De realiteit is zo absurd dat je er met satire niet meer overheen komt. Deze klacht hoor je in vele toonaarden van Nederlandse en buitenlandse grappenmakers. De clownsregimes van xenofoben in Amerika en Nederland zijn aanstichters. Gaza draagt bij aan de vertwijfeling. Micha Wertheim deelt die verwarring over realiteit en fictie met zijn publiek in kleine zalen met de laatste voorstelling in een vierluik:

• Ergens anders (2016), waarbij Wertheim letterlijk elders verbleef ten tijde van de voorstelling, en het publiek het met een robotje mocht stellen;
• Iemand Anders (2017) met wederom de robot die opgevrolijkt moest worden door verhalen uit het publiek.
• Niemand anders (2020), een show zonder publiek (in coronatijd)
• Nergens Anders(2025): “Hoop niet op een gewone comedy- of cabaretvoorstelling. Want dit ga je nergens anders beleven.”

Net na de voorstelling lees ik op één krantenpagina dat een ideëel bedrijf in Den Haag failliet gaat omdat de gemeente niet voor een paar miljoen wilde bijspringen en dat de Navo-top in datzelfde Den Haag 200 miljoen euro mag kosten. Krankzinnige  realiteit. Micha benoemt geen actuele kwesties direct, maar raakt ze aan, zoals gender en Israël.

Je kunt genieten van zijn briljante invallen of een beetje genoeg krijgen van de kunstige introspectie. Micha deed eind 2023 de meest afwijkende oftewel eigenzinnige Oudejaarsconference. Daar grijpt hij nu aan het begin van de voorstelling op terug:

Bezoeker: “Ja, maar dit was wel echt iets anders dan de Oudejaars. Had je dat einde al aan het begin bedacht, of denk je dat pas later?”
Micha: “Het einde? Je bedoelt het begin?”

Hoppa, daar is direct de heerlijke verwarring, nadat Micha drie bezoekers uit de zaal (Ins Blau in Leiden, 29 mei 2025) gevraagd heeft om het podium op te komen. Ze mogen de rol spelen van ‘het publiek in de foyer’, de afloop van deze 'Nergens Anders'. Echter, hun tekst is van Micha en komt uit luidsprekers, en ze hebben maskers voor hun mond.

Dus het publiek kijkt bij aanvang naar het einde van de voorstelling met het geroezemoes in de foyer en het uitwisselen van meningen over de voorstelling, waar Micha op eigen wijze met de nodige zelfspot deelgenoot van is. En het eindigt met de soundcheck en de vraag aan de technicus waar ze zullen gaan eten voor de voorstelling.

Geestig wordt die verwarring als Micha even uitlegt hoe hij te werk is gegaan bij het maken van deze voorstelling, van einde naar begin. Dus vooruit, laat ik met dit persoonlijk verslagje in die sfeer blijven:

Daarvoor zijn al kaarten te koop. Dat is Micha Wertheim voor iedereen. Zoals hij zelf zei, op wat (onnodig) verontschuldigende toon: “De volgende voorstelling wordt weer gewoon cabaret.”

Aan der andere kant: genoeg vormkunst(jes) gedaan nu. Het is weer geweldig genieten van de ‘genialiteit van Micha. Ik ben een fan. Ja, ik moest er nog even over nadenken. Muziek ontbreekt, Micha ontbeert het.

Begin van een remedie om de barre realiteit te pareren: Micha probeert iets van synchroon bewegen op het podium, zoiets als dansen, of misschien tasten in het duister. Je mag als luisteraar zelf Micha’s gevoel proberen in te vullen.

En ook hier; de razendknappe selectie van tekst zodat met de weglatingen en omkeringen. Nog veel gevoeliger: de vlag van Israël tonen, maar dan in de context van herinneringen als kind met Joodse taal en gewoonten.

De LHBTQ-vlag staat symbool: steeds banen met andere kleuren moeten toevoegen, zozeer dat de verwatering er uiteindelijk toe leidt dat de vlag nergens meer voor staat.

Wat te doen met die vermaledijde aantrekkingskracht voor het andere geslacht? Waar kunnen mensen terecht voor hulp als ze op het andere geslacht vallen?

Heteroseksualiteit als uitzonderlijk probleem

Inhoudelijk is de satire voor mij het fraaist met omkeringen van de barre realiteit. Micha onderkent: het hele leven zitten we op de achterbank, we hebben het stuur niet in handen.

Maar Micha en broer David Wertheim (interview) weten met hun fantasie op die achterbank de vakantie aangenaam te beginnen en eindigen. Nog zonder dvd-speler of mobiel om de tijd te doden. In ellenlange autoritten naar Portugal en Joegoslavië, op weg naar vakantie in de auto van het gezin Wertheim.

Micha voelt zich niet langer vrij genoeg om zelf waanzin voor publiek te produceren, maar dreigt te worden opgeslokt door de dagelijkse absurditeit die de realiteit kleurt. Micha loopt bovendien aan tegen onheilspellende fantasieën over volgende fases die van de reële gekte die zijn brein teisteren. Maar niet langer lijkt dat het geval.

Dat is immers de stilzwijgende afspraak tussen kunst en het barre leven. De wereld buiten de theatermuren was er voor de heldere realiteit, daarbinnen heerste de vrolijke gekte om eraan te ontsnappen.

Op de achterbank

Hoe is dit in vredesnaam begonnen? Of nee, geen einde, het wordt nog erger. Immers, steeds is crisis het eindstadium van de ellende. Wat te doen? Het gaat niet meer.

Die hij met het publiek deelt. Om vat te krijgen op zijn existentiële crisis ligt Micha bij de vrouwen uit het publiek op een strandstoel, of soms draait hij de rollen om om zichzelf van repliek te dienen. Het meest is dat de rol van psycholoog.

En bewegen een beetje mee met de tekst uit de luidsprekers. Ze zitten op stoelen met de rug naar het publiek. Steeds kiest Micha andere personen uit het publiek om de rollen op het toneel met hem samen te spelen.

Zodat het publiek maar niet vergeet dat dit een omgekeerde volgorde is. Elk van de 13 episodes wordt van 13 naar 1 genummerd boven het podium in beeld gebracht.

*) Regie en foto’s: Gijsbert van der Wal