Wel erkent demissionair minister Foort van Oosten (sinds 5 september 2025 op Justitie en Veiligheid namens de VVD) dat betere handhaving nodig is, meer capaciteit daarvoor, en internationale samenwerking om slachtoffers te beschermen.

Dat stelt Van Oosten in antwoord op Kamervragen van Hanneke van der Werf (D66), Jesse Six Dijkstra (NSC), Barbara Kathmann (PvdA) en Ingrid Michon-Derkzen (VVD) over het bericht “In de strijd tegen deepfakes krijgen Denen copyright op eigen gezicht en stem”. Dat was journalistiek aantrekkelijker dan juridisch, zo werd op Netkwesties uitgelegd door Etienne Valk, promovendus van het Ivir.

Het probleem met deepfakes is aanzienlijk, met flagrante voorbeelden waarbij vooral de traagheid van de handhaving een euvel lijkt. Inadequate handhaving is in het algemeen een groter probleem dan gebrek aan wetgeving.

Van veel deepfake-aanbieders is de identiteit onbekend en nauwelijks te achterhalen. Niet zelden zijn zij buiten Nederland of zelfs buiten de EU gevestigd. Politie, OM, AP, en ACM stellen dat de capaciteit of prioriteit om deepfakezaken aan te pakken onvoldoende is.

Het kabinet wil daar wat aan doen, maar wacht tot een ‘beleidsreactie’ op het rapport Online seksueel geweld van Boekx advocaten en diverse actiegroepen’. Zo moet er Europees overleg komen om beter te kunnen handhaven, met name op de Digital Services Act (DSA) die afdoende handvatten biedt.

Platform voor overleg

De ministeries van Justitie, Economische Zaken en Binnenlandse Zaken overleggen met techbedrijven, onder meer via het platform voor moderatie van ECP. Dat heeft als doel om “een helder systeem te creëren voor de evaluatie van online inhoud en, indien noodzakelijk, de ontoegankelijkheid of verwijdering van illegale content te bewerkstelligen”.

Tot de deelnemers behoren behalve de departementen TikTok, Meta, Google/YouTube, Microsoft, Snap, KPN en Vodafone Ziggo en de Autoriteit Online Terroristisch en Kinderpornografisch Materiaal (ATKM), Openbaar Ministerie en politie.

In een Whitepaper staat geduid hoe uitvoering wordt gegeven aan een motie Van Nispen (SP) om te komen tot “een laagdrempelige voorziening voor burgers voor het kunnen melden van onrechtmatige online content” (LMV). “De burger die meldt moet centraal staan, en niet de werkwijze van de betrokken organisaties. Dat betekent dat de route naar hulp laagdrempelig, overzichtelijk en in het belang van het individu is ingericht.”

Genoeg wetgeving

De introductie van individueel portret- en stemrecht is niet slim, want dat zou een loskoppeling betekenen van de Auteurswet als bescherming van creatieve werken en hun makers, niet van een beeltenis of stem als zodanig.

Vastgesteld is dat bestaande civiele, straf- en bestuursrechtelijke instrumenten, plus Europese regelgeving, al adequaat zijn om (pornografische) deepfakes aan te pakken. Publicatie van een portret zonder toestemming kan onrechtmatig zijn via het portretrecht in de Auteurswet, wanneer de rechthebbende geen toestemming of opdracht gaf en zich (dus) verzet. Je moet dan juridische procedures in werking zetten, niet eenvoudig en duur.

De AVG geldt wanneer persoonsgegevens zoals uiterlijk en stem gebruikt worden in deepfakes zonder ‘verwerkingsgrondslag’. Slachtoffers kunnen een klacht indienen bij de Autoriteit Persoonsgegevens. Maar moeten momenteel wachten op een besluit tot ze een ons wegen.

Sinds 1 juli 2024 is artikel 254ba Sr van kracht: het maken of verspreiden van seksueel beeldmateriaal zonder instemming is strafbaar, ook als dit via AI/deepfake is vervaardigd. Andere strafrechtelijke bepalingen kunnen ook gebruikt worden: doxing (art. 285d Sr), smaad en laster (art. 261 Sr) bijvoorbeeld.

Volgens de DSA moeten zeer grote online platforms en zoekmachines het melden van illegale uitingen zoals deepfakes mogelijk maken en er adequaat op reageren, en zelf optreden met moderatie en filtering. Toezichthouders zoals AP, ACM kunnen optreden wanneer platforms tekortschieten in meldingen of verwijdering van illegale of schadelijke content. Ook dat verloopt allemaal apetraag momenteel.

*) Beeld: Jort Kelder, misbruikt in Deepfakes