Immers, Bits of Freedom merkt al op: ‘Als de toepassing van bevoegdheden in zaken als deze niet door een rechter worden getoetst, is dit de opmaat naar een nieuwe IRT-affaire.’ (Voor de jongeren: IRT-affaire)

In deze spectaculaire digitale zaak gaat het immers om minder grote boeven dan bij het eerste grote digitale succes van de politie dit jaar, het kraken van de versleuteling van mobiele telefoons. De zwarthandel betrof met name hard- en softdrugs, geen wapens of kinderporno.

Immers, 27 dagen lang is gehandeld in hard- en softdrugs; weliswaar niet door de politie zelf, er is ‘enkel’ een markt in stand gehouden. Het overgrote deel van de verkopers en kopers kwam er al. Het OM heeft intern getoetst of dit mocht, en geen toestemming gevraagd aan een rechter-commissaris. Dat hoefde ook wettelijk (nog) niet.

Duits beheer

In Duitsland zijn de beheerders aangehouden en in Krimpen a/s IJssel is een 28-jarige Nederlander opgepakt die onder de naam ‘Quality Weeds’ veel wiet verkocht. Ook drie 17-jarige jongens in Gelderland zijn aangehouden. Veel meer arrestaties zullen volgen, meest in het buitenland.

Verder is beslag gelegd op rekeningen met in totaal meer dan 1000 bitcoins, omgerekend ongeveer 2 miljoen euro. De bitcoins zijn overgeboekt naar een rekening van het OM.

Het onderzoek begon een jaar geleden, en leidde in nauwe samenwerking met Europol, de FBI, en politie in Duitsland en Litouwen tot succes. Van genoemde Duitse beheerders, 30 en 31 jaar, Siegen in Noordrijn-Westfalen, is de inlog verkregen. Ze draaiden op servers in Litouwen.

Na inbeslagname van de servers is een exacte kopie van Hansa overgezet op Nederlandse servers, waar de handel gewoon doorging. Het tien man/vrouw sterke team van High-Tech Crime op dit project (van het totaal van 120) had zich maandenlang minutieus de mores en taal van de markt eigen kunnen maken, en slaagde er in om – voor zover bekend – geen enkele argwaan te stichten bij de marktbezoekers.

 De politie meldt dat Hansa market ‘vorig jaar’ 1.765 verschillende verkopers telde. Sinds de overname van het beheer van Hansa Market zijn ruim 50.000 transacties geteld: gemiddeld ruim duizend per dag in reactie op zo’n 40.000 advertenties.

Tienduizenden berichten tussen verkopers en kopers waren niet versleuteld. De gebruikersnamen en wachtwoorden zijn onderschept, alsmede bezorgadressen. Zo’n 10.000 buitenlandse adressen van kopers op Hansa Market zijn doorgegeven aan Europol. In Nederland ging het om 500 Nederlandse adressen, waarvoor bij post- en koeriersbedrijven is gevorderd de levering tegen te houden.

Vertrouwen en anonimiteit

De operatie tegen AlphaBay, die eerder deze maand in een internationale politieoperatie ten onder ging, is geheim gehouden om het onderzoek naar Hansa Market ongestoord te laten verlopen. Het doel was ontevreden gebruikers van Alpha Bay naar andere marktplaatsen te lokken. Dat lukte. Op Hansa Market steeg het aantal bezoekers van 1.000 naar 8.000 per dag.

Ook in die zaak had de Nederlandse politie een belangrijk aandeel, in een operatie geleid door de FBI, in samenwerking ook met de politiediensten van Litouwen, Engeland, Frankrijk, Canada en Thailand. In Thailand werd de Canadese oprichter aangehouden.

De politie zegt dat op het Darknet ‘de geloofwaardigheid en betrouwbaarheid van deze markten grote schade toegebracht is’ door het neerhalen van AlphaBay en Hansa. ‘De impact van deze undercoveroperatie mag niet worden onderschat. Erop vertrouwen dat je anoniem bent, is de hoeksteen van dit soort plekken. Dat vertrouwen is nu goed zoek’, bevestigt Rolf van Wegberg, TNO-onderzoeker naar online zwarte markten in een artikel in NRC.

vrijhandel en zware criminaliteit

De chef van de Amerikaanse drugspolitie DEA voegde daaraan toe dat ‘anonimiteit een illusie is’. Dat laatste is wellicht niet geheel in lijn met de feiten: beheerders worden gepakt omdat ze ergens in de keten fouten maken in het consequent doorvoeren van anonimiteit. Bovenal komen hier fysieke transacties aan te pas, die een extra risico vormen voor het herleiden van bronnen.

Ook staan politie en justitie voor de rechter voor de opdracht om de claim waar te maken dat Alphabay – de grootste zwarte markt met 40.000 verkopers – en in mindere mate Hansa verantwoordelijk zijn voor de dood van veel mensen als gevolg van een overdosis. Dat beweert de Amerikaanse minister van Justitie Jeff Sessions.

De mening dat de zwarte markten een noodzakelijke vrijplaats voor handel in softdrugs vormen op het web staat tegenover de opvatting dat ze zware criminaliteit met harddrugs, ‘carding’, wapens en kinderporno faciliteren. Waarschijnlijk zijn geen van beide beweringen onjuist.