijk beschermd.

De commerciële datamarkt verzamelt en verpakt enorme hoeveelheden gegevens en verkoopt deze voor verschillende commerciële, particuliere en overheidsdoeleinden. (Bron: Government Accounting Office)

De bronnen en soorten gegevens voor commercieel beschikbare informatie zijn verbijsterend omvangrijk. Behalve uit openbare bestanden en andere publiek beschikbare bronnen is veel afkomstig van het volgen van internetgedrag via telefoons, van thuissystemen, auto's en fitnesstrackers, vaak van sensoren, camera's en microfoons, apps, berichtenverkeer zoals e-mail en zelfs websites van zorgverleners.

Soorten gegevens zijn onder andere locatie, geslacht en seksuele geaardheid, religieuze en politieke opvattingen en affiliaties, gewicht en bloeddruk, spraakpatronen, emotionele toestand, gedragsinformatie over talloze activiteiten, winkelpatronen en familie en vrienden.

Deze gegevens bieden bedrijven en overheden een venster op het ‘Internet of Behaviors’, gericht op het begrijpen en voorspellen van het gedrag van mensen met wetenschappelijke en technologische benaderingen, waaronder psychologie en machine learning. Het brengt in kaart wat elke persoon heeft gedaan, doet en naar verwachting zal doen, en biedt middelen om gedrag te beïnvloeden.

Slimme huizen kunnen goed zijn voor je portemonnee en voor het milieu, maar echt slecht voor je privacy.

Beter, goedkoper en onbeperkt

De rijkdom en diepgang van commercieel beschikbare informatie, geanalyseerd met krachtige AI, biedt ongekende kracht, intelligentie en inzichten, biedt de overheden een kosteneffectieve manier om vrijwel iedereen in de gaten te houden. Het levert veel geavanceerdere gegevens op dan traditionele elektronische surveillance-instrumenten of -methoden zoals afluisteren en locatiebepaling.

Wettelijke grenzen zijn evident: het Amerikaanse Hooggerechtshof heeft bepaald dat het vierde amendement van de grondwet, dat onredelijke huiszoekingen en inbeslagnames verbiedt, een bevelschrift vereist voor digitale huiszoekingen. Deze omvatten het afluisteren of onderscheppen van gesprekken, sms'jes of e-mails van een persoon; GPS-locaties en data van telefoons.

Het kost tijd en geld om aan deze wetten te voldoen. Commercieel beschikbare informatie is goedkoper te verkrijgen, levert veel rijkere gegevens en analyses op en is onderworpen aan weinig toezicht of beperkingen in vergelijking met rechtstreeks verwerking door overheden.

De bedreigingen

Hoe het verzamelen, samenvoegen en verkopen van je gegevens je privacy schendt.

Het rapport laat ook zien hoe wijdverspreid het aankopen van commercieel beschikbare informatie door de overheid is en hoe lukraak de overheid te werk gaat bij het gebruik van deze informatie. De aankopen zijn zo wijdverspreid en de praktijken van de agentschappen zo slecht gedocumenteerd dat het Office of the Director of National Intelligence niet eens volledig kan vaststellen hoeveel en welke soorten informatie de agentschappen kopen en wat de verschillende agentschappen met de gegevens doen.

Het Office of the Director of National Intelligence waarschuwt dat deze verwerking van commercieel beschikbare informatie “aanzienlijke bedreigingen vormt voor de privacy en burgerlijke vrijheden”, buiten de grenzen van de wet. Dit kunnen bijvoorbeeld locatiegegevens zijn die leiden tot een vervolging voor abortus.

Is het legaal?

De vraag of deze verwerking legaal is, is niet eenduidig te beantwoorden. De mix van privé, gevoelige, vertrouwelijke of anderszins wettelijk beschermde gegevens maakt het verzamelen van de niet-openbare informatie tot een juridisch grijs gebied.

Ondanks tientallen jaren van steeds geraffineerdere en indringender digitale commerciële dataverzameling, heeft het Congres nimmer een federale privacywet aangenomen. Het gebrek aan federale regelgeving rond gegevens creëert een maas in de wet voor overheidsinstanties om de wet op elektronisch toezicht te omzeilen. Het stelt overheidsinstanties in staat om enorme databases te vergaren waar AI-systemen van leren en die onbeperkt toepasbaar zijn. De daaruit voortvloeiende uitholling van de privacy is al meer dan tien jaar een punt van zorg.

Pijplijn dichten

Het rapport erkent deze vergaande maas in de wet voor overdracht van commercieel beschikbare informatie naar overheden: “Het zou de overheid nooit zijn toegestaan om miljarden mensen te dwingen om altijd locatie-volgapparatuur bij zich te dragen, om de meeste van hun sociale interacties te loggen en te volgen, of om al hun leesgewoonten feilloos bij te houden. Toch hebben smartphones, verbonden auto's, trackingtechnologie, het internet der dingen en andere innovaties dit effect gehad zonder direct handelen van die overheden zelf.”

Het is echter niet helemaal correct om te zeggen “zonder medewerking van de overheid”. De wetgevende macht had deze situatie kunnen voorkomen door wetten op het gebied van databescherming in te voeren, commerciële praktijken strenger te reguleren en toezicht te houden op de ontwikkeling van AI. Het Congres zou het probleem nog kunnen aanpakken. Vertegenwoordiger Ted Lieu heeft een voorstel ingediend voor een nationale AI-commissie – gesteund door beide partijen - en senator Chuck Schumer heeft een kader voor AI-regulering voorgesteld.

Effectieve privacywetten zouden je persoonlijke informatie veiliger moeten maken voor overheidsinstanties en bedrijven, en verantwoorde AI-regulering zou deze ervan moeten weerhouden onze levens te volgen, analyseren en manipuleren.

*) Anne Toomey McKenna is Visiting Professor of Law, University of Richmond, en ontving financiering ontvangen van de National Security Agency voor de ontwikkeling van educatief materiaal over Cyberlaw. McKLenna is co-voorzitter van IEEE's Artificial Intelligence Policy Committee

**) Dit artikel verscheen eerst bij The Conversation in de Amerikaanse editie.