Niet eerder stond de wereld aan de vooravond van een technologische transformatie die onze waarden zo op de proef stelt als AI. Deze technologie bepaalt wie de komende decennia economisch en geopolitiek leiderschap heeft. Zij bepaalt ook of we onze democratische waarden kunnen waarborgen of afhankelijk worden van systemen die anderen voor ons bouwen.

Nu de laatste hand wordt gelegd aan de partijprogramma's, dringt een brede coalitie van experts er bij de politieke leiders van Nederland op aan: maak AI tot topprioriteit, of accepteer anders dat Nederland een digitale kolonie wordt.

Frankrijk wel

AI ontwikkelt zich namelijk razendsnel tot de motor achter economische groei en geopolitieke invloed. China investeert vele miljarden in AI-infrastructuur en energievoorzieningen. De VS domineren met bedrijven als OpenAI en Google. Frankrijk heeft een staatssecretaris voor AI en trekt toptalent aan met miljardenfondsen. Nederland blijft intussen achter. Geen visie, geen structurele investeringen, geen ambitieuze projecten die het toptalent een uitdaging bieden.

Het resultaat: veel van onze beste AI-onderzoekers gaan voor buitenlandse bedrijven werken en onze vitale sectoren worden afhankelijk van buitenlandse AI-systemen. Dit vraagt om politiek leiderschap dat begrijpt dat technologische afhankelijkheid betekent dat anderen bepalen hoe onze samenleving eruitziet. Doen we niets, dan ontstaat er een onomkeerbare afhankelijkheid in vitale sectoren - van zorg en onderwijs tot defensie - en in de topsectoren die bepalend zijn voor onze economie.

Land- en tuinbouw, zorg ook

Maar dit is niet alleen een waarschuwing; het is vooral een kans. Nederland heeft unieke troeven: sterke kennisinstellingen, een bloeiend startupklimaat, en met ASML een sleutelpositie in de mondiale AI-waardeketen. Bovendien kunnen sectoren waarvan we niet willen dat die afhankelijk zijn van buitenlandse AI - van defensie tot gezondheidszorg - als vliegwiel dienen voor eigen innovatie. Zeker als we gaan voor sectoren waar we al in excelleren, zoals glastuinbouw.

Juist daar liggen de ambitieuze uitdagingen die internationaal toptalent aantrekken. Denk aan AI voor cybersecurity die onze vitale infrastructuur beschermt tegen buitenlandse inmenging. Aan AI die onze landbouw klimaatneutraal maakt, bijvoorbeeld door een gerichter gebruik van grondstoffen. Of aan slimme, empathische digitale assistenten in de zorg die ouderen helpen langer zelfstandig te blijven. Dit zijn de uitdagingen waar de beste AI-onderzoekers aan willen werken.

Democratie en onderwijs

AI bepaalt straks niet alleen onze economie, maar ook onze democratische processen. Zonder eigen systemen dicteren anderen de spelregels. Nederland kan het voortouw nemen in een Europese AI-kopgroep die innoveert én onze vrijheden beschermt. Dat vraagt om een publieke AI-infrastructuur: transparante algoritmes, open broncode voor kritieke toepassingen, en taalmodellen die onze waarden weerspiegelen.

En het vraagt om investeren in AI-geletterdheid voor alle Nederlanders. Met heldere regels en open standaarden creëren we ruimte voor nieuwe spelers én democratische controle over technologie die straks overal is.

Bewindspersonen nodig

 Daarvoor zijn gerichte politieke keuzes nodig. Denk aan een minister voor Digitale Zaken, en een staatssecretaris voor AI. Of beter nog: verschillende staatssecretarissen voor concrete inhoudelijke opdrachten waarin AI een sleutelrol moet vervullen, zoals defensie of gezondheidszorg.

Denk aan de giga AI-fabriek die in Groningen moet komen om de benodigde rekenkracht te verschaffen, met bijbehorende investeringen in hernieuwbare energie. Investeringen in, en het door de overheid afnemen van grootschalige AI-innovaties op het gebied van klimaat, gezondheid en veiligheid.

Daarvoor moeten we toptalent uit de hele wereld aantrekken, bijvoorbeeld met een ‘fastlane’ voor visa voor ondernemend en wetenschappelijk toptalent, en een actieve lobby om onderzoeksteams naar Nederland te halen. Een krachtig investeringsfonds met een 'AI First'-visie.

Met bedrijven samen

Denk ook aan een gezonde wederzijdse relatie met de techbedrijven die kritieke technologie leveren. Waarbij de overheid niet alleen investeerder, maar ook betrouwbare afnemer is van kritieke AI-technologie dankzij daadkrachtige industriepolitiek. En het als Nederland actiever benutten van Europees kapitaal dat al beschikbaar is.

De AI-transitie is onomkeerbaar. Als we nu geen richting geven, wórden we geleid - door anderen, die andere belangen hebben dan wij. Demissionair minister Vincent Karremans van Economische Zaken verwoordde het onlangs scherp: 'AI gaat onze economie en samenleving fundamenteel veranderen. Maar wie de techniek niet zelf ontwikkelt, is afhankelijk van anderen.'

Wie kiest voor een ambitieus AI-klimaat, moet snel handelen én investeren. Wij hopen dat politieke partijen dit voorbeeld volgen en dit cruciale moment benutten om samen de koers voor Nederland uit te zetten.

*) Deze oproep staat op AIplan.nl enstond vandaag in de Volkskrant, ondertekend door:

• Durk Kingma (was betrokken bij OpenAI en nu AI-onderzoeker bij Anthropic)
• Renée Frissen (oprichter en directeur van OpenEmbassy)
• Michiel Bakker (assistant professor aan het MIT)
• Jelle Prins (medeoprichter AI-bedrijf Cradle)
• Stan van Baarsen (masterstudent universiteit Cambridge)
• Max Welling (medeoprichter van CuspAI en hoogleraar UvA)
• Rick Pastoor (oprichter van Cirrux)

Op AIplan.nl is de oproep ook ondertekend door Constantijn van Oranje, Lokke Moerel (hoogleraar Tilburg, foto)), Pieter Zwart (baas Coolblue), Taco Cohen (AI-onderzoeker Meta, foto), Tim Salimans (AI-onderzoeker Google, foto)), Ronald Prins, Alexander Klöpping (foto), Inge Bryan (VNO-NCW, Clingendael), Ruud Hendriks, Willemijn Verloop (Social Enterprise NL), Haroon Sheikh (WRR), Ger Baron (CTO Amsterdam), Sanne Manders (Flexport), Suzan Verberne (Universiteit Leiden, foto) en nu ongeveer 100 anderen.

*) Photo by Mike Lewis HeadSmart Media on Unsplash